ناحیه مقدسه
ناحیه مقدسه به معنای جهت یا مکان مقدس، اصطلاحی رمزگونه است که شیعیان از نیمه اول قرن سوم هجری تا پایان غیبت صغری (۳۲۹ق) برای اشاره به امامین عسکریین و امام مهدی(ع) و یا برای اشاره به نائبان خاص استفاده می‌کردند. در بسیاری از توقیعات این سه امام(ع) از همین اصطلاح برای اشاره به امام استفاده شده است. دو زیارت‌نامه از زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع) نیز به این نام است.
مفهوم‌شناسی
ناحیه مقدسه به معنای جهت یا مکان مقدس[۱] اصطلاحی است که از نیمه اوّل قرن سوم هجری همزمان با امامت امام هادی(ع) تا پایان غیبت صغری (۳۲۹ق) به خاطر شرایط سخت سیاسی - اجتماعی شیعیان و محدودیت‌هایی که خلفای بنی عباس در روابط اجتماعی امامین عسکریین ایجاد کرده بودند، توسط شیعیان استفاده می‌شد. شیعیان در این زمان برای نقل مطالب از امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(عج) یا گفتگو درباره آنان، این اصطلاح را به جای نام امام به کار می‌بردند؛[۲] به همین دلیل، استفاده شیعیان از این اصطلاح برای اشاره به امام مهدی(ع) یا نائبان خاصّ ایشان را به دلیل شرایط تقیه دانسته‌اند.[۳]
این واژه در دوران غیبت صغری به عنوان یکی از القاب امام مهدی(ع) به کار رفته است.[۴] ابوالحسن اربلی واژه ناحیه مقدسه را عنوان رمزی بین شیعیان می‌داند که با آن امام دوازدهم را می‌شناختند.[۵]
به گفته برخی، لفظ ناحیه مختص به امام زمان(عج) است و به عنوان رمزی بین شیعیان و امام به‌کار برده می‌شد.[۶] افزون بر آنکه تقیه در زمان عسکریین به حساسیت زمان امام زمان(عج) نبود، از همین روی روایات و توقیعات مستقیما به عسکریین یا خانۀ آنها نسبت داده می‌شد.[۷] و عباراتی چون «خرج الینا من دار سیدنا ابی‌محمد الحسن بن علی: از خانه حسن بن علی این نامه برایمان خارج شد»[۸] یا «کانت معی نسخة توقیع خرج إلی القاسم بن العلاء: همراه من نامه‌ای بود که برای قاسم بن علاء خارج شده بود»[۹]
توقیعات
واژه ناحیه مقدسه در سخن کسانی که به امامین عسکریین(ع) و امام مهدی(ع) نامه نوشته‌اند و جواب دریافت کرده‌اند (توقیع)، استعمال شده است.[۱۰] در جوامع روایی شیعه، توقیعاتی نقل شده است که به «ناحیه مقدسه» نوشته یا از ناحیه مقدسه نامه‌ای دریافت شده‌اند.[۱۱] علامه مجلسی کتابی با عنوان توقیعات ناحیه مقدسه جمع‌آوری کرده که در آن توقیع‌های (نامه‌های) صادر شده از طرف امام زمان(ع) به شیعیان وجود دارد.[۱۲]
زیارات
در میان زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع) دو زیارت به نام ناحیه مقدسه وجود دارد که یکی را زیارت ناحیه مقدسه مشهوره و دیگری را غیرمشهور می‌نامند. زیارت‌نامه مشهور به روایت یکی از نائبان خاص امام زمان(عج) درمنابع متعددی از جمله المزار شیخ مفید، المزار الکبیر ابن مشهدی و بحارالانوار وارد شده است. زیارت ناحیه مقدسه غیرمعروفه با عنوان زیارت الشهدا شناخته می‌شود؛ زیرا در این زیارت نام اصحاب و یاران امام حسین(ع) ذکر شده است. این زیارت در کتاب‌های بحارالانوار و اقبال الاعمال نقل شده است.
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه ناحیة.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج۱۲، ص۲۷۱
- ↑ نوری، نجم ثاقب، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۱۰.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج ۲، ص۵۱۹.
- ↑ طائی، مقتل الحسین و انصاره، ۱۴۳۱ق، ص۳۳۶.
- ↑ صالحی حاجی‌آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۱-۳۹۵.
- ↑ ابن طاووس، جمال الاسبوع، منشورات الرضی، ص۲۲۵.
- ↑ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۶؛ طبری شیعی، دلائل الامامة،۱۴۱۳ق، ص۵۴۸.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۱۸۴؛ ج۱۰۰، ص۸۲.
- ↑ طوسی، مصباح المجتهد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۰۳؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۲، ۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۹۲.
- ↑ توقیعات ناحیه مقدسه اثر علامه مجلسی، خبرگزاری کتاب قائمیه.
منابع
- ابن طاووس، علی، الاقبال بالأعمال الحسن، تحقیق جواد قیومی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، مصحح هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- شیخ طوسی، محمد، الغیبة، تحقیق:عبادالله طهرانی و علی احمد، قم، موسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم، طعنه رقیب یا خطای تاریخ (بازکاوی هویت مشهورین به شهادت در نینوا)، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۸ ش.
- صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، مصحح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- طائی، نجاح، مقتل الحسین و انصاره، بیروت، دار الهدی، ۱۴۳۱ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مصحح محمد باقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طبری شیعی، محمد، دلائل الإمامة، تحقیق، قسم الدراسات الاسلامیة، قم، موسسة البعثة،۱۴۱۳ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۴۱۶ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- توقیعات ناحیه مقدسه اثر علامه مجلسی.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، توقیعات ناحیه مقدسه، بمبئی، میرزا محمدملک الکتاب، ۱۳۱۳ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین علیه‌السلام، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۸۸ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، نجم ثاقب، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۴ش.