احسن الکبار فی معرفة الائمة الاطهار (کتاب)
 تصویر روی جلد نسخه عکسی کتاب، تهیه‌شده در مرکز احیاء میراث اسلامی | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمد بن ابی‌زید ورامینی |
| تاریخ نگارش | ۷۳۹ق تا ۷۴۳ق |
| موضوع | کلام نقلی در اثبات نبوت و امامت و احتجاج‌های ائمه(ع) |
| سبک | کلام نقلی |
| زبان | فارسی |
اَحسَنُ الکِبار فی مَعرِفَةِ الاَئِمَّةِ الاَطهار کتابی فارسی در تبیین و اثبات امامت امام علی(ع)، بیان معجزات امامان معصوم(ع) و مناظرات ائمه(ع) با مخالفان تشیع است. این کتاب توسط سید محمد بن ابی‌زید ورامینی و به تشویق عده‌ای از دوستداران اهل بیت(ع) ازجمله نصرت‌الدین اسماعیل رازی تألیف شد. از امتیازات این کتاب، ذکر دیدگاه علمای متقدم شیعه، ادبیات ساده و پرهیز از بیان روایات ضعیف دانسته شده است. احسن الکبار به شکل امروزی چاپ نشده؛ ولی تعدادی از نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های مختلف نگهداری می‌شود.
نویسنده
سید محمد بن ابی‌زید بن عربشاه حسینی علوی ورامینی، نویسنده کتاب احسن الکبار از دانشمندان و مورخان قرن هشتم هجری است.[۱] وی هم‌عصر علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)، فقیه و متکلم شیعه بود.[۲] سیدمحمد ورامینی نگارش کتاب را سال ۷۳۹ق آغاز و در سال ۷۴۳ق به پایان برد.[۳]
انگیزه تالیف و امتیازات
سید محمد ورامینی، کتاب احسن الکبار را به تشویق نصرت‌الدین اسماعیل رازی از اندیشمندان قرن هفتم و هشتم و برخی از دوستداران اهل‌بیت(ع) به زبان فارسی نگاشت.[۴]
برخی از محققان امتیازات کتاب احسن الکبار را در موارد زیر دانسته‌اند:
- نگارش کتاب به توصیه چند تَن از علمای شیعه و دوستداران اهل‌بیت(ع)؛
- بیان دیدگاه علمای متقدم شیعه؛
- زبان فارسی و همه‌فهم بودن کتاب؛
- دقت بالا و اشاره به جزئیات در ابواب مختلف (۷۸باب)؛
- بیان روایات صحیح با بیان منابع معتبر؛
- بیان دیدگاه واقعی شیعه و بدون تقیه؛
- پرهیز از بیان روایات ضعیف از منظر نویسنده.[۵]
نسخه‌ای که به‌دستور شاه طهماسب اول تلخیص گردیده، دارای ۱۷ نقاشی از رویدادهای مهم اسلامی از جمله غدیر خم، جنگ جمل، صلح امام حسن(ع) با معاویه و... است.[۶]
محتوا
به‌گفته آقابزرگ تهرانی (درگذشته ۱۳۸۹ق) فقیه و کتاب‌شناس شیعه؛ کتاب احسن الکبار در ۷۸ باب مشتمل بر موضوعاتی ازجمله دلایل امامت ائمه(ع)، فضائل، مناظرات، معجزات، سرگذشت فرزندان و چگونگی شهادت و وفات ایشان است.[۷]
باب‌های اول و دوم به مباحث کلامی درباره نبوت و امامت اختصاص دارد. باب‌های ۳ تا ۱۳ به فضایل امام علی و دلایل برتری او بر دیگران و رابطه او با خلفای سه‌گانه است. چند باب مختص به مطاعن خلفا شده است و هم‌چنین چند باب را نیز معجزات و مناظرات پیامبر اسلام با مشرکان در برگرفته است. نویسنده هم چنین به ترتیب امامان شیعه برای هر یک باب‌هایی را اختصاص داده و معجزات و احتجاجات ایشان را گردآوری کرده است. در چند باب نیز پاسخ شبهات ناظر به ولایت و امامت ذکر کرده است.[۸] کتاب ورامینی با این عبارت شروع شده است: بدانکه جمله امت رسول(ص) متفق‌اند که علی(ع) خلیفه خدا و رسول است اما اهل سنت و جماعت او را خلیفه چهارم می‌دانند...[۹]
نسخه‌های خطی
کتاب احسن الکبار به شکل امروزی به چاپ نرسیده؛ ولی چند نسخه خطی از این اثر در کتابخانه‌های زیر موجود است:
- کتابخانه ملی ملک؛ نسخه شماره ۴۱۵۹، نوشته خضر شاه کاتب (نستعلیق) در پنجم رمضان سال ۹۴۸ق، در ۵۷۲ برگ و در هر برگه ۱۹ سطر؛
- کتابخانه سلطنتی (کاخ نیاروان)؛ نسخه شماره ۷۶۸، نوشته غیاث‌الدین بن علاءالدین (نستعلیق خوب) در سال ۹۷۴ق، در ۱۴۹۵ صفحه و در هر صفحه ۱۷ سطر؛
- کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی؛ نسخه شماره ۴۸۱۹، نوشته محمدجعفر بن علی کمره‌ای (نستعلیق) در دوم صفر سال ۱۰۱۹ق، در ۴۹۳ برگ و هر برگه ۱۹ سطر؛
- کتابخانه مدرسه فیضیه، نسخه شماره ۱۵۰۹، بی‌نام، (نستعلیق و نسخ) در قرن یازدهم هجری قمری، بخش ابتدایی و انتهایی کتاب در این نسخه موجود نیست؛
- کتابخانه مرکز احیای میراث اسلامی؛ شماره ۲۶۵۳، نوشته محمدنصیر بن آقامحمد (نستعلیق و نسخ) در دهم ربیع‌الاول سال ۱۱۰۳ق، در ۳۰۵ برگ و هر برگه ۳۳ سطر.[۱۰]
- کتابخانه مجلس شورای اسلامی؛ شماره ۹۰۷۳۵، نوشته محمد بن زید ورامینی، (نستعلیق)، بی‌تا، در ۲۴۳ برگه در ۴۸۶ صفحه.
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ حیدری یساولی، «احسن الکبار فی معرفة الائمة الاطهار(متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود از آن در کتابخانه محدث ارموی)»، ص۲۹.
- ↑ حیدری یساولی، «احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار(متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود از آن در کتابخانه محدث ارموی)»، ص۲۹.
- ↑ حیدری یساولی، «احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار(متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود از آن در کتابخانه محدث ارموی)»، ص۲۹.
- ↑ حیدری یساولی، «احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار(متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود از آن در کتابخانه محدث ارموی)»، ص۲۸ و ۲۹.
- ↑ شایسته‌فر، «بررسی موضوعی نسخه‌ی خطی احسن الکبار شاهکار نگارگری مذهبی دوره صفویه»، ص۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ ورامینی، احسن الکبار فی معرفة الائمة الاطهار، نسخه خطی ۴۸۱۹، ص۱و۲.
- ↑ ورامینی، احسن الکبار فی معرفة الائمة الاطهار، نسخه خطی ۴۸۱۹، ص۱و۲.
- ↑ حیدری یساولی، «احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار(متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود از آن در کتابخانه محدث ارموی)»، ص۳۲.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، تصحیح: احمد حسینی، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- حیدری یساولی، علی، «احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار (متنی از نیمه نخست قرن هشتم هجری با نگاهی به نسخ خطی موجود در کتابخانه محدث ارموی»، در مجله کتاب ماه کلیات، شماره۱۱۹، ۱۳۸۶ش.
- شایسته‌فر، مهناز، «بررسی موضوعی نسخه‌ی خطی احسن الکبار شاهکار نگارگری مذهبی دوره صفویه»، در مجله کتاب ماه هنر، شماره۱۳۸، ۱۳۸۸ش.
- ورامینی، محمد، احسن الکبار فی معرفه الائمه الاطهار، نسخه خطی، شماره ۴۸۱۹ کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، نوشته محمدجعفر بن علی کمره‌ای (نستعلیق) در دوم صفر سال ۱۰۱۹ق در ۴۹۳ برگ و هر برگه ۱۹ سطر.