اسماعیل درب کوشکی اصفهانی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از ملا اسماعیل اصفهانی)
برای دیگر کاربردها اسماعیل درب کوشکی اصفهانی (ابهام‌زدایی) را ببینید.
اسماعیل درب کوشکی اصفهانی
حکیم و مدرس فلسفه و کلام اسلامی
اطلاعات فردی
نام کاململا اسماعیل بن محمدسمیع درب کوشکی اصفهانی
لقبواحد العین
تاریخ وفاتقرن ۱۳ قمری
اطلاعات علمی
استادانملا علی نوری
شاگردانملا هادی سبزواری • اسماعیل بن محمدجعفر درب کوشکی • میرزا رفیع قزوینی • سید علی حکیم• هدایت الله بسطامی
تألیفاتشرح الحکمة العرشیة ملا صدرا • چند رساله عرفانی و فلسفی به فارسی • تعلیقاتی بر اسفار و ...


ملا اسماعیل بن محمدسمیع درب کوشکی اصفهانی (درگذشت حدود ۱۲۴۰ق)، معروف به واحد العین، حکیم و مدرّس فلسفه و کلام اسلامی در قرن سیزدهم قمری. وی نزد ملا علی نوری شاگردی کرد و حتی پس از اینکه استاد برجسته فلسفه شد، همراه با شاگردانش در درس استاد خویش شرکت می‌کرد. از شاگردان برجسته او می‌توان به ملا هادی سبزواری اشاره کرد. از او آثاری از جمله شرح الحکمة العرشیة و تعلیقۀ بر اسفار ملا صدرا به جای مانده است.

ولادت

تاریخ ولادت وی معلوم نیست و در تذکره‌ها دربارۀ احوال زندگیش مطالب کمی گزارش شده است، چون از یک چشم نابینا بود به واحد العین ملقب شد.[۱]

حاج ملاهادی سبزواری او را ذوالعیون[۲] یا ذوالعینین نامیده، زیرا به نظر وی، ملا اسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی باز داشته است.[۳]

تحصیل

ملا اسماعیل در فلسفه و حکمت شاگرد ملا علی نوری بود و حتی پس از آنکه استاد در فلسفه شد، باز هم پس از جلسات درسش، به همراه شاگردان خود، در کلاس درس ملا علی نوری حاضر می‌شد.[۴]

او همچنین معاصر شیخ احمد احسایی بود و یک بار در مجلس احسایی و در مناظره‌ای در باب علم بر او غالب شد.[۵]

شاگردان

شاگردان ملااسماعیل که در درس ملا علی نوری حاضر می‌شدند، مجلس درس فلسفۀ ملااسماعیل را ترجیح می‌دادند، زیرا او دارای صراحت گفتار و حسن تقریر بود و از بیان اشعار و تطبیق مطالب با آیات و اخبار نیز برای تفهیم و اقناع شاگردان استفاده می‌کرد. در حالی که ملا علی نوری به ویژه در اواخر عمرش، در تدرس فلسفه بیشتر احتیاط می‌کرد و از بیان صریح مباحث خودداری می‌نمود.[۷]

در زمرۀ شاگردان ملا اسماعیل واحد العین، شخصی به نام اسماعیل درب کوشکی اصفهانی (متوفی ۱۳۰۴ق) بود که به سبب یکی بودن نام وی با استادش، گاهی این دو را یکی دانسته‌اند؛[۸] در حالی که درب کوشکی شاگرد، فرزند محمدجعفر، و درب کوشکی استاد، فرزند محمدسمیع بود.

آثار

شرح الحکمة العرشیة

ملا اسماعیل، تعلیقاتی بر آثار مهم فلسفی و کلامی نگاشته است:

درگذشت

دربارۀ تاریخ درگذشت ملااسماعیل واحدالعین، گزارش‌های متعددی نقل شده است، برخی درگذشت او را پس از درگذشت ملا علی نوری (۱۲۴۶ق) در ۱۲۷۱ق یا ۱۲۷۷ق یا ۱۲۸۱ق، گزارش کرده‌اند.[۱۵] که گفته شده مبتنی بر حدس و احتمال است و سند قطعی ندارد.[۱۶] سید جلال آشتیانی، گویا با استناد به نقل داماد سبزواری و نیز به گواهی استادان خود مبنی بر حضور ملا اسماعیل در تهران در زمان حیات ملا عبدالله زنوزی (درگذشت ۱۲۵۷ق) بر این باور است که ملا اسماعیل قطعاً تا ۱۲۶۷ زنده بوده است.[۱۷]

اما بنابر گفتۀ سبزواری در زندگینامه خودنوشت خود، او پس از درگذشت ملا اسماعیل، حدود ۳ سال هم نزد ملا علی نوری حکمت آموخته است،[۱۸] از این‌رو با استناد به قرائنی گفته‌اند که ملا اسماعیل پیش از درگذشت ملا علی نوری حدود ۱۲۴۰ق درگذشت.[۱۹]

پانویس

  1. ↑ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ۱۳۸۱ش، ص۱۴۸.
  2. ↑ تابنده، نابغۀ علم و عرفان در قرن چهارده، ۱۳۵۰ش، ص۲۵.
  3. ↑ رضانژاد، حکمت نامه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۶.
  4. ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمۀ آشتیانی، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۷.
  5. ↑ تنکابنی، قصص العلماء، ۱۳۰۴ق، ص۲۰.
  6. ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، قسم۱، ص۱۴۰؛ صدرالدین شیرازی، الشواهد الربوبیة، مقدمۀ آشتیانی، ص۱۱۶ و پانویس ۲، ص۱۲۵.
  7. ↑ همایی، ص۱۳۲؛ صدرالدین شیرازی، الشواهد الربوبیة، مقدمه آشتیانی، ص۱۱۵.
  8. ↑ سبزواری، شرح منظومة، ۱۳۷۰، ج۲، مقدمۀ مسعود طالبی، ص۴.
  9. ↑ نک: صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی اسفار العقلیة الاربعة، سفر۲، ج۱، ص۲۰و ۳۲، سفر ۲، ج۲، ص۱۱۲-۱۱۳.
  10. ↑ نک: محمد جعفر لاهیجی، ص۱۲-۱۸.
  11. ↑ نک: عبدالرزاق لاهیجی، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، ۱۳۰۶ق، ج۱، ص۳-۱۳.
  12. ↑ همایی، فرهنگ ایران زمین، ۱۳۵۴ش، ج۲۱، ص۱۳۲.
  13. ↑ اسرار الآیات ملا صدرا، چاپ احمد شیرازی، تهران، ۱۳۱۹، ص۳۰-۶۴، ۹۳-۱۲۰
  14. ↑ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۶۲.
  15. ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی التصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰، ۲۰۰؛ مهدوی، ص۱۳۸؛ مدرس تبریزی، ج۶، ص۲۸۵؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمۀ آشتیانی، ص۱۱۶؛ سبزواری، شرح منظومة، ج۲، مقدمۀ مسعود طالبی، ص۴، اثر آفرینان، ج۱، ص۲۵۷.
  16. ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۱۵۳.
  17. ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۷-۱۱۸؛ ایزوتسو، بنیاد حکمت سبزواری، ترجمۀ جلال الدین مجتبوی، تهران، ۱۳۵۹ش، ص۲۵.
  18. ↑ ایزوتسو، مقدمه، بنیاد حکمت سبزواری، ترجمۀ جلال الدین مجتبوی، ۱۳۵۹ش، ص۲۲.
  19. ↑ دانشنامۀ جهان اسلام، ج ۱۷، ص۴۷۳-۴۷۴.

منابع

  • منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج ۱۷، ص۴۷۳-۴۷۴، با تلخیص.
  • آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی التصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
  • آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، طبقات اعلام الشیعة، الکرام البررة، قسم۱-۲، مشهد۱۴۰۴ق.
  • اثر آفرینان، زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران، از آغاز تا سال ۱۳۰۰هجری شمسی، زیر نظر کمال حاج سید جوادی و عبدالحسین نوایی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۷-۱۳۸۰ش.
  • ایزوتسو،توشی‌هیکو، بنیاد حکمت سبزواری، یا تحلیلی تازه از قلسفۀ حاج ملا هادی سبزواری، ترجمۀ جلال الدین مجتبوی، تهران، ۱۳۵۹ش.
  • تابنده، سلطان حسین، نابغۀ علم و عرفان در قرن چهارده، شرح حال مرحوم حاج ملا سلطان محمد گنابادی، سلطانعلیشاه، تهران، ۱۳۵۰ش.
  • تنکابنی، محمد بن سلیمان، قصص العلماء، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۰۴ق.
  • حبیب آبادی، محمد علی، مکارم الآثار، ج۶، اصفهان، ۱۳۶۴ش.
  • اشکوری، احمد حسینی، تراجم الرجال، قم، ۱۴۲۲ق.
  • دهکردی، ابوالقاسم، منبر الوسیل در تعلیم و تربیت و اخلاق، چاپ مجید جلالی دهکردی، ج۱، قم، ۱۳۸۲ش.
  • رضانژاد، غلامحسین، حکمت نامه، یا شرح کبیر بر متن و شرح و حواشی منظومه حکمت حکیم و فیلسوف قرن سیزدهم هجری حاج ملا هادی سبزواری، اسرار، تهران، ۱۳۸۰ش.
  • سبزواری، هادی بن مهدی، رسائل حکیم سبزواری، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران، ۱۳۷۰ش.
  • سبزواری، هادی بن مهدی، شرح منظومة، چاپ: حسن حسن زاده آملی، تهران، ۱۴۱۶-۱۴۲۲ق.
  • صدرالدین شیرازی(ملا صدرا)، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی اسفار العقلیة الاربعة، بیروت، ۱۹۸۱م.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی ملا هادی سبزواری، چاپ: جلال الدین آشتیانی، تهران، ۱۳۶۰ش.
  • صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، تهران، ۱۳۸۱ش.
  • لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، چاپ سنگی تهران، ۱۳۰۶ق.
  • لاهیجی، محمد جعفر بن محمد صادق، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، چاپ جلال الدین آشتیانی، مشهد، ۱۳۴۳ش.
  • مدرس تبریزی،محمد علی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۷۴ش.
  • مهدوی، مصلح الدین، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۴۸ش.
  • همایی، جلال الدین، ملا اسماعیل اصفهانی حکیم، فرهنگ ایران زمین، ج۲۱، ۱۳۵۴ش.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=اسماعیل_درب_کوشکی_اصفهانی&oldid=1222403»