ابراهیم بن عبدالله
| دومین قیام‌کننده علوی علیه خلافت بنی‌عباس | |
 مرقد ابراهیم بن عبدالله در باخَمرا (کوفه) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | قتیل باخَمرا |
| نسب | از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالله محض(پدر) • نفس زکیه(برادر) |
| زادروز | سال ۹۷ قمری |
| شهادت | سال ۱۴۵ قمری، منطقه باخمرا در نزدیکی کوفه |
| اطلاعات دیگر | |
| تخصص | ادیب و محدّث |
| فعالیت‌ها | پاسخ به سؤالات واصل بن عطا و عمرو بن عبید از مؤسسان اعتزال • قیام علیه عباسیان |
ابراهیم بن عبدالله (۹۷ - ۱۴۵ق) معروف به قتیل باخَمرا، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع)، برادر نفس زکیه و دومین قیام‌کننده علوی علیه خلافت بنی عباس بود. او پس از کشته شدن نفس زکیه (۱۴۵ق)، در بصره قیام کرد و جمع زیاد از زیدیان، معتزلیان به او پیوستند و ابوحنیفه از او حمایت کرد، اما در نهایت قیام به نتیجه نرسید و ابراهیم در منطقه باخمرا، نزدیک کوفه کشته شد.
تولد و نسب
ابراهیم بن عبدالله بن حسن بن حسن در سال ۹۷ قمری به دنیا آمد. پدر وی عبدالله محض است. عبدالله فرزند حسن مثنی و نوه امام حسن مجتبی(ع) است.
شخصیت
ابراهیم بن عبداللـه مردی ادیب و محدّث بود[۱] و پدرش عبداللـه او را برگزید تا به سؤالات مؤسّسان مذهب اعتزال چون واصل بن عطا و عمرو بن عبید پاسخ دهد.[۲] او شعر نیز می‌سرود و در نزد مفصل ضبّی که از طرفداران نهضت بود، مجموعه‌ای از اشعار ترتیب داد که بعد‌ها به مفضّل منسوب شد.[۳]
قیام بر ضد عباسیان
با روی کارآمدن منصور عباسی مخالفت علویان با عباسیان علنی شد[۴] و پس از زندانی شدن عبداللـه محض و خانواده‌اش در عراق، ابراهیم و محمد (فرزندان عبدالله) مخالفت خود را شدت بخشیدند. محمد در سال ۱۴۵ق قیام کرد[۵] و ابراهیم نیز در اول رمضان ۱۴۵ق در بصره دست به قیام زد.[۶]
دو ماه پس از اعلام قیام بر ضد عباسیان، سپاه ابراهیم در ۱ ذی‌القعده ۱۴۵ق از بصره به سمت کوفه رفت[۷] و منصور عباسی نیز عیسی بن موسی را با هیجده هزار نفر روانه جنگ با ابراهیم کرد.[۸] دو سپاه در منطقه باخمرا در ۱۶ فرسخی (حدود ۸۸ کیلومتر) کوفه به‌هم رسیدند. رویارویی این دو گروه حدود دو ماه به‌طول انجامید.
در ابتدای جنگ صفوف مقدم عباسیان شکست سنگینی خوردند.[۹] ولی بخشی از سپاه عباسی از پشت به سپاه ابراهیم حمله کردند[۱۰] که ضربه سنگینی به سپاه ابراهیم وارد ساخت. با اصابت تیری به گلوی ابراهیم و کشته‌شدن وی در ۲۵ ذی‌الحجه ۱۴۵ق سپاه علویان ضعیف شد و قدرت روحی سپاه عباسیان افزایش یافت.[۱۱] از این‌رو پیروزی اولیه علویان جای خود را به شکست داد و قیام ابراهیم نافرجام ماند. پس از کشته شدن ابراهیم سر وی را از بدنش جدا کرده و نزد خلیفه بردند و پیکر وی را در باخمرا دفن کردند.[۱۲]
پانویس
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۲۷۳.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۸.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ مهدوی عباس آباد، «قیام محمد بن عبدالله (نفس زکیه) نخستین قیام علویان علیه عباسیان»، ص۱۳۴.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۳۷۸.
- ↑ خلیفه بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۷.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۶۷ و ۵۶۸.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۱۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۷۸؛ یاقوت، معجم البلدان، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۳۱۶.
منابع
- یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۰۷ق.
- ابن اثیر، الکامل، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- ابن قتیبه، عبداللـه‌بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، بی‌نا، ۱۹۶۰م.
- مهدوی عباس آباد، محمدرضا، قیام محمد بن عبدالله (نفس زکیه) نخستین قیام علویان علیه عباسیان، نشریه دانشکده علوم اجتماعی و انسانی دانشکده تبریز، ش۱۶.