کاربر:M.amini/صفحه تمرین
 نقشه حرکت سپاه اسلام به یمامه | |
| زمان | سال دوازدهم هجری |
|---|---|
| مکان | در ناحیه‌ای از حجاز به نام یمامه، |
| نتیجه | پیروزی مسلمانان |
| علت جنگ | دفع خطر مرتدان و عدم پرداخت زکات به حکومت اسلامی |
| جنگندگان | |
| طرفین جنگ | مسلمانان با سپاهی متشکل از ۴۵۰۰نفر یاران مسیلمه متشکل از ۴۰هزار نفر |
| فرماندهان | |
| فرماندهان جنگ | ابوبکر
ابودجانه مسیلمه کذاب الرجال بن عنفوة |
| تلفات | |
| خسارات | شهادت ۷۰۰ تن از مسلمانان (۷۰ تن از قاریان قرآن) کشته شدن ۷۰۰۰ نفر از مرتدان |
جنگ یمامه جنگ یَمامه به گفته برخی مورخین در سال دوازدهم هجری بین مسلمانان و یاران مُسَیلمه در منطقه یَمامه در شرق نجد عربستان رخ داد که نهایتا به پیروزی سپاه اسلام و فتح یمامه منجر شد. در بین جنگ‌های مسلمانان با مرتدان، نبرد یمامه را از سخت‌ترین و مهم‌ترین نبردهای تاریخ اسلام شمرده‌اند که باعث شهادت بسیاری از قراء قرآن و اصحاب پیامبر(ص) از جمله ابوحُذَیفة و ابودُجانه انصاری شد و همین اتفاق باعث شد که خلیفه اول با مشورت عمر بن خطاب دستور به جمع‌آوری قرآن بدهد.
زمان و موقعیت
جنگ یمامه در شرق عربستان در منطقه‌ای به نام یمامه در زمان خلافت ابابکر شکل گرفت. در زمان وقوع این جنگ تردید است به طوری که بعضی سال ۱۱هجری و برخی سال ۱۲هجری را بیان کرده‌اند.[۱]
انگیزه و هدف این نبرد
به‌گفته رسول جعفریان، پس از وفات پیامبر اسلام و واقعه سقیفه، مشکل اصلی مسلمانان حرکتی بود که به عنوان جریان ارتداد شناخته شده است.[۲] همزمان با حکومت مسلمانان در محدوده‌ی شهرهای مدینه و مکه، در مناطق اطراف، ارتداد و پیغمبران دروغین وجود داشتند که یکی از آنها مسیلمه بود که از سال نهم هجری پس از دیدار با پیامبر اسلام ادعای نبوت کرده بود.[۳] ادعای پیامبری دروغین از سوی افرادی همچون مُسَیلمه کذّاب و طُلَیحة بن خُوَیلد اسدی، خودداری از بیعت با ابوبکر و نپرداختن زکات به حکومت توسط تعدادی از قبایل مسلمان زمینه‌ساز جنگ‌های رده شد که نبرد یمامه یکی از این جنگ‌ها محسوب می‌شود.[۴]
شرح جنگ
با توجه به خطر مسیلمه و یارانش برای حکومت مسلمانان، خلیفه اول، ابتدا عکرمه بن ابی جهل را به سوی دشمن می‌فرستد ولی پس از درگیری و شکست وی، خالد بن ولید را با سپاهی ۴۵۰۰ نفره به سمت منطقه یمامه می‌فرستد.[۵] در اولین رویارویی دو سپاه، یاران مسیلمه در پاسخ به سوال اینکه عقیده شما چیست؟ گفتند: از ما یک پیامبر و از شما یک پیامبر باید باشد.[۶] همچنین شعار مسلمانان در این جنگ یا محمداه! بود.[۷]
سپاهیان اسلام به فرماندهی خالد بن ولید، به طرف یمامه حرکت کردند. ابودجانه انصاری از سرداران سپاه اسلام در پیشاپیش لشکر حرکت می‌کرد، تا سرانجام به یمامه رسیدند و جنگ بسیار سختی بین مسلمین و سپاه مسیلمه درگرفت. با برتری نسبی سپاه اسلام، مسیلمه یاران خود را به باغ خود فراخواند و در آنجا پناه گرفتند. در آنجا نیز با دلاوری ابودجانه که توانست از روی دیوار وارد باغ شود و نهایتا در آن باغ مسیلمه کشته شد و سپاه اسلام یمامه را فتح کرد. از همین رو این باغ را «باغ خون» نامیدند.[۸]
آمار و نتایج نبرد
سپاهیان اسلام شامل ۴۵۰۰ نفر بودند و در مقابل هم یاران مسیلمه با جمع آوری تمام قوا به حدود ۴۰هزار جنگجو رسیده‌بود.[۹]
گفته شده است که در نهایت این جنگ، ۷۰۰ نفر از سپاه اسلام کشته شدند که در میان آنها ۷۰ نفر از قاریان قرآن هم حضور داشتند. بر همین اساس هم گفته می‌شود که خلیفه اول برای جمع آوری و حفظ قرآن دست به کار شد.[۱۰]
زید بن ثابت از طرف خلیفه اول مسئول جمع آوری قرآن از نوشته های موجود آن زمان مثل سنگ‌ها یا استخوان و پوست درخت شد.[۱۱]
همچنین در این نبرد مسیلمه کذاب توسط وحشی بن حرب (قاتل حمزه سید الشهدا) کشته شد که در این‌باره از او نقل شده است: «قَتلتُ خیرَ الناس و شرَّ الناس حمزة و مسیلمة؛ بهترین(حمزه) و بدترین(مسیلمه) مردم را من کشتم.»[۱۲]
موارد زیر برخی از شهدای سرشناس در این نبرد هستند:
- ابوحذیفة بن عتبة بن ربیعة بن عبد شمس؛
- سالم مولی بنی حذیفة مکنى به ابوعبدالله؛
- ابودجانه انصاری؛
- خالد بن اسید بن ابى العیص بن امیه؛
- حکم بن سعید بن عاصى بن امیه؛
- شجاع بن وهب اسدى حلیف؛
- طفیل بن عمرو دوسى؛
- یزید بن رقیش اسدى؛
- مخرمة بن شریح حضرمى؛
- سائب بن عوام؛
- ولید بن عبد شمس بن مغیره مخزومى.[۱۳]
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، دار التراث، ج۳، ص۳۱۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۸.
- ↑ معرفت، مختصر التمهید فی علوم القرآن، ۱۳۸۷ش، ص۸۳.
- ↑ پاکتچی، «پژوهشی در کتابشناسی جنگ‌های رده»، ص۲۶۱-۲۶۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، دار التراث، ج ۳، ص ۲۴۹.
- ↑ ذهبی،تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۰.
- ↑ ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۴.
- ↑ لسان الملک، ناسخ التواریخ (رحلی)، ص۱۰۰، به نقل از: محمدی اشتهاردی، زندگی پرافتخار ابوایوب و ابودجانه انصاری؛ دو الگوی مقاومت، ۱۳۹۶ش، ص۱۱۴.
- ↑ کرمی، «واکاوی نبرد یمامه»، ص۱۱۰.
- ↑ حسن ابراهیم، تاریخ سیاسی اسلام، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۰۰.
- ↑ کرمی، «واکاوی نبرد یمامه»، ص۱۱۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۴۱۳.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۹۹.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الكامل في التاريخ، بیروت، لبنان، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- بلاذری، أحمد بن یحیى، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- پاکتچی، احمد، «پژوهشی در کتابشناسی جنگ‌های رده»، مقالات و بررسی‌ها، ش۶۶، ۱۳۷۸ش.
- پاینده، ابوالقاسم، و حسن، حسن ابراهیم، تاریخ سیاسی اسلام، تهران، جاويدان، ۱۳۷۶ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ خلفا، قم، دلیل، ۱۳۸۰ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، و تدمری، عمر عبدالسلام،تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت - لبنان، دار الکتاب العربي، ۱۴۰۹ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، لبنان، دارالتراث، (بی تا).
- فاطمه کرمی، و دکتر علیرضا رئیسیان، «واکاوی نبرد یمامه»، دانشنامه علوم قرآن و حدیث پاییز و زمستان۱۳۹۴، شماره۴، ص۹۹الی۱۱۰.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، لبنان، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محمدی اشتهاردی، محمد، زندگی پر افتخار ابو ایوب و ابو دجانه انصاری؛ دو الگوی مقاومت، مشهد مقدس، ایران، آستان قدس رضوی شرکت به نشر، ۱۳۹۶ش.
- معرفت، محمد هادی، مختصر التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، ۱۳۸۷ش.