سید محمدحسین شهریار

سید محمد حسین شهریار
نام اصلی	سید محمد حسین بهجت تبریزی
زمینهٔ کاری	شعر
زادروز	۱۲۸۵ ش خشگناب تبریز
پدر و مادر	میرزا آقا خشگنابی
مرگ	۱۳۶۷ش تهران
ملیت	ایران
محل زندگی	تهران، تبریز، نیشابور
علت مرگ	بیماری
جایگاه خاکسپاری	مقبرة الشعرای تبریز
پیشه	شاعر
دیوان سروده‌ها	دیوان شهریار
تخلص	شهریار
همسر(ها)	عزیزه عبدالخالقی
فرزندان	شهرزاد، مریم، هادی
دانشگاه	مدرسه عالی طب

سید محمد حسین بهجت تبریزی(۱۲۸۵-۱۳۶۷ش)، مشهور به محمد حسین شهریار و متخلص به شهریار از شاعران قرن ۱۴ ش، مدفون در مقبره الشعرای تبریز. شهریار، اشعاری درباره اهل بیت سروده است، «علی‌ای همای رحمت» از مشهورترین اشعار او در وصف امیرالمومنین است. منظومه «حیدربابایه سلام» (به فارسی: سلام بر حیدربابا) از اشعار معروف وی به زبان ترکی آذری است.

گاهشمار زندگی سید محمدحسین شهریار
۱۲۸۵	تولد در تبریز
۱۲۹۹	(اسفندماه) مهاجرت به تهران جهت ادامه تحصیل
۱۳۰۸	چاپ مثنوی «روح پروانه» . اواخر ۱۳۰۸: فوت سید ابوالقاسم شهیار (صمیمی‌ترین دوستش)
۱۳۱۰	چاپ دیوان شهریار با مقدمه ملک الشعراء بهار، سعید نفیسی، پژمان بختیاری؛ اشتغال در اداره ثبت اسناد و املاک.
۱۳۱۳	(۲۳ رمضان) فوت پدر.
۱۳۲۱	چاپ مثنوی «صدای خدا» با مقدمه «حسن ارسنجانی»
۱۳۲۵	چاپ منظومه «قهرمانان استالینگراد» با مقدمه «علی شاهنده»
۱۳۲۸	چاپ جلد اول دیوان با مقدمه «علی زهری» (البته در ۱۳۳۳ منتشر شد).
۱۳۲۹-۳۰	سرودن منظومه «حیدربابا».
۱۳۳۳	چاپ «منتخب آثار شهریار» توسط نشریه مهرگان. تولد اولین فرزند: شهرزاد.
۱۳۳۴	آغاز کتابت قرآن و انزوای تدریجی؛ (شهریور) دیدار با «ابوالحسن صبا» و «عبدالله دوامی» در تبریز.
۱۳۳۵	چاپ جلد دوم دیوان و سوم دیوان در تهران.
۱۳۳۶	(آبان) سرودن مثنوی «مولانا در خانقاه شمس» به مناسبت «روز مولانا»، چاپ جلد چهارم دیوان در تهران.
۱۳۳۷	(تیر) دیدار با «نیما یوشیج» در تبریز (آخرین دیدار)؛ نامگذاری ۱۶ اسفند به نام «روز شهریار» در آذربایجان؛ تجلیل از او با حضور عده‌ای از شاعران و نویسندگان.
۱۳۴۰	ترجمه گزیده‌ای از اشعار او به زبان انگلیسی.
۱۳۴۳	سفر به «خشگناب» و سرودن جلد دوم «حیدر بابایه سلام»؛ انتشار کتاب «شهریار و حیدر بابایه سلام» تألیف «پروفسور احمد آتش» در ترکیه.
۱۳۴۵	دعوت به شوروی برای شرکت در جشن «دویست و پنجاهمین سالگرد تولد ملا پناه واقف» (دعوتنامه را ۴ ماه پس از جشن به او دادند)؛ سرودن شعر «سهندیه» در جواب بولود قره چورلو «سهند» شاعر آذربایجانی.
۱۳۴۶	چاپ دوم «حیدربابا» با مقدمه «دکتر منوچهر مرتضوی»؛ اصرار به قبول «ریاست کتابخانه پهلوی» و «مهاجرت به تهران» از طرف حکومت پهلوی و امتناع او؛ (تیر) چاپ دیوان با عنوان «کلیات دیوان شهریار مجموعه پنج جلدی» در تبریز.
۱۳۴۸	اعطای درجه «استاد افتخاری» به او از طرف دانشگاه تبریز و تجلیل از وی
۱۳۴۹	(خرداد) چاپ جلد دوم دیوان با عنوان «کلیات دیوان شهریار، جلد دوم» در تبریز
۱۳۵۱	انتشار کتاب «آذری تورکجه سی» (ترکی آذری) تألیف «پروفسور محرم ارگین» در ترکیه.
۱۳۶۳	(۲۹ تا ۳۱ فروردین) برپایی «کنگره بزرگداشت او» به مناسبت «هشتادمین سالگرد تولدش» در دانشگاه تبریز.
۱۳۶۶	(۱۶ خرداد) دیدار با «ه‍.ا. سایه» و «دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی» در تبریز؛ (۲۹ تیر) دیدار با «آیت الله خامنه‌ای» (رئیس جمهور وقت) در استانداری تبریز؛ (۱۹ آذر) آغاز بیماری، بستری شدن در بیمارستان امام خمینی تبریز.
۱۳۶۷	(۹ مرداد و شهریور) شدت بیماری، انتقال به بیمارستان «مهر» تهران؛ (مرداد) دیدارهای در بیمارستان: آیت الله خامنه‌ای (رئیس جمهور وقت)، مهدی اخوان ثالث، فریدون مشیری، سیمین بهبهانی، شفیعی کدکنی.
۱۳۶۷	(۲۷ شهریور) فوت، ساعت ۶:۴۵ بامداد در بیمارستان مهر تهران، (۲۸ شهریور) تشییع از بیمارستان تا فرودگاه مهرآباد و انتقال پیکر به تبریز، (۲۹ شهریور) دفن در مقبرة الشعرای تبریز و اعلام عزای عمومی در آذربایجان.

زندگی‌نامه

سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، فرزند حاج میرآقا خشگنابی (از وکلای درجه اول تبریز، دانشمند و اهل ادب) در سال ۱۲۸۳ش. در تبریز متولد شد. خانواده وی اصالتا از روستای خشگناب بودند. دوران کودکی‌اش مصادف با انقلاب‌های تبریز بود. او این دوران را در روستاهای «شنگول‌آباد»، «قیش‌قرشاق»، و «خشگناب» گذراند.

تحصیلات وی با قرائت گلستان و نصاب در مکتب روستا و نزد پدرش آغاز شد و در همان اوان با دیوان حافظ آشنایی پیدا کرد. پس از آن سیکل اول متوسطه را در مدرسه متحده و فیوضات به پایان رساند و در سال ۱۳۰۰ش. به تهران آمد و تحصیلات متوسطه را در دار الفنون (۱۳۰۳) به پایان رساند و وارد مدرسه طب شد. وی تا کلاس آخر مدرسه طب را تحصیل کرد اما به دلایلی از ادامه تحصیل محروم شد. شهریار پس از آن وارد خدمت دولتی شد.

وی در سال ۱۳۱۰ وارد خدمت دولت شد و تهران را ترک کرد و به خراسان (اداره ثبت اسناد نیشابور و مشهد) رفت و تا سال ۱۳۱۴ش. در آنجا بود. در سال ۱۳۱۳ پدرش درگذشت و در قم مدفون شد.

شهریار در ۱۳۳۲ش به تبریز بازگشت و از ۱۳۴۶ش در دانشکده ادبیات تبریز به تدریس اشتغال یافت. وزارت فرهنگ ایران، آموزشگاهی در تبریز را به نام وی نامگذاری کرد و روز ۲۶ اسفند را در تاریخ فرهنگ آذربایجان روز شهریار نامید. او در همان زمان منظومه معروف و ترکی خود به نام حیدربابایه سلام را منتشر کرد.

درگذشت

مقبرة الشعراء تبریز محل دفن سید محمد حسین شهریار و بسیاری دیگر از مشاهیر ایران

شهریار در سال ۱۳۶۷ ش در تهران درگذشت و جنازه‌اش به تبریز منتقل شد. وی آخرین شاعری بود که در مقبرة الشعرای تبریز دفن شد. به گفته برقعی در کتاب سخنوران نامی معاصر ایران، او در آخرین لحظات حیات، اشعار زیر را زمزمه می‌کرد:

ای مظهر جمال و جلال خدا علی یا مظهر العجائب و یا مرتضی علی از شهریار پیر زمین‌گیر دست‌گیر ‌ای دست‌گیر مردم بی‌دست و پا علی

شعر

وی در اوایل شاعری، «بهجت» تخلص می‌کرد و بعدا دو بار با فال حافظ، تخلص خواست که طبق دو بیت از دیوان حافظ، تخلصش را به «شهریار» تغییر داد.

غم غریبی و غربت چو بر نمی‌تابم روم به شهر خود و شهریار خود باشم

شهریار در انواع گونه‌های شعر فارسی مانند غزل، قصیده، قطعه، مثنوی، رباعی و نیمایی اشعاری سروده است. از ویژگی‌های شعر او استفاده از اصطلاحات عامیانه است. او در شعر از حافظ و نیما تأثیر پذیرفته است.

ملک الشعرای بهار در دیباچه کتاب صدای خدا، شهریار را چنین ستوده است:

شهریار نه تنها افتخار ایران، بلکه افتخار شرق است.

عناوین برخی اشعار

برخی عناوین اشعار شهریار:

• حیدربابا (به زبان آذری)
• سهندیه (به زبان آذری)
• علی ای همای رحمت
• علی و شب
• دو مرغ بهشتی
• افسانه شب در ۱۶۲۴ بیت، که مفصل‌ترین مثنوی شهریار است

شهریار و اهل بیت

نوشتار اصلی: امام علی در دیوان شهریار

شهریار اشعاری در وصف و مرثیه اهل بیت سروده است؛ او همای رحمت، یا علی، شب و علی و علی و دنیا را در وصف امام علی(ع) سروده است.

علی آن شیر خدا شاه عرب الفتی داشته با این دل شب شب ز اسرار علی آگاه است دل شب محرم سرّالله است

او همچنین حماسه حسینی و قصیده کاروان کربلا را در مرثیه امام حسین و اهل بیتش سروده است.

شیعیان! دیگر هوای نینوا دارد حسین روح دل با کاروان کربلا دارد حسین

شهریار و ایران

شهریار به عنوان یک شاعر ایرانی، اشعاری در وصف ایران و همبستگی ملت‌های آن سروده است:

روز جانبازیست ای بیچاره آذربایجان سر تو باشی در میان، هر جا که آمد پای جان… ای که دور از دامن مهر تو نالد جان من چون شکسته بال مرغی در هوای آشیان.. تو همایون مهد زرتشتی و فرزندان تو پور ایرانند و پاک آیین نژاد آریان اختلاف لهجه، ملیت نزاید بهر کس ملتی با یک زبان کمتر به یاد آرد زمان گر بدین منطق تو را گفتند ایرانی نه‌ای صبح را خواندند شام و آسمان را ریسمان! بیکس است ایران، به حرف ناکسان از ره مرو جان به قربان تو ای جانانه آذربایجان….

شهریار و انقلاب اسلامی ایران

شهریار در کنار آیت الله خامنه ای

شهریار حدود یک دهه از انقلاب اسلامی ایران را درک کرد و اشعاری در حمایت از انقلاب و رهبری آن امام خمینی سروده است. او با سرودن اشعاری چون سلام، مقام رهبری، نوروز انقلاب، طلیعه انقلاب، یوم الله ۲۲ بهمن و هفت تیر، احساسات خود را با زبان شعر نمایان ساخت. مجموعه اشعار او در این باره تحت عنوان انقلاب اسلامی و شهریار در جلد سوم دیوان او جمع‌آوری شده است.

آثار

• روح پروانه، نخستین منظومه‌ای بود که از او در ۱۳۱۰ش در تهران انتشار یافت.
• قسمتی از اشعار او دو بار و با مقدمه استادان ملک الشعرای بهار و سعید نفیسی در ۱۳۱۰ش انتشار یافت.
• حیدر بابا سلام، نخستین شعری است که وی به زبان مادری (ترکی آذری) سروده است. این مجموعه ۷۶ قطعه است که هر قطعه از ۵ مصرع هجایی ترکیب یافته است؛ سه مصراع اول با دو مصراع آخر جداگانه با هم قافیه می‌گیرند. حیدر بابا، کوهی است در نزدیکی خشگناب آذربایجان که شهریار ایام کودکی را در دامان آن گذرانده است. او در این مجموعه، کوه حیدر بابا را مخاطب قرار داده است و از خاطرات کودکی خود یاد می‌کند. این مجموعه در ۱۳۳۲ش در تبریز انتشار یافته و به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
• مکتب شهریار (چاپ اول دیوان)، ج۱، تهران، ۱۳۳۲ش، ج۲، تهران، ۱۳۲۸ش، ج۳، تهران، ۱۳۳۵ش. ج۴، تهران، ۱۳۳۶ش.
• کلیات دیوان شهریار (مجموعه ۵ جلدی)، ج۱، تبریز، تیر ۱۳۴۶، ج۲، تبریز، خرداد۱۳۴۶ش.

کلیات اشعار شهریار بیش از ۱۵ هزار بیت، از غزل، قصیده، مثنوی و قطعه است.

روز ملی شعر و ادب

۲۷ شهریور، سالروز درگذشت شهریار، از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران، به روز ملی شعر و ادب، نامیده شده است،

مجموعه تلویزیونی شهریار

مجموعه تلویزیونی شهریار به کارگردانی کمال تبریزی در ۱۳۸۴ ساخته شد و در آن جلوه‌هایی از زندگی این شاعر به تصویر کشیده شده است، این مجموعه در سال ۱۳۸۶ از شبکه دوم سیما به نمایش درآمد و از سوی برخی فرزندان شهریار مورد انتقاد قرار گرفت.