گلگت

گلگت

اطلاعات کلی
کشور	پاکستان
استان	گلگت بلتستان
زبان	«شِینا»
ادیان	اسلام
مذهب	شیعه، اهل سنت و اسماعیلیه
اطلاعات تاریخی
نام قدیم	سارگین، گِری گِرت
اماکن
مساجد	مسجد جامع گلگت
مؤسسات	انجمن امامیه گلگت

گِلْگِت از مناطق شمالی پاکستان که اکثریت جمعیت آن‌جا شیعه هستند و حاکمان شیعی قرن‌ها برآنجا حکومت کردند. بخشی از ساکنان این منطقه گروه‌های تندرو اهل‌سنت هستند که همین موجب درگیری‌هایی مذهبی شده است. مردم گلگت به زبان محلی «شِینا» صحبت می‌کنند. در سال ۱۹۴۷م منطقه گلگت به پاکستان ملحق شد. کشتار شیعیان توسط تروریست‌های وهابی در سال‌های ۱۹۸۸م و ۲۰۱۲م از مهم‌ترین حوادث تروریستی علیه شیعیان گلگت محسوب می‌شود. شیعیان نیز برای دفاع از خود به فعالیت‌های نظامی و مقابله با گروه‌های تروریستی پرداختند.

جایگاه و اهمیت

این منطقة در شمالی‌ترین نقطة پاکستان و هم‌مرز با چین و افغانستان است. این منطقه مانند بلتستان، کوهستانی است و از ۱۴۵۴متر تا ۴۷۳۳ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. گلگت از پنج دره تشکیل شده است. مرکز گلگت، حراموش، بگروت، هنزه و نگر. گلگت منطقه‌ای در شمال پاکستان و از مناطق شیعه نشین که بزرگ‌ترین شهر آن نیز گلگت خوانده می‌شود. این منطقه بخاطر اکثریت شیعی، در سیاست‌های مذهبی شیعی پاکستان نقش بسزائی دارد. مناطق گلگت و بلتستان در تاریخ ۱ نوامبر ۲۰۲۰م به عنوان «ایالت گلگت بلتستان» نامگذاری شدند. «سارگین» و «گِری گِرت» از نامهای قدیمی گلگت بوده است. طبق سرشماری سال ۲۰۱۷م، جمعیت ناحیه گلگت، دویست و نود هزار نفر بوده است. بیشتر مردم گلگت به زبان «شِینا» حرف می‌زنند که یکی از شاخه‌های سانسْکِریت است.

گفته شده که هم‌زیستی مردم گلگت اعم از شیعه و سنی تا سال ۱۹۷۰م مسالمت‌آمیز بوده است. پس از دهه ۱۹۷۰م به‌خاطر سیاست‌های ژنرال ضیاالحق رئیس‌جمهور وقت پاکستان، خشونت فرقه‌ایِ ضد شیعی در این منطقه افزایش یافت.

برخی تحلیلگران ژئوپلیتیک، عبور بزرگ‌ترین رود سند از منطقه گلگت بلتستان را برای اقتصاد پاکستان حائز اهمیت می‌دانند که هرگونه تحرکات فرقه‌ای یا استقلال خواهی در گلگت-بلتستان سبب تزلزل ساختار حاکمیتی پاکستان می‌شود. همچنین بخش بزرگی از اقتصاد پاکستان کشاورزی است که آن نیز به منابع آبی کوه‌های هیمالیا وابستگی دارد و هرگونه اختلال در سیستم آب‌رسانی، موجب از ضعف اقتصاد پاکستان می‌شود.

هم‌مرز بودن با هند، چین و افغانستان اهمیت منطقه گلگت را دوچندان کرده است. سلسله کوه‌های هیمالیا، قَراقُرَم و هندوکُش، هر سه در گلگت به یکدیگر متصل می‌شوند.

ورود تشیع

ورود مذهب شیعه در شبه‌قاره هند در سال ۳۶ یا ۳۸هجری بیان شده است. براساس برخی نقل‌ها در سال ۷۲۵م مطابق با ۱۰۵هجری، شخصی به‌نام سید شاه افضل از منطقه بدخشان به گلگت آمد و تشیع را تبلیغ کرد. قبر سید شاه افضل در «بازار کشمیری» شهر گلگت موجود است.

بعد از قیام حکومت فاطمیون در مصر شخصی به‌نام پیر ناصرخسرو علوی در سال ۴۴۴ق از مصر به بدخشان آمد و مذهب اسماعیلیه را تبلیغ نمود. بعدها حاکم بدخشان به برخی مناطق گلگت حمله کرده و مذهب اسماعیلیه به مناطقی همانند «هُوْنْزا» رسید.

• در سال ۱۵۲۵م روحانی به‌نام «شاه‌بریا ولی» به گلگت سفر کرده و مذهب تشیع را ترویج نمود.
• در سال ۱۶۸۹م «سید سلطان علی شاه حسینی عارف جلالی» از راه کشمیر به گلگت می‌آید و مکتب اهل بیت (ع) را تبلیغ کرد. قبر وی در منطقه دَنًیور است و مردم برای زیارت به آنجا می‌روند.
• سید شاه ولی تقوی از دیگر مبلغان تشیع در گلگت بوده که در سال ۱۸۰۲م به آنجا سفر کرده و در مذهب تشیع را گسترش داد.
• در سال ۱۹۰۵م سید سلام شاه معروف به سیدِپنجابی به گلگت آمده و مذهب شیعه را تبلیغ می‌کند.

البته دسته‌های عزاداری و بزرگداشت روز عاشورا در گلگت از سال ۱۹۵۱م شروع شدند.

حاکمان شیعه

براساس نقل برخی محققان، اولین حاکم شیعه در گلگت ناصرالدین محمد غازی خان بوده که از سال ۹۵۸ق تا اواخر قرن دهم هجری حکومت کرد. برخی معتقدند در گلگت از سال ۷۲۳م تا ۱۸۴۸م حکومت شیعی بوده و اولین حاکم شیعه «راجا سوملک اول» است که ۷۰ سال بر گلگت و مناطق دیگر حکومت کرد. راجا سوملک اول (حکومت:۷۲۳–۷۹۳م) توسط سید شاه افضل به اسلام گروید و حاکمی عادل و با انصاف بود.

خاندان شیعی کیانی تا سال ۱۸۴۸م نسل در نسل بر گلگت حکومت کردند و آخرین حاکم خاندان کیانی در گلگت «علی‌داد خان» نام داشت. در زمان «علیداد خان» دخالت‌های بریتانیا آغاز شد. در سال ۱۸۴۱م سیک‌ها، بعد از فتح گلگت، آن را به جامو و کشمیر ملحق کردند. پس از چند بار دست به دست شدن گیلگت میان مسلمانان و سیک‌ها، در ۱۸۶۳م گلگت تحت تصرف سیک‌ها درآمد و حکومت «دوگرا» آغاز گردید. دوگراها ۸۸ سال حکومت کردند. در سال ۱۹۴۸م مردم گلگت علیه سربازان دوگرا جنگیدند و منطقه را از آنها گرفتند و در نهایت این منطقه به پاکستان ملحق گردید.

شخصیت‌های شیعی

شخصیت‌های مذهبی و سیاسی شیعی فراوانی در گلگت وجود داشته است:

• حسن خان: او در سال ۱۹۱۹م در گلگت به دنیا آمد. او در جنگ آزادی گلگت از دست دوگرا تأثیرگذار بود. حسن‌خان در لشکر کشمیر به مقام سرهنگی رسید و در سال ۱۹۴۴م در جنگ جهانی دوم در کشور برما به جبهه رفت. وی ۱۹ نوامبر ۱۹۸۳م درگذشت و در گلگت بخاک سپرده شد. سرهنگ حسن خان حوادث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایالت گلگت بلتستان را جمع‌آوری کرده و به شکل کتاب درآورده است و نام آن شمشیر سی زنجیر تک، (از شمشیر تا زنجیر گذاشته است.

سید ابوالقاسم خوانساری

• سید ابوالقاسم خوانساری ریاضی: او در شهر خوانسار در ایران به دنیا آمد. و به پیشنهاد سید ابوالحسن اصفهانی برای تبلیغ به گلگت رفت و در سال ۱۳۸۰ق در گذشت و در شهر گلگت دفن شد.

سید ابو القاسم خوانساری استاد علامه طباطبائی صاحب تفسیر المیزان بوده است. حضرت آیت الله سید ابو القاسم خوانساری معروف به مجتهد (ره) با دعوت والی ریاست نگر میر سکندر خان به مناطق شمالی تشریف آورد. ایشان در علوم روز ماهر بود ودر شبه قارة هند یکی از علمای سرشناس به حساب می‌آمد، یک عالم فانی متقی بود. بعد از درگذشت میر سکندر خان با قفر و تنگدستی زندگی گذارندند. و ریاست نگر را ترک کرد و در منطقة گلگت مقیم شد. ایشان بخاطر خدمت اسلام وطن مالوف خود ایران را ترک کرده بود، آستانة ایشان در محله مجنی گلگت واقع شده است. ارادتمندان ایشان برای زیادت و فاتحه‌خوانی بر سر قبر ایشان حضور می‌یابند.

شهید سید ضیا الدین رضوی

• سید ضیاء الدین رضوی در سال ۱۹۶۰م در گلگت به دنیا آمد. او امام جمعه شهر گلگت بود.

او فرزند حجت الاسلام آغا میر فاضل شاه مرحوم بود. او بعد از دروس مقدماتی به مدرسه مشهور پاکستان حوزه علمیه جامعة المنتظر رفت و از لاهور عازم حوزه علمیه قم شد. در دوران اقامت وی در قم با درخواست سید صفدر حسین نجفیی به شهر لندن رفت، در لندن او کارهای تدریس و تبلیغی را نجام داد. بعد از بازگشت از لندن در گلگت مشغول خدمت رسانی شد، او یک روحانی انقلابی و از ثمرات انقلاب اسلامی ایران به حساب می‌آمد. و مرجع دینی شیعیان گلگت بود. او در متون درسی مدارس و دانشگاهای پاکستان موادی که برخلاف تاریخ و عقائد شیعه بوده را بررسی نمود و از دولت خواست که متون درسی را براساس مشترکات فرقه‌های اسلامی تدوین کنند.

سید ضیاءالدین رضوی و نهضت متون آموزشی دولتی

سید ضیاءالدین رضوی در آخر سال۱۹۸۰م، به حوزه علمیه قم رفت، ایشان در تعطیلات تابستانی به منطقة گلگت برگشت و برنامه‌های تبلیغی را به راه انداخت، همراه برنامه‌های تبلیغی نماز جمعه را هم در مرکز گلگت برگزار کرد، با اهتمام و همکاری نمایندگان «امامیه آرگنایزیشن» در مناطق و روستاهای منطقة گلگت دورة تبلیغی برگذار شد. سید ضیاءالدین اثرات نقلاب اسلامی ایران را از نزدیک دیده بود و از انقلاب اسلامی ایران اطلاعات کافی داشت، از صمیم قلب معتقد به افکار امام خمینی (ره) بود. بخاطر همین سید ضیاءالدین به مسألة وحدت بین مسلمین اهمیت زیاد می‌داد، چون امام خمینی فرموده بود که درحال حاضر باید مسلمانان اختلافات فقهی را ترک کنند و با اتحاد کلمه و در سایة وحدت کلمه در برابر استکبار جهانی مقابله باید کرد». ایشان با الهام‌گیری از بیانات امام خمینی (ره) در منطقة گلگت برای اتحاد بین مسلمین زحمات فراوانی کشیدند و علمای اهل‌سنت از مناطق «کوهستان» مانند امیرقاضی عبدالرزاق و خطیب مسجد «دیوبند» از منطقة گلگت به مسجد مرکزی گلگت شیعیان دعوت نمود و دربارة اتحاد و وحدت مسلمانان سخنرانی کرد.

رهبری دینی و مذهبی سید ضیاءالدین رضوی

شهید ضیاءالدین رضوی درحقیقت یکی از علماء برجسته منطقه گلگت و بلتستان به‌شمار می‌آمد و رهبر شیعیان منطقه گلگت و اطراف آن را بعهده گرفت. و از حقوق شیعیان دفاع کرد با نرمی با مردم برخورد می‌کرد، از لحاظ اخلاقی خوش اخلاق و ساده زیست بود. سید ضیاءالدین رضوی طرح اقتصادی تعمیر ملت را پی ریزی کرد، برای پیش برد این کار افرادی انتخاب شدند دفتر آن را هم ساخت، هدف این طرح کمک اقتصادی و مالی به مستحقین و نیازمندان شیعه، و همچنین کمک مالی به دانشجویان شیعی و ساختن خوابگاه برای آنها بود، برنامه تعمیر ملت که مؤسس آن سید آغا عباس‌شاه نجفی و سید ضیاءالدین رضوی بود. درحال حاضرکار به سرپستی رهبر و امام جمعه و جماعت مرکزی جامع مسجد شیعیان گلگت سید راحت حسین الحسینی ادامه دارد. نام و یاد شهید ضیاءالدین رضوی بخاطر خلوص نیت و خدمت به اسلام و ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) در تاریخ منطقة گلگت و بلتستان ماندگار خواهد شد.

زندگانی سیاسی شهید و متون درسی دولتی پاکستان

ایشان در سال ۱۹۹۴م، بعنوان رئیس حزب تحریک پاکستان جعفریه در مناطق شمالی (گلگت و بلتستان) انتخاب شد. ایشان در مناطق مختلف گلگت و بلتستان برای جذب آراء به نفع نامزدهای حزب تحریک جعفریه شیعی منطقة گلگت و بلتستان سفرهای انتخاباتی انجام داد، در انتخابات سال ۱۹۹۴م، حزب تحریک جعفریه پاکستان با اکثریت قاطع پیروز شد. ایشان در مرکز گلگت و بلتستان منطقة گلگت نهضت اصلاح متون درسی (اصلاح نصاب تعلیم) به راه انداخت البته مشکل متون درسی برای دانش پژوهان شیعی که در مدارس دولتی پاکستان اعم از مدارس ابتدائی، دبستان، راهنمائی و دبیرستان و دانشکده و دانشگاه وجود دارد و دانش پژوهان شیعی باید کتاب‌های دینی و عقاید اهل‌سنت را بخوانند، و بر طبق آن امتحان بدهند. برای دانش پژوهان شیعی کتاب درسی مشخصی در نظر گرفته نشده است، این کار دولت، خشم شیعیان و علمای شیعه را برانگیخته بوده و شیعیان خواستار حل این مسئله و داشتن متون درسی شیعی جداگانه در تمام سطوح علمی بودند، ولی دولت پاکستان توجهی به این خواستة شیعیان نداد دانش پژوهان شیعی در سراسر پاکستان مجبور به خواندن کتب درسی دینی و عقائد اهل‌سنت هستند و مؤسسات، سازمان‌ها و تشکل‌های اهل تشیّع و همچنین رهبران شیعی همواره نگرانی خودشان را در این باره ابراز نمودند. وکمیته‌های برای حل و فصل این مشکل بوجود آمده بود، مانند «تحفظ حقوق شیعه» توسط علامه مفتی جعفر حسین و علامه کفایت حسین در سال ۱۹۴۹م، در لاهور، و «کنفرانس سراسری شیعه» در سال ۱۹۴۸م، توسط نوّاب مظفر علی قزلباش در لاهور و «کمیتة خواست‌های شیعه» (شیعه مطالبات کمیتی) با تلاش و همت سید محمد دهلوی در سال ۱۹۶۰م، در کراچی یکی از اهداف مهم شکل‌گیری این کمیته‌ها حل و فصل اصلاح متون درسی بود. چنان‌که درخواستهای «کمیتة خواست‌های شیعه» به سه مسئله محدود شد. بر همه واجب دینی و شرعی بود که سید ضیاءالدین رضوی را کمک و حمایت نمایند و ایشان را در وسط میدان تنها نگذارند، چونکه این حرکت (تحریک) یک وسیله برای متحد ساختن شیعیان پراکنده پاکستان بود. چنانچه ایشان در این منطقه بی آئین و قانون گلگت و بلتستان مسؤلین اجرای را به چالش کشاند و مذاکراتی هم در این بابت صورت گرفت ولی این مذاکرات ثمربخش نبود. یک کمیته بنام کمیته عکس العمل دانشجویان شیعه «شیعه طلبه ایکشن کمیتی» تأسیس شد. سید ضیاءالدین رضوی روی حرف‌هایش محکم ایستاد به همین دلیل تهمت‌های ناروا مانند مزدور برطانیه و هندوستانی بودن به ایشان زده شد، ایشان برای به کرسی نشاندن خواسته‌های خود آماده تظاهرات علیه دولت در منطقة گلگت شدند، برای انجام تظاهرات سراسری در منطقه تاریخ۳/ ژوئن/۲۰۰۴م، معین شد. چنانچه در سوم ژوئن۲۰۰۴، از سایر مناطق مانند: «بگروت، جلال‌آباد، اشکهنداس، جوتل، جگلوت، رحیم آباد، نلتر، نومل، دینور،» حداقل پنج هزار نفر برای انجام تظاهرات نزد پل دینور جمع شدند این تظاهرات علیه اعلام وضعیت فوق‌العاده در منطقه گلگت و همچنین آزادی شهید سید ضیاءالدین از زندان بود، چنانچه سید ضیاءالدین همراه دوستان خود که تعدادشان نود نفر بودند بعد از یک ماه از زندان آزاد شدند.

شهادت سید ضیاءالدین رضوی

ایشان در هشتم ژوئن ۲۰۰۵م، ساعت یازده صبح در نزدیکی خانه‌اش توسط افراد مسلح زخمی شدند، و راننده ایشان حسین اکبر در محل حادثه به شهادت رسید، اما شهید ضیاءالدین و یک از محافظانش به شدت زخمی شدند. شیعیان، ایشان و محافظ ایشان رابه بیمارستان گلگت رسانند. این خبر اسفناک مانند شعله آتش سراسر منطقه فراگرفت، بخاطر وضعیت بد زخمی‌ها، سید ضیاءالدین رضوی و تنویر حسین را به وسیلة هولیکپتر به بیمارستان ارتش «روالپیندی» منتقل شدند، چنانچه در پندی در تاریخ ۱۳/ژوئن/۲۰۰۵م، پنج شنبه ساعت سه شب سید ضیاءالدین به شهادت رسیدند. مردم و شیعیان منطقه گلگت و بلتستان در حسینیه‌ها و مساجد طلاب منطقه گلگت و بلتستان و حوزه‌های علمیه ایران در قم و مشهد و سراسر پاکستان برای سلامتی و شفاءیابی ایشان دعا می‌کردند. اما ایشان به شهادت‌ای که آروز دیرینه‌شان بود، رسید به شهادت رسیدند. وقتی خبر شهادت سید ضیاءالدین از طریق شبکه‌های مختلف پخش شد، مردم و شیعیان گلگت و بلتستان عزادار شدند و برای ایشان گریه کردند، آشک ریختند. مردم با صدای بلند می‌گریستند. بعد از شهادت ایشان هفت روز مراسم و مجالس عزا و چهل روز عزا عمومی سراسر منطقه گلگت و بلتستان اعلام شد. و برای تشییع جنازه ایشان شیعیان اثناعشری و اسماعیلی از مناطق گوناگون منطقه گلگت و اطراف آن مانند نگر و هنزه آمدند. به‌همین دلیل چندین بار به زندان افتاد. سید رضوی در ۹ ژانویه ۲۰۰۵م هنگامی که برای اقامه نماز ظهر به سمت مسجد می‌رفت ترور شد و در ۱۳ ژانویه به شهادت رسید.

مسجد جامع شیعیان گلگت

مراسم و آئین‌ها

• در ایام ولادت پنج‌تن آل‌عبا (ع) خانه‌ها، اماکن، کوچه و بازار حتی بالای کوه‌ها را نیز چراغانی می‌کنند. در دوره‌ای، دولت مانع این کار شد که امام جمعه وقت سید ضیاء الدین رضوی خود بالای کوه رفته و آنجا را چراغانی کرد.
• عید نوروز را شیعیان در منطقه گلگت بعنوان آغاز بهار گرامی می‌دارند، در این روز مردم به دید و بازدید می‌پردازند، غذاهای متنوع می‌پزند، لباس نو می‌پوشند. تخم مرغ‌های تزیین شده با رنگ‌های مختلف را به کودکان هدیه می‌دهند.

وقایع تروریستی علیه شیعیان

حادثه‌های تروریسی زیادی علیه شیعیان در گلگت رخ داده است. در امتداد حوادث فرقه‌ای سید راحت حسین حسینی امام جمعه شیعه شهر گلگت همتای اهل سنت خود را به مباهله دعوت کرد. او این کار را برای آشکار شدن حق و در نتیجه پایان یافتن تکفیر و ترور مؤثر می‌دانست. سید حسینی در یکی از سخنرانی‌های خود گفت که در تاریخ مناظره‌های زیادی انجام شده ولی مؤثر واقع نشدند و به‌همین خاطر آن‌ها را به مباهله فراخواندم. هردو طرف پس از دخالت دولت از مباهله عقب‌نشینی کردند.

سانحه ۱۹۸۸م

در ۱۷ مه سال ۱۹۸۸م بر مبنای فقهی شیعه عید فطر یک روز زودتر از اعلام دولتی برگزار شد. بعد از نماز عید فطر برخی جوانان شیعه در ملأ عام سیگار کشیدند و این سبب درگیری بین جوانان شیعه و سنی شد. به‌همین بهانه هزاران نفر از مردم مناطق قبائلی پاکستان، مهاجران افغان و وهابیون بومی به شهر گلگت یورش بردند و گلگت و روستاهای اطراف آن مورد تجاوز و حمله تروریست‌ها قرار گرفت. در این حمله بیش از ۶۰ نفر از شیعیان کشته شدند و تعداد زیادی نیز زخمی شدند. خانه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها در اثر آتش‌سوزی سوختند و روستاهای زیادی از بین رفتند. بیشترین تلفات را منطقه «جلال‌آباد» داشت که بیش از ۵۰ نفر شهید شدند، ۱۲۳۰ خانه، ۲۴ مساجد و ۴ حسینیه به آتش کشیده شد و بیش از ۲۰۰۰ نسخه قرآن در این آتش‌سوزی سوخت.

سانحه کوهستان

افراد مسلح در روز ۲۸ فوریه ۲۰۱۲م اتوبوس‌های حامل مسافرین از شهر راولپندی به گلگت بلتستان را متوقف و افرادی را که به‌عنوان شیعه شناسایی کردند، به قتل رساندند. این حادثه در منطقه کوهستان به‌وقوع پیوست و به سانحه کوهستان نیز مشهور شد. در این حادثه ۱۹ نفر از شیعیان به شهادت رسیدند.

سانحه چِیلاس

افراد مسلح در ۳ آوریل ۲۰۱۲م اتوبوس‌ها را متوقف کردند. هر فردی که از طریق شناسنامه یا هر نشانه‌ای شیعه بودنش را به‌دست می‌آمد، به قتل رسید. دولت تعداد کشته‌شدگان را ۱۲ نفر از شیعیان اعلام کرد که البته منابع غیررسمی، تعداد کشته شدگان را بیش از این تعداد گفته‌اند. این حادثه را گروه تروریستی لشکر جَهنگوِی از گروه‌های سپاه صحابه بر عهده گرفت. این حادثه در منطقه‌ای سنی‌نشین گلگت با نام «چیلاس» رخ داد و به‌همین خاطر میان شیعیان پاکستان به سانحه چیلاس مشهور است.

سانحه لولوسر

لولوسر، دره‌ای سیاحتی است که گردشگران فراوانی به آنجا سفر می‌کنند. از این جاده فقط در اواخر بهار تا اوائل پاییز امکان عبور وجود دارد. ۱۶ آگوست ۲۰۱۲م اتوبوسی در منطقه لولوسر توسط افرادی مسلح متوقف و ۲۵ فرد شیعه کشته شدند.