میرزا جوادآقا تهرانی
| استاد معارف و اعتقادات اسلامی | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | میرزا جوادآقا تهرانی (حاجی ترخانی) |
| تاریخ وفات | ۲ آبان سال ۱۳۶۸ش |
| محل دفن | بهشت رضا |
| شهر وفات | مشهد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزا مهدی اصفهانی • مرتضی طالقانی • محمد تقی آملی • هاشم قزوینی |
| محل تحصیل | تهران • قم • نجف • مشهد |
| تألیفات | بررسی در پیرامون اسلام • فلسفه بشری و اسلامی • بهایی چه می‌گوید؟ |
| سایر | از بزرگان مکتب تفکیک |
میرزا جوادآقا تهرانی (۱۲۸۳-۱۳۶۸ش) فقیه، استاد معارف و اعتقادات اسلامی و تفسیر و از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی از اساتید اخلاق در مشهد و نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
تهرانی از مخالفان تصوف بود و اصول فکری و اعتقادی و عملی اهل تصوف را نقد می‌کرد. او را از بزرگان مکتب تفکیک به شمار آورده‌اند. بررسی در پیرامون اسلام، عارف و صوفی چه می‌گویند؟ آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی، عناوین برخی از آثار چاپ‌شده تهرانی است.
زندگینامه
میرزا جواد تهرانی در سال ۱۲۸۳ش در تهران به دنیا آمد. نام خانوادگی او حاجی‌ترخانی بود. پدرش حاج محمدتقی و برادرش، حاج آقا رضا شاهپوری، از تجار متدین و معتمد بودند و برادرش به انتخاب آیت‌الله بروجردی (متوفای ۱۳۴۰ش)، تا آخر عمر، سرپرست مسجداعظم قم بود.[۱]
درگذشت
تهرانی، در سحرگاه سه شنبه ۲ آبان ۱۳۶۸ش بر اثر بیماری کبد در مشهد درگذشت و طبق وصیت خود، [۲] در بهشت رضا در مشهد دفن شد.[۳]
تحصیلات
تهران و قم
تهرانی پس از اخذ گواهی دوره اول دبیرستان از مدرسه ثروت تهران، برای فراگیری علوم دینی راهی قم شد و پس از چند سال سکونت در آن شهر و گذراندن مقدمات و بخشی ازسطوح، به نجف رفت.
نجف
در توقف دو ساله خود در نجف، از استادانی همچون مرتضی طالقانی (متوفی ۱۳۶۲) و محمد تقی آملی (متوفی ۱۳۵۰ش) بهره برد. آنگاه به امر مادرش به تهران بازگشت.[۴]
مشهد
تهرانی پس از درنگی کوتاه در تهران و ازدواج، در حدود ۱۳۱۲ش به مشهد رفت. نخست از درس هاشم قزوینی (متوفی ۱۳۳۹ ش) بهره گرفت. تهرانی در ادامه راه علمی خود، به حوزه درس‌های خارج فقه و اصول و معارف میرزا مهدی اصفهانی (متوفی ۱۳۲۵ش) حاضر شد و تا پایان عمر وی، یعنی حدود ده سال، از محضر وی استفاده کرد.[۵]
تهرانی از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی و پیروان مکتب او به‌شمار می‌رفت. حتی هنگام تعطیلی حوزه علمیه مشهد در زمان حکومت پهلوی اول و فضای اختناق، فعالانه و مداوم در منزل شخصی استاد از او بهره علمی می‌برد.[۶] میرزا مهدی اصفهانی در یک جلسه تدریس، تهرانی را مورد عنایت ویژه خود قرار داد و به طور جدّی از او خواست که آموختن و پژوهش در معارف اعتقادی را ادامه دهد.[۷] تهرانی تحت تأثیر سلوک اخلاقی و مبانی معارفی استاد خود، تا پایان عمر در تبیین و ترویج مبانی و خط مشی اعتقادی او کوشید.
تدریس
مواد تدریس
تهرانی از استادان حوزه علمیه مشهد بود[۸] و به تدریس فقه و اصول، تفسیر قرآن، معارف اعتقادی و فلسفه اشتغال داشت.
ویژگیهای تدریس
از ویژگیهای تدریس او این موارد گفتنی است: دوری از تقلید در مسائل علمی، تأکید بر مسائل اخلاقی و اصول و مبانی اعتقادی، رعایت حرمت دیگران در مقام نقد و بررسی آرا و دادن فرصت گفت‌وگو و بحث به دانش پژوهان و طلاب و احترام به شخصیت آنان.[۹]
وی بر ارائه مستقل و اجتهادی مبانی اعتقادی تشیع، با ماهیت عقلی و نقلی، همانند روش اجتهاد در حوزه فقاهت شیعی، تأکید داشت و به این عقیده، چه در آثار علمی چه در برخورد عملی، سخت پایبند بود.
ویژگیهای اخلاقی
تهرانی در زندگی فردی و اجتماعی، به رعایت اصول و موازین اخلاقی و اخلاص در عمل مشهور بود، به طوری که همگان مجذوب روحیات و سجایای اخلاقی وی بودند. وی سعی فراوان داشت که با لحن و کلامش، موجب تحقیر و آزار دیگری نباشد.[۱۰] از شهرت طلبی به شدت گریزان بود و اگر کسی در سخنرانی یا نوشته نام وی را با القاب می‌آورد، سخت ناراحت می‌شد.[۱۱] پیشنهاد تدوین شرح حال و زندگینامه خود را نمی‌پذیرفت[۱۲] و نام خود را بر روی کتاب‌های تألیفی به شکلی ساده و بدون القاب می‌آورد، مانند «ج. زارع» یا «جواد تهرانی».[۱۳]
تهرانی از مال دنیا هیچ نیندوخت.[۱۴] دارایی او از چند کتاب و اثاثیه‌ای اندک تجاوز نمی‌کرد. آن اندک کتاب‌ها را هم دو ماه قبل از رحلتش به، سید محمد رضا گلپایگانی (متوفی ۱۳۷۲ ش)، بخشید.[۱۵] زهد و اخلاص در طریق بندگی خداوند برای او درجاتی عالی از معنویت فراهم آورده بود و کراماتی از او نقل شده است، [۱۶] از جمله قدرت خلع روح از بدن.[۱۷]
فعالیت‌های اجتماعی
تهرانی، به رغم اشتغال به امور علمی و تدریس، از فعالیت‌های اجتماعی و عام المنفعه بر کنار نبود. اولین خیریه درمانی مشهد، به نام درمانگاه خیریه بینوایان، با اشاره و مساعدت او و جمعی از دوستان پزشک وی در ۱۳۳۴ش تأسیس و راه‌اندازی شد.[۱۸] تأسیس نخستین صندوق قرض الحسنه ایران، که در ۱۳۴۲ش در مشهد آغاز به کار کرد، نیز با مساعدت او صورت گرفت.[۱۹]
تهرانی و انقلاب اسلامی
وی در انقلاب اسلامی و مبارزه با حکومت پهلوی نیز فعال بود.[۲۰] و در ۱۳۵۸ ش از حوزه انتخابیه استان خراسان به نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.[۲۱] در دوران جنگ عراق با ایران (از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ تا ۲۷ تیر ۱۳۶۷)، وی چهار بار به جبهه رفت.[۲۲]
تهرانی از بزرگان مکتب تفکیک
تهرانی از مخالفان برجسته اصول فکری و مبانی فلسفی و عرفانی (مشائی اشراقی، متعالیه، عرفان و تصوف) معاصر بود؛ ازینرو، در منظر مکتب معارفی خراسان (مکتب تفکیک) یکی از بزرگان این مکتب به شمار آمده است.[۲۳] همچنین از وی در شمار یکی از ناقدان مهم و استوار مکاتب فلسفی یاد شده است.[۲۴] با این‌همه، تهرانی از صاحب‌نظران مباحث فلسفی[۲۵] و از استادان فلسفه در مشهد بود.[۲۶] و شرح منظومه را به شیوه انتقادی تدریس می‌کرد.[۲۷]
آثار چاپ شده
آثار چاپ‌شده وی، که برخی از آنها بارها به چاپ رسیده، بدین قرار است:
- بررسی در پیرامون اسلام، در نقد آرای احمد کسروی؛
- فلسفه بشری و اسلامی، در نقد مکتب کمونیسم و ماتریالیسم؛
- بهایی چه می‌گوید؟، ردّی بر فرقه بهائیت؛
- عارف و صوفی چه می‌گویند؟، در تبیین مبادی و اصول عرفان و تصوف و تحلیل علمی و نقد آنها؛
- میزان المطالب؛
- آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی.[۲۸]
پانویس
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶-۱۷؛ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۸؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۰.
- ↑ رجوع کنید به تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۳؛ مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۱۰.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۵؛ غرویان، جلوه‌های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ص۷.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶-۱۷؛ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۸؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۰.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶-۱۷؛ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۸؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۰.
- ↑ اباذری، یادنامه اولین سالگرد آیت اللّه محمدباقر ملکی میانجی، ص۴.
- ↑ غرویان، جلوه‌های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ص۱۵.
- ↑ خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، ص۸۳؛ شریعتی مزینانی، «استاد محمدتقی شریعتی مدافع شریعت در برابر الحاد و طاغوت»، ص۷؛ نورانی، «تاریخچه‌ای از گذشته حوزه علمیه مشهد»، ص۱۲.
- ↑ تهرانی مقدمه الهی خراسانی، ص۱۷-۱۸؛ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۹؛ عبداللهیان، «روش تفسیری آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ص۴۴؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۱؛ مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۱۲.
- ↑ مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۱؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۱.
- ↑ عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق: حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ص۲۹
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۲۶.
- ↑ مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴.
- ↑ رجوع کنید به تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۵.
- ↑ مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۵.
- ↑ نوراللهیان، «خاطرات قرآنی»، ص۳۳.
- ↑ عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق: حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ص۴۸.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۵۱.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۰.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۱؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۲.
- ↑ مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۴، ص۳۴۸.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۰.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۸-۲۵۱.
- ↑ سروش، حکمت در فرهنگ اسلامی»، دانشگاه انقلاب، ص۱۱۵.
- ↑ رجوع کنید به ابراهیمی دینانی، نیایش فیلسوف: مجموعه مقالات، ص۴۳۹.
- ↑ تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۷؛ چیت‌ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ص۴۲؛ نیز رجوع کنید به گلشن ابرار، ج۲، ص۹۷۵.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۹.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۹، تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۸-۱۹.
منابع
- اباذری، عبدالرحیم، یادنامه اولین سالگرد آیت اللّه محمدباقر ملکی میانجی، قم، ۱۳۷۸ش.
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، نیایش فیلسوف: مجموعه مقالات، مقاله ۲۶: «اصالت وجود»، مشهد ۱۳۷۷ش.
- مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، ۱۳۶۴-۱۳۶۸ش.
- تهرانی، جواد، میزان المطالب، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم، ۱۳۷۴ش.
- چیت‌ساز، محمدتقی، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
- حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، قم، ۱۳۷۳ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد، ۱۳۶۵ش.
- سروش، عبدالکریم، «حکمت در فرهنگ اسلامی»، دانشگاه انقلاب، دوره جدید، ش ۹۸ و ۹۹ (تابستان و پاییز ۱۳۷۲).
- شریعتی مزینانی، محمدتقی، «استاد محمدتقی شریعتی مدافع شریعت در برابر الحاد و طاغوت» (مصاحبه)، کیهان فرهنگی، سال ۱، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۳).
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، قم، ۱۳۵۴ش.
- عبداللهیان، محمد، «روش تفسیری آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
- عطایی، مرتضی، خاطراتی از آیینه اخلاق: حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد، ۱۳۷۵ش.
- غرویان، عبدالجواد، جلوه‌های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، قم، ۱۳۷۵ش.
- گلشن ابرار: خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل از ثقه الاسلام کلینی تا آیه اللّه خامنه‌ای، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، قم: معروف، ۱۳۷۹ ش.
- مروارید، جلال، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، (منتشر نشده).
- نوراللهیان، محمدباقر، «خاطرات قرآنی»، بشارت، سال ۲، ش ۱۱ (خرداد و تیر ۱۳۷۸).
- نورانی، عبداللّه، «تاریخچه‌ای از گذشته حوزه علمیه مشهد»، جمهوری اسلامی، ش ۳۷۴۳، ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۱.