محاسبة النفس اللوامة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | کفعمی |
| تاریخ نگارش | ۸۹۵ق |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
مُحاسَبَةُ النّفسِ اللوّامَة و تَنْبیهُ الرّوح النَّوّامَة کتابی اخلاقی به زبان عربی نوشته کفعمی (متوفای ۹۰۵ق) است. این کتاب، درباره محاسبه نفس آدمی است که مؤلف تلاش کرده، با استناد به آیات، احادیث، حکمتها، عبارات ادبی، امثال و اشعار به ترغیب انسان برای تنزیه و طهارت نفس خویش بپردازد.
مؤلف
ابراهیم بن علی عاملی کفعمی از عالمان شیعه در قرن نهم هجری قمری است. وی در جبل‌عامل می‌زیسته و نَسَبش به حارث همدانی می‌رسد. کفعمی به دلیل مهارت در دانش‌های مختلف در عصر خویش و تسلط به علوم متعدد، تألیفات متنوعی را پدید آورده است؛ از این رو شخصیت‌نگاران و تراجم‌نویسان از او به بزرگی یاد کرده‌اند. المصباح و البلد الامین از جمله آثار مشهور وی در دعا و زیارت است.[۱]
نام کتاب
مؤلف صریحا به اسم کتاب اشاره نکرده، اما اشاره‌ای به نقل او شده که در مقدمه کتاب آورده است: «فَحَقٌ علی کل ذی علمٍ و حتمٌ علی کل ذی حَزْمٍ... محاسَبَة النفس اللوامه و تنبیه الروح النوامة.»[۲]
ساختار کتاب
کفعمی در این کتاب، منابع احادیث را ذکر نمی‌کند و محقّق کتاب نیز آنها را استخراج نکرده است. گویا نویسنده این احادیث را از متونی که در اختیار داشته و به دست ما نرسیده، برگرفته است. نویسنده از ادبیات خود بهره جسته و متن اخلاقی مُسجَّع و شیوایی را عرضه می‌کند.[۳]
وی در این کتاب به آیات ترغیب و اخطار، احادیث پیامبر(ص) درباره تحذیر و ترغیب، امر و نهی و مواعظ، حکمت و امثال، لطائف زیبا، عبارت ادبی و اشعار پرداخته است.[۴]
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه درباره کتاب می‌نویسد: «این کتاب را کفعمی در سال ۸۹۵ق به پایان رسانده و شامل مواعظ حسنه و مخاطبه نفس با عباراتی تأثیرگذار است.»[۵]
نسخهها
فارس تبریزیان محقق کتاب، ۴ نسخه خطی از کتابخانه آستان قدس رضوی را برای تحقیق نام می‌برد که بر اساس آن به اختلاف نسخهها، استخراج آیات قرآنی، شرح کلمات مشکل و... پرداخته است.[۶]
ترجمه و چاپ
این اثر با کتاب محاسبة النفس نوشته سید بن طاووس ترجمه شده است. نشر مرتضوی این کتاب را با محاسبة النفس اثر سید بن طاووس و کشف الریبة نوشته شهید ثانی منتشر کرده است. همچنین مؤسسه قائم آل محمّد(عج) در قم و نیز مؤسسة الفکر الإسلامی در بیروت، کتاب کفعمی را مستقلاً با تحقیق فارس الحسّون چاپ کرده‌اند.[۷]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج ۲، ص۱۸۵ و ۱۸۶.
- ↑ کفعمی، محاسبة النفس، ۱۴۱۳ق، ص۳۶.
- ↑ خدایاری، متون حدیثی اخلاقی امامیه در سده هشتم و نهم هجری، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ کفعمی، محاسبة النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء، ج۲۰، ص۱۲۱.
- ↑ کفعمی، محاسبة النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ خدایاری، متون حدیثی اخلاقی امامیه در سده هشتم و نهم هجری، پرتال جامع علوم انسانی.
یادداشت
منابع
- کفعمی، ابراهیم بن علی، محاسبة النفس، تحقیق: الشیخ فارس الحسون، قم، مؤسسة قائم آل محمد(عج)، ۱۴۱۳ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- خدایاری، علی‌نقی، متون حدیثی اخلاقی امامیه در سده هشتم و نهم هجری، آیینه پژوهش ۱۳۸۲ش، شماره ۸۳.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۲۱ق.