پرش به محتوا

مکافات عمل: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
R.pouresmaeil (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
Naghavi (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:
[[قرآن|قرآن کریم]] و [[حدیث|روایات]] وجود چنین رابطه‌ای میان کارهای انسان و نتایج آن را به وفور اشاره کرده‌اند. در شعر و ادبیات نیز جریان این اصل در زندگی دنیایی انسان مورد توجه قرار گرفته است.
[[قرآن|قرآن کریم]] و [[حدیث|روایات]] وجود چنین رابطه‌ای میان کارهای انسان و نتایج آن را به وفور اشاره کرده‌اند. در شعر و ادبیات نیز جریان این اصل در زندگی دنیایی انسان مورد توجه قرار گرفته است.


مکافات عمل یکی از [[سنت الهی|سنت‌های جاری خداوند]] در دنیاست. با این حال اندیشمندان اسلامی به این نکته توجه داده‌اند که نتیجه اعمال انسان منحصر در دنیا نیست. از این جهت ممکن است که انسان عملی انجام دهد اما نتیجه آن را در دنیا نبیند. یا دنیا قابلیت این را ندارد که انسان نتیجه بسیاری از اعمالش را ببیند. از این جهت لازم است خدای عادل شرایطی را در جهان دیگر فراهم کند تا همه انسان‌ها به جزئیات آثار اعمالشان برسند. همچنین هر مصیبت یا نعمتی که به انسان برسد لزوما نتیجه عمل او نیست. بلکه در نظام عالم عوامل مختلفی برای این مسئله همچون رشد، آزمایش، [[استدراج]] و ... وجود دارند.
مکافات عمل یکی از [[سنت الهی|سنت‌های جاری خداوند]] در دنیاست. با این حال اندیشمندان اسلامی به این نکته توجه داده‌اند که نتیجه اعمال انسان منحصر در دنیا نیست. از این جهت ممکن است که انسان عملی انجام دهد اما نتیجه آن را در دنیا نبیند. یا دنیا قابلیت این را ندارد که انسان نتیجه بسیاری از اعمالش را ببیند. از این جهت لازم است خدای عادل شرایطی را در جهان دیگر فراهم کند تا همه انسان‌ها به جزئیات آثار اعمالشان برسند. همچنین هر مصیبت یا نعمتی که به انسان برسد لزوما نتیجه عمل او نیست. بلکه در نظام عالم عوامل مختلفی برای این مسئله همچون رشد، [[امتحان الهی|آزمایش]]، [[استدراج]] و ... وجود دارند.


در [[آیه|آیات]] و روایات متعدد، آثاری برای اعمال خیر و شرّ انسان بیان شده است. برای نمونه، [[هدایت تشریعی|هدایت]] نتیجه [[ایمان]]، گشایش و روزی نتیجه [[تقوا]] و زندگی سخت نتیجه از یاد بردن خدا معرفی شده‌اند.
در [[آیه|آیات]] و روایات متعدد، آثاری برای اعمال خیر و شرّ انسان بیان شده است. برای نمونه، [[هدایت تشریعی|هدایت]] نتیجه [[ایمان]]، گشایش و روزی نتیجه [[تقوا]] و زندگی سخت نتیجه از یاد بردن خدا معرفی شده‌اند.


==معرفی و اهمیت==
==معرفی و اهمیت==
مکافات عمل، پاداش یا مجازات دنیوی کارهای اختیاری انسان است.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸.</ref> [[مرتضی مطهری]] (درگذشت: [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) اندیشمند شیعه بر این باور است که میان اعمال انسان و پاداش و مجازات دنیوی آن‌ها رابطه علیت برقرار است. مثلا زیان‌های اجتماعی و بیماری‌های جسمانی مکافات [[شراب‌خواری]] هستند. از مکافات عمل به عنوان اثر وضعی نیز یاد می‌شود.<ref>مطهری، مجموعه آثار (عدل الهى)، ۱۳۸۴ش، ج‏۱، ص۲۲۷.</ref> وی علت این مسئله را چنین تبیین می‌کند که عالم یک نظام و تدبیرکننده واحد دارد. از این جهت،  در نظام هستی هر عملی عکس‌العمل متناسب با خود را دارد که ممکن است بخشی از آن در دنیا باشد.<ref>مطهری، مجموعه (وحى و نبوت)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۳۶.</ref>
مکافات عمل، پاداش یا مجازات دنیوی کارهای اختیاری انسان است.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸.</ref> [[مرتضی مطهری]] (درگذشت: [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) اندیشمند شیعه بر این باور است که میان اعمال انسان و پاداش و مجازات دنیوی آن‌ها [[اصل علیت|رابطه علیت]] برقرار است. مثلا زیان‌های اجتماعی و بیماری‌های جسمانی مکافات [[شراب‌خواری]] هستند. از مکافات عمل به عنوان اثر وضعی نیز یاد می‌شود.<ref>مطهری، مجموعه آثار (عدل الهى)، ۱۳۸۴ش، ج‏۱، ص۲۲۷.</ref> وی علت این مسئله را چنین تبیین می‌کند که عالم یک نظام و تدبیرکننده واحد دارد. از این جهت،  در نظام هستی هر عملی عکس‌العمل متناسب با خود را دارد که ممکن است بخشی از آن در دنیا باشد.<ref>مطهری، مجموعه (وحى و نبوت)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۳۶.</ref>


آیاتی از [[قرآن|قرآن کریم]] به رابطه میان کارهای اختیاری انسان و نتایج دنیوی آن‌ها اشاره دارد.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸-۱۰.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) مفسر شیعه آیات [[آیه ۹ سوره نساء|۹ نساء]]، [[آیه ۴۶ سوره سجده|۴۶ سجده]]، [[آیه ۸ سوره زلزال|۸ زلزال]]، [[آیه ۹۰ سوره یوسف|۹۰ یوسف]]، [[آیه ۹ سوره حج|۹ حج]] و [[آیه ۳۰ سوره شوری|۳۰ شوری]] را از موارد نشان دهنده انعکاس دنیوی اعمال در قرآن دانسته است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>
آیاتی از [[قرآن|قرآن کریم]] به رابطه میان کارهای اختیاری انسان و نتایج دنیوی آن‌ها اشاره دارد.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸-۱۰.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) مفسر شیعه آیات [[آیه ۹ سوره نساء|۹ نساء]]، [[آیه ۴۶ سوره سجده|۴۶ سجده]]، [[آیه ۸ سوره زلزال|۸ زلزال]]، [[آیه ۹۰ سوره یوسف|۹۰ یوسف]]، [[آیه ۹ سوره حج|۹ حج]] و [[آیه ۳۰ سوره شوری|۳۰ شوری]] را از موارد نشان دهنده انعکاس دنیوی اعمال در قرآن دانسته است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>


گفته شده [[حدیث|روایات]] بسیاری از معصومین نقل شده که نشان می‌دهند هر کسی عمل نیکی انجام دهد در زندگی خیر می‌بینید و هر کسی که شرور باشد خودش نیز در دنیا به عاقبتش خواهد رسید.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۱۰.</ref> برای نمونه [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] در کلامی اشاره می‌کنند<ref>سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۵۰۵.</ref> که گاهی انسان نتیجه نیکی خود را از جانب کسی می‌گیرد که اصلا گمان نمی‌برد.<ref>مطهری، مجموعه آثار (گفتارهايى در اخلاق اسلامى)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۷۲.</ref>
گفته شده [[حدیث|روایات]] بسیاری از [[چهارده معصوم|معصومین]] نقل شده که نشان می‌دهند هر کسی عمل نیکی انجام دهد در زندگی خیر می‌بینید و هر کسی که شرور باشد خودش نیز در دنیا به عاقبتش خواهد رسید.<ref>کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۱۰.</ref> برای نمونه [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] در کلامی اشاره می‌کنند<ref>سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۵۰۵.</ref> که گاهی انسان نتیجه نیکی خود را از جانب کسی می‌گیرد که اصلا گمان نمی‌برد.<ref>مطهری، مجموعه آثار (گفتارهايى در اخلاق اسلامى)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۷۲.</ref>


در شعر و ادبیات نیز موضوع مکافات عمل مورد توجه بوده است. [[مولوی]]<ref>مولوی رومی، کلیات شمس تبریزی، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۵۳.</ref> (درگذشت: [[سال ۶۷۲ هجری قمری|۶۷۲ق]]) و [[صائب تبریزی]]<ref>صائب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۵۲۶.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۰۸۰ هجری قمری|۱۰۸۰ق]]) از جمله شاعرانی هستند که در این رابطه شعرسرایی کرده‌اند. [[سعدی]] (درگذشت:‌ [[سال ۶۹۱ هجری قمری|۶۹۱ق]]) در شعری می‌گوید:{{شعر|تو نیکویی کن و در دجله انداز\\ که ایزد در بیابانت دهد باز<ref>سعدی، کلیات سعدی، ۱۳۲۰ش، ص۲۱۳.</ref>}}[[محمدباقر صامت بروجردی|صامت بروجردی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۳۳ هجری قمری|۱۳۳۳ق]]) شاعر شیعه در این رابطه می‌سراید:{{شعر|از مکافات عمل غافل مشو\\ گندم از گندم بروید جو ز جو<ref>صامت بروجردی، کلیات دیوان، ۱۳۸۳ش، ص۳۴۹.</ref>}}
در شعر و ادبیات نیز موضوع مکافات عمل مورد توجه بوده است. [[مولوی]]<ref>مولوی رومی، کلیات شمس تبریزی، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۵۳.</ref> (درگذشت: [[سال ۶۷۲ هجری قمری|۶۷۲ق]]) و [[صائب تبریزی]]<ref>صائب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۵۲۶.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۰۸۰ هجری قمری|۱۰۸۰ق]]) از جمله شاعرانی هستند که در این رابطه شعرسرایی کرده‌اند. [[سعدی]] (درگذشت:‌ [[سال ۶۹۱ هجری قمری|۶۹۱ق]]) در شعری می‌گوید:{{شعر|تو نیکویی کن و در دجله انداز\\ که ایزد در بیابانت دهد باز<ref>سعدی، کلیات سعدی، ۱۳۲۰ش، ص۲۱۳.</ref>}}[[محمدباقر صامت بروجردی|صامت بروجردی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۳۳ هجری قمری|۱۳۳۳ق]]) شاعر شیعه در این رابطه می‌سراید:{{شعر|از مکافات عمل غافل مشو\\ گندم از گندم بروید جو ز جو<ref>صامت بروجردی، کلیات دیوان، ۱۳۸۳ش، ص۳۴۹.</ref>}}
خط ۱۹: خط ۱۹:


==مکافات عمل بخشی از سازوکار جزا==
==مکافات عمل بخشی از سازوکار جزا==
به گفته [[مرتضی مطهری]]، سازوکار جزای اعمال منحصر در دنیا نیست و هر فردی نتیجه کامل و قطعی اعمالش را در آخرت خواهد دید. از این جهت هر عمل بدی نتیجه‌اش به صورت قطعی در این دنیا نیست و هر اتفاق بدی که بیفتد لزوما مکافات گناه نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار (آزادى معنوى)، ج۲۳، ص۵۵۸.</ref> هچنین مکافات مربوط به برخی از کارها بوده و پاداش و مجازات برخی از کارها صرفا پس از مرگ است.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (آشنايى با قرآن(۱-۵))،  ۱۳۸۴ش، ج‏۲۶، ص۴۲۲.</ref> به بیان تفسیر نمونه، عكس‌العمل‌هاى اعمال در این جهان براى برقرارى [[عدل الهی|عدالت]] به تنهايى كافى نیستند. بنا بر اين بايد قبول كرد كه براى اجراى عدالت الهى لازم است محكمه و دادگاه عدل عامى باشد كه جزئیات كار نيك و بد در آنجا حساب شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۴۸۲.</ref>
به گفته [[مرتضی مطهری]]، سازوکار جزای اعمال منحصر در دنیا نیست و هر فردی نتیجه کامل و قطعی اعمالش را در آخرت خواهد دید. از این جهت هر نتیجه قطعی هر عمل بدی در این دنیا نیست و هر اتفاق بدی که بیفتد لزوما مکافات گناه نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار (آزادى معنوى)، ج۲۳، ص۵۵۸.</ref> هچنین مکافات مربوط به برخی از کارها بوده و پاداش و مجازات برخی از کارها صرفا پس از مرگ است.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (آشنايى با قرآن(۱-۵))،  ۱۳۸۴ش، ج‏۲۶، ص۴۲۲.</ref> به بیان [[تفسیر نمونه (کتاب)|تفسیر نمونه]]، عكس‌العمل‌هاى اعمال در این جهان براى برقرارى [[عدل الهی|عدالت]] به تنهايى كافى نیستند. بنا بر اين بايد قبول كرد كه براى اجراى عدالت الهى لازم است دادگاه عدل عامى برپا شود تا در آنجا به جزئیات كار نيک و بد رسیدگی شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۴۸۲.</ref>


==مکافات عمل، تنها عامل مصیبت‌ها و نعمت‌ها نیست==
==مکافات عمل، تنها عامل مصیبت‌ها و نعمت‌ها نیست==
به گفته مفسران شیعه در تفسیر آیات مرتبط با مکافات عمل، مصائب و نعمت‌هایی که به انسان می‌رسد عوامل مخلتفی دارد. شكوفايى استعدادها تحت فشار مصائب، هشدار نسبت به آينده، [[امتحان الهی|آزمون الهى]]، بيدارى از غرور و غفلت، [[استدراج]]، كفاره گناه و ... از جمله این علت‌ها هستند. به همین جهت نمی‌توان هر مصیبت و مشکلی را ناشی از گناه و هر نعمتی را ناشی از عمل خوب قلمداد کرد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۵،‌ ص۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۱.</ref>  
به گفته مفسران شیعه در تفسیر آیات مرتبط با مکافات عمل، مصائب و نعمت‌هایی که به انسان می‌رسد عوامل مخلتفی دارد. شكوفايى استعدادها تحت فشار مصائب، هشدار نسبت به آينده، [[امتحان الهی|آزمون الهى]]، بيدارى از غرور و [[غفلت]]، [[استدراج]]، كفاره گناه و ... از جمله این علت‌ها هستند. به همین جهت نمی‌توان هر مصیبت و مشکلی را ناشی از گناه و هر نعمتی را ناشی از عمل خوب قلمداد کرد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۵،‌ ص۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۱.</ref>  


بر اساس گزارشی پس از [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]]، [[یزید بن معاویه]] (درگذشت: [[سال ۶۴ هجری قمری|۶۴ق]])‌ دومین خلیفه اموی با خواندن [[آیه‌ ۳۰ سوره شوری]] خطاب به [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] مصیبت کربلا را نتیجه عمل [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] ذکر می‌کند. امام سجاد(ع) در پاسخ، این واقعه را مصداق [[آیه ۲۲ سوره حدید]] می‌دانند که بر اساس آن حکمت مصیبت‌ها عدم دلبستگى به مواهب زودگذر دنيا و يك نوع تربيت و آزمون معرفی شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۲؛ نگاه کنید به: العروسى الحويزى، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۰.</ref>
بر اساس گزارشی پس از [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]]، [[یزید بن معاویه]] (درگذشت: [[سال ۶۴ هجری قمری|۶۴ق]])‌ دومین خلیفه اموی با خواندن [[آیه‌ ۳۰ سوره شوری]] خطاب به [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] مصیبت کربلا را نتیجه عمل [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] ذکر می‌کند. امام سجاد(ع) در پاسخ، این واقعه را مصداق [[آیه ۲۲ سوره حدید]] می‌دانند که بر اساس آن حکمت مصیبت‌ها عدم دلبستگى به مواهب زودگذر دنيا و يك نوع تربيت و آزمون معرفی شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۲؛ نگاه کنید به: العروسى الحويزى، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۰.</ref>

نسخهٔ ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۰

مکافات عمل مجازات‌ یا پاداش کارهای اختیاری انسان است که در دنیا به او می‌رسد. این مجازات و پاداش، معلول عمل انسان هستند که در دنیا ظهور پیدا کرده‌اند. از این نتایج به عنوان آثار وضعی اعمال نیز یاد می‌شود. وجود عکس‌العمل کارهای انسان را به دلیل جریان تدبیر واحد در نظام هستی دانسته‌اند.

قرآن کریم و روایات وجود چنین رابطه‌ای میان کارهای انسان و نتایج آن را به وفور اشاره کرده‌اند. در شعر و ادبیات نیز جریان این اصل در زندگی دنیایی انسان مورد توجه قرار گرفته است.

مکافات عمل یکی از سنت‌های جاری خداوند در دنیاست. با این حال اندیشمندان اسلامی به این نکته توجه داده‌اند که نتیجه اعمال انسان منحصر در دنیا نیست. از این جهت ممکن است که انسان عملی انجام دهد اما نتیجه آن را در دنیا نبیند. یا دنیا قابلیت این را ندارد که انسان نتیجه بسیاری از اعمالش را ببیند. از این جهت لازم است خدای عادل شرایطی را در جهان دیگر فراهم کند تا همه انسان‌ها به جزئیات آثار اعمالشان برسند. همچنین هر مصیبت یا نعمتی که به انسان برسد لزوما نتیجه عمل او نیست. بلکه در نظام عالم عوامل مختلفی برای این مسئله همچون رشد، آزمایش، استدراج و ... وجود دارند.

در آیات و روایات متعدد، آثاری برای اعمال خیر و شرّ انسان بیان شده است. برای نمونه، هدایت نتیجه ایمان، گشایش و روزی نتیجه تقوا و زندگی سخت نتیجه از یاد بردن خدا معرفی شده‌اند.

معرفی و اهمیت

مکافات عمل، پاداش یا مجازات دنیوی کارهای اختیاری انسان است.[۱] مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش) اندیشمند شیعه بر این باور است که میان اعمال انسان و پاداش و مجازات دنیوی آن‌ها رابطه علیت برقرار است. مثلا زیان‌های اجتماعی و بیماری‌های جسمانی مکافات شراب‌خواری هستند. از مکافات عمل به عنوان اثر وضعی نیز یاد می‌شود.[۲] وی علت این مسئله را چنین تبیین می‌کند که عالم یک نظام و تدبیرکننده واحد دارد. از این جهت، در نظام هستی هر عملی عکس‌العمل متناسب با خود را دارد که ممکن است بخشی از آن در دنیا باشد.[۳]

آیاتی از قرآن کریم به رابطه میان کارهای اختیاری انسان و نتایج دنیوی آن‌ها اشاره دارد.[۴] علامه طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) مفسر شیعه آیات ۹ نساء، ۴۶ سجده، ۸ زلزال، ۹۰ یوسف، ۹ حج و ۳۰ شوری را از موارد نشان دهنده انعکاس دنیوی اعمال در قرآن دانسته است.[۵]

گفته شده روایات بسیاری از معصومین نقل شده که نشان می‌دهند هر کسی عمل نیکی انجام دهد در زندگی خیر می‌بینید و هر کسی که شرور باشد خودش نیز در دنیا به عاقبتش خواهد رسید.[۶] برای نمونه حضرت علی(ع) در کلامی اشاره می‌کنند[۷] که گاهی انسان نتیجه نیکی خود را از جانب کسی می‌گیرد که اصلا گمان نمی‌برد.[۸]

در شعر و ادبیات نیز موضوع مکافات عمل مورد توجه بوده است. مولوی[۹] (درگذشت: ۶۷۲ق) و صائب تبریزی[۱۰] (درگذشت: ۱۰۸۰ق) از جمله شاعرانی هستند که در این رابطه شعرسرایی کرده‌اند. سعدی (درگذشت:‌ ۶۹۱ق) در شعری می‌گوید:

تو نیکویی کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز[۱۱]

صامت بروجردی (درگذشت: ۱۳۳۳ق) شاعر شیعه در این رابطه می‌سراید:

از مکافات عمل غافل مشو
گندم از گندم بروید جو ز جو[۱۲]

مکافات عمل، سنت ثابت خداوند

علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۱۱ سوره رعد این نکته را بیان می‌کنند که اگر مردمی دارای ایمان و شکر باشند خداوند نعمت‌هایش را در دنیا بر آن‌ها جاری می‌کند و اگر ناشکری کنند این نعمت‌ها تبدیل به نقمت می‌شود تا دوباره به شکر و ایمان برگردند. این مسئله از قضایای حتمی و سنت‌های جاری خداوند است که همواره میان شکر و ایمان با نزول نعمت‌های الهی و از طرفی کفر و ناسپاسی با نقمت و عذاب خداوند تلازم وجود دارد.[۱۳]

مکافات عمل بخشی از سازوکار جزا

به گفته مرتضی مطهری، سازوکار جزای اعمال منحصر در دنیا نیست و هر فردی نتیجه کامل و قطعی اعمالش را در آخرت خواهد دید. از این جهت هر نتیجه قطعی هر عمل بدی در این دنیا نیست و هر اتفاق بدی که بیفتد لزوما مکافات گناه نیست.[۱۴] هچنین مکافات مربوط به برخی از کارها بوده و پاداش و مجازات برخی از کارها صرفا پس از مرگ است.[۱۵] به بیان تفسیر نمونه، عكس‌العمل‌هاى اعمال در این جهان براى برقرارى عدالت به تنهايى كافى نیستند. بنا بر اين بايد قبول كرد كه براى اجراى عدالت الهى لازم است دادگاه عدل عامى برپا شود تا در آنجا به جزئیات كار نيک و بد رسیدگی شود.[۱۶]

مکافات عمل، تنها عامل مصیبت‌ها و نعمت‌ها نیست

به گفته مفسران شیعه در تفسیر آیات مرتبط با مکافات عمل، مصائب و نعمت‌هایی که به انسان می‌رسد عوامل مخلتفی دارد. شكوفايى استعدادها تحت فشار مصائب، هشدار نسبت به آينده، آزمون الهى، بيدارى از غرور و غفلت، استدراج، كفاره گناه و ... از جمله این علت‌ها هستند. به همین جهت نمی‌توان هر مصیبت و مشکلی را ناشی از گناه و هر نعمتی را ناشی از عمل خوب قلمداد کرد.[۱۷]

بر اساس گزارشی پس از واقعه عاشورا، یزید بن معاویه (درگذشت: ۶۴ق)‌ دومین خلیفه اموی با خواندن آیه‌ ۳۰ سوره شوری خطاب به امام سجاد(ع) مصیبت کربلا را نتیجه عمل امام حسین(ع) ذکر می‌کند. امام سجاد(ع) در پاسخ، این واقعه را مصداق آیه ۲۲ سوره حدید می‌دانند که بر اساس آن حکمت مصیبت‌ها عدم دلبستگى به مواهب زودگذر دنيا و يك نوع تربيت و آزمون معرفی شده است.[۱۸]

نمونه‌هایی از مکافات اعمال

در آیات و روایات مورادی به عنوان مکافات اعمال انسان اشاره شده است که می‌توان در دو دسته مکافات اعمال خیر و شر قرار داد.

مکافات اعمال خیر

مکافات اعمال شرّ

  • زندگی سخت نتیجه از یاد بردن خدا[۳۷]
  • دوری از رحمت خدا و سخت شدن دل در اثر شکستن عهد خداوند[۳۸]
  • نفاق در قلب در اثر بخل و پایداری در دروغ[۳۹]
  • دوری از هدایت نتیجه ظلم و ستم[۴۰]
  • کاهش باران در اثر ظلم حاکم[۴۱]
  • زلزله در اثر گناه آشکار[۴۲]
  • مرگ زودرس، از بین رفتن نعمت‌ها، انقطاع نسل و مسلط شدن اشرار به اموال در اثر قطع رحم[۴۳]
  • قطع شدن نسل نتیجه سوگند دروغ[۴۴]
  • کثرت مرگ ناگهانی در اثر رواج پیدا کردن زنا در جامعه[۴۵]
  • از دست دادن نورانیت صورت، فقر و مرگ زودرس نتیجه زنا[۴۶]
  • ذلیلی و خواری نتیجه خیانت در امانت[۴۷] و دروغگویی[۴۸]
  • از بین رفتن خیر و برکت با دشمنی با یکدیگر[۴۹]

پانویس

  1. کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸.
  2. مطهری، مجموعه آثار (عدل الهى)، ۱۳۸۴ش، ج‏۱، ص۲۲۷.
  3. مطهری، مجموعه (وحى و نبوت)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۳۶.
  4. کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۸-۱۰.
  5. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۲۰۱-۲۰۲.
  6. کوثری، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، ۱۳۹۲ش،‌ ص۱۰.
  7. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۵۰۵.
  8. مطهری، مجموعه آثار (گفتارهايى در اخلاق اسلامى)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۷۲.
  9. مولوی رومی، کلیات شمس تبریزی، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۵۳.
  10. صائب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۵۲۶.
  11. سعدی، کلیات سعدی، ۱۳۲۰ش، ص۲۱۳.
  12. صامت بروجردی، کلیات دیوان، ۱۳۸۳ش، ص۳۴۹.
  13. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۱، ص۳۱۰.
  14. مطهری، مجموعه آثار (آزادى معنوى)، ج۲۳، ص۵۵۸.
  15. مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (آشنايى با قرآن(۱-۵))، ۱۳۸۴ش، ج‏۲۶، ص۴۲۲.
  16. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۴۸۲.
  17. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۵،‌ ص۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۱.
  18. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۴۲؛ نگاه کنید به: العروسى الحويزى، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۰.
  19. سوره تغابن، آیه۱۱.
  20. سوره طلاق، آیه۲.
  21. سوره طلاق، آیه۳.
  22. سوره بقره، آیه ۲۴۵؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۲۸۴.
  23. سوره آل عمران، آیه ۱۰۱؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۳۶۵.
  24. سوره روم، آیه ۳۹؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۶، ص۱۸۵.
  25. سوره هود، آیه۵۲؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۰، ص۳۰۰.
  26. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۴۹۴.
  27. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۶۳.
  28. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۶۳.
  29. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۶۳.
  30. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۶۳.
  31. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۷.
  32. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۷.
  33. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۷.
  34. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۷.
  35. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۴۹۵.
  36. ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۳۵۹.
  37. سوره طه، آيه ۱۲۴؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۲۵.
  38. سوره مائده، آیه۱۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۶۷.
  39. سوره توبه، آيات ۷۶-۷۷؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۵۰.
  40. آیه ۷ سوره صف؛ آیه ۵ سوره جمعه؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۵۵.
  41. دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۹.
  42. دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۹.
  43. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۶-۳۴۸.
  44. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۷.
  45. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲،‌ ص۳۷۴.
  46. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۴۱.
  47. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۳.
  48. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷.
  49. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۸.

منابع

  • ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليهم، قم، مؤسسة النشر الاسلامي (التابعه) لجماعة المدرسين، ۱۴۰۴ق
  • العروسى الحويزى، عبد على بن جمعة، تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
  • دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۴۰۹ق.
  • سعدی، مصلح الدین، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، چاپخانه بروخیم، ۱۳۲۰ش.
  • سید رضی، محمد بن حسین، نهج‌ البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مركز البحوث الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
  • صائب تبریزی، محمدعلی، دیوان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی (آموزش انقلاب اسلامی)، ۱۳۹۳ش.
  • صامت بروجردی، محمدباقر، کلیات دیوان، تهران، اسلامیه، ۱۳۸۳ش.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۳۹۳ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
  • کوثری، حجت‌الله، اصول مکافات عمل از منظر روایات با تاکید بر نهج البلاغه، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث گرایش نهج البلاغه، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۲ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (آزادی معنوی)، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (آشنایی با قرآن(۱-۵))، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (عدل الهى)، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (گفتارهايى در اخلاق اسلامى)، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (وحی و نبوت)، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
  • مولوی رومی، محمد بن محمد، کلیات شمس تبریزی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۶ش.