صائب تبریزی
 | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | میرزا محمدعلی تبریزی |
| لقب | صائبا |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایرانی |
| تولد | سال ۱۰۰۰ق ـ سال۱۰۱۶ق، اصفهان |
| محل زندگی | اصفهان |
| وفات | سال ۱۰۸۱قمری ـ سال۱۰۸۷قمری، اصفهان |
| محل دفن | عباس‌آباد اصفهان |
| مذهب | شیعه |
| هم زمان با | شاه عباس صفوی، شاه عباس دوم و شاه سلیمان |
| دیوان اشعار | دیوان صائب تبریزی |
| تخلص | صائب |
| اساتید | حکیم رکن‌الدین مسعود کاشانی و حکیم شرف الدین حسن شفایی‌اصفهانی |
| شاگردان | ملا محمد سعید اشرف اصفهانی، داراب بیگ جویای‌تبریری، میرزا محسن تأثیر، میرزا خاضع، میر عبدالعلی اصفهانی |
| علت شهرت | شاعر |
 | رویکرد این نوشتار بررسی ارتباط موضوع آن با مکتب اهل‌بیت است. آگاهی بیشتر و سویههای دیگر موضوع را از منابع دیگر جویا شوید. |
صائب تبریزی با نام میرزا محمدعلی تبریزی از شاعران شیعه قرن یازدهم هجری که اشعاری در وصف اهل‌بیت(ع) و واقعه کربلا سروده است. او سفرهای مختلفی به هندوستان داشت و اشعار او نه فقط در ایران بلکه در هند هم مورد استقبال مردم و حُکَما قرار گرفت. دیوان غزلیات صائب بعد از سعدی، حافظ و مولوی، از مهم‌ترین آثار او در ادبیات فارسی به شمار می‌آید. صائب را از نوادگان شمس الدین محمد مغربی تبریزی دانسته‌اند. او در زمینه‌های مختلف علوم همچون: ادبی، عرفانی و فلسفی مسلط بود. اشعار او را از هشتاد هزار تا سیصد هزار بیت نوشته‌اند. به گفته شاعران، سبک صائب در نوع خود از لحاظ گستردگی وسیع واژگان و ترکیبات مختلف، ممتاز و یگانه بود.
جایگاه و اهمیت
صائب تبریزی از شاعران مشهور ایرانی [۱] و یکی از چهار غزل‌سرای بزرگ ایران بعد از سعدی (۶۹۰)، مولوی (۶۷۲ق) و حافظ (۷۹۲ق) دانسته شده است[۲] وی از مفاخر بزرگ جهانِ ادب و دانش به‌شمار رفته[۳] و شخصیتش نیز به لحاظ کمالات اخلاقی، معنوی و سخنوری، مورد ستایش محققان قرار گرفته است.[۴] آزاد بلگرامی در کتاب سرو آزاد، او را امامِ غزل و علامه سخن‌پردازان معرفی کرده است[۵] و نصر‌آبادی در کتاب تذکره خود وی را از لحاظ کمال علو فطرت و نهایت شهرت، محتاج به تعریف ندانسته و فصاحتش را عالم‌گیر قلمداد کرده است.[۶] برخی از محققان در تعریف از اشعار او گفته‌اند که شعرهای او بی‌بدیل بوده و کسی در تاریخ نتوانسته مثل آن را بیاورد.[۷]
عده‌ای از شاعران و علما علاوه بر تعریف از صائب، اشعارش را در کتاب‌های خود ذکر کرده و از سبک او پیروی کرده‌اند؛ چنانکه شعرهای او به‌صورت گسترده در کتاب‌های محققان و نویسندگانی چون خاقانی (۵۹۵ق)،[۸] حزین لاهیجی (۱۱۸۱ق)،[۹] آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)،[۱۰] ناظم هروی (۱۱۷۲ یا ۱۱۸۱ق)،[۱۱] واله داغستانی (۱۱۷۰ق)[۱۲] و صفوت تبریزی (۱۳۷۶ق)،[۱۳] مورد استفاده قرار گرفته است.
گستردگی شهرت او به‌گونه‌ای بود که علاوه بر ایران در هند نیز اشعارش مورد استقبال حاکمان و مردمان قرار گرفت و اشعارش رونق زیادی در میان مردم آن دیار داشت.[۱۴] گفته شده است امپراطوران ترکیه(عثمانی سابق) و سلاطین هند در نامه‌های خود از شاه ایران درخواست دیوان صائب کرده‌اند.[۱۵]
مذهب
طبق باور برخی از محققان، شیعه بودن صائب از مجموع دیوان و همچنین تقرب او نزد پادشاهان صفوی و علمای فاضل شیعه پیداست.[۱۶] چنانکه او در قصیده‌ای که در فتح باب قندهار سرود با افتخار به فراگیری مذهب اثنی‌عشر اشاره کرد.
|
عده‌ای با توجه به اشعار و سفرهای او به حرمین شریفین و مشهد چنین نتیجه گرفته‌اند که افکار مذهبی بر روحیات صائب غلبه داشت.[۱۸]
آیت الله خامنه‌ای:
در این دوره، ( اواسط قرن دهم تا اواسط قرن دوازدهم)، هزارها شاعر هستند که سرشان هم به تنشان می‌ارزد؛ نه اینکه فقط بگوئیم شعر می‌گویند؛ نه، شاعرند. حالا ممکن است همه برجسته نباشند، اما شاعرند. البته در بین این هزاران شاعری که من به تقریب عرض کردم، شاید بشود گفت انسان می‌تواند صد تا شاعر خوب در آن دوره پیدا کند؛ و در بین این صد شاعر خوب، شاید انسان بتواند ده تا شاعر درجه‌ی یک مثل صائب، مثل کلیم، مثل محمدجان قدسی، مثل نظیری نیشابوری، پیدا کند. اوضاع آن دویست سال از لحاظ کمیت شعری اینجور است.
زندگی‌نامه
میرزا محمد علی تبریزی معروف به صائبا[۱۹] فرزند میرزا عبدالرحیم تبریزی است.[۲۰] پدرش از تاجران تبریز بود و به درخواست شاه عباس اول به اصفهان مهاجرت کرد و در محله‌ای به نام عباس آباد[۲۱] که مردمِ این محله را تبارزه (تبریزی‌های) اصفهان می‌نامیدند، سکنا گزید.[۲۲] صائب در این شهر متولد شد.[۲۳] هرچند ادعای تولد او در شهر تبریز نیز وجود دارد.[۲۴]
برخی از تذکره‌نویسان همچون آذر بیگدلی (۱۱۹۵ق)،[۲۵] شبلی نعمانی (۱۳۳۲ق)[۲۶] محمد علی تربیت (۱۳۵۸ق)، [۲۷] مدرس تبریزی (۱۳۷۳ق)،[۲۸] سید کریم امیری فیروزکوهی (۱۴۰۴ق)[۲۹] و ذبیح الله صفا (۱۴۲۰ق)[۳۰] اصالتش را شهر تبریز و محل تولدش را اصفهان ذکر کرده‌اند؛ چنانکه از اصالت کاشانی داشتن او نیز سخن به میان آمده است.[۳۱] صائب تبریزی در یکی از اشعارش به تبریزی بودن خود اشاره کرده است.[۳۲] گفته شده است که او در یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تمدن اسلام و ایران به دنیا آمد.[۳۳]
در مورد سال تولدش اختلاف نظر وجود دارد و از سال‌هایی چون ۱۰۰۰ق،[۳۴] ۱۰۱۰ق،[۳۵] و ۱۰۱۶ق به‌عنوان سال تولد او یاد شده است.[۳۶]
صائب تبریزی را از نوادگان شمس الدین محمد مغربی تبریزی از شاعران نامدار قرن هشتم و نهم هجری قمری دانسته‌اند.[۳۷] گفته شده که او در سال ۱۰۸۱ق[۳۸] یا ۱۰۸۷ق در اصفهان درگذشت.[۳۹] و در باغی به نام باغ‌آقا مدفون شد.[۴۰]
علم‌آموزی و مهاجرت
صائب تبریزی در اصفهان به فراگیری علوم مختلف پرداخت و از علوم ادبی و عربی، عرفانی و فلسفی در دوره‌ی خود بهره برد[۴۱] و در علوم عقلی و نقلی تبحر یافت[۴۲] او مسلط به هنر خوشنویسی بود.[۴۳]
او در جوانی به حج رفت و پس از بازگشت به حرم امام رضا(ع) مُشرّف شد.[۴۴] وی در سال ۱۰۳۴ق به همراه بازرگانان به کابل سفر کرد و از آنجا به هندوستان رفت.[۴۵] گفته شده این سفر، هفت سال طول کشید.[۴۶] صائب در این سفر با أحسن الله معروف به ظفرخان أحسن (۱۰۷۳ق)، حکمران کابل،[۴۷] که از شاعران معروف بود آشنا شد و مورد حمایت او قرار گرفت.[۴۸] علاقه صائب به او به اندازه‌ای بود که در مورد علاقه‌اش به وی شعر سرود.[۴۹]
صائب در سال ۱۰۳۷ق به همراه ظفرخان، نزد پادشاه هند رفت[۵۰] و به اصرار پادشاه هند سه سال در آنجا ماند.[۵۱] سرانجام در سال ۱۰۴۲ق به همراه پدرش به ایران بازگشت.[۵۲] و در اصفهان مورد استقبال دربار شاه صفوی قرار گرفت و در حکومت‌های شاه عباس دوم و شاه سلیمان به مَلَکُ‌الشُّعرا ملقب گردید.[۵۳] برخی معتقدند که اوج شهرتش در حکومت شاه عباس ثانی بود.[۵۴] گفته شده صائب مردم را به دینداری و اخلاق فرا می‌خواند و از دینداران درباری و اوضاع آشفته روزگار، اظهار نگرانی می‌کرد.[۵۵]
آثار و اشعار
دیوان صائب نخستین بار در سال ۱۲۶۴ق با چهل هزار بیت در هندوستان به چاپ رسیده است.[۵۶] در ایران هم از اشعار ایشان یک کلیات هفتاد و سه هزار بیتی به چاپ رسیده است.[۵۷] این درحالی‌است که تعداد اشعارش را از هشتاد هزار تا سیصد هزار بیت نوشته‌اند. علاوه‌براین، بیست هزار بیت ترکی هم منسوب به وی است.[۵۸] همچنین، کتاب بیاض یا سفینه که شامل بیست و پنج هزار بیت از منتخب اشعار ۶۹۱ شاعر،[۵۹] و ۵۰ جلد از منتخبات اشعارش را که در حاشیه‌ی ورق‌ها نوشته است را، منسوب به وی می‌دانند.[۶۰] علاوه بر این، منتخبی از مضامین و أشعاری را به صائب نسبت دادهاند که عبارت‌اند از:
- مرآت الجمال؛ که در وصف پیکر معشوق سروده شده است.
- آرایش نگار؛ شامل مطالبی مربوط به شانه و آینه می‌باشد.
- واجب‌الحفظ؛ ابیات مربوط به می‌و میخانه و نخبه غزل‌ها می‌باشد.
- میخانه؛ ابیاتی در وصف می و میخانه.
- قندهار نامه؛ در مورد جنگجویان شاه عباس و فتوحات شاه می باشد.
عاملای بلخی و امیر‌معزالدین موسوی که از معاصرین وی بوده‌اند، هر یک منتخباتی از صائب تألیف کرده‌اند. [۶۱] علاوه بر دیوان‌های متعدد، دو نامه و یک نثر که به شاه عباس نوشته شده است، از او موجود است.[۶۲]
به گفته برخی از محققان،[۶۳] صائب أشعاری از مضامین قرآن،[۶۴] احادیث اهل‌بیت(ع)[۶۵] و برخی از وقایع تاریخی خصوصا واقعه کربلا سروده است.
|
| من و دو چشم تر و خاک کربلا صائب | ز عافیت طلبان سیر اصفهان تنها[۶۷] |
| گردی است خط یار که چون خاک کربلا | در منزلت به خون دو عالم برابرست[۶۸] |
| سبحه ای کز خاک پاک کربلا سامان دهند | بی تذکر بر زبان رشته اش ذکر خداست | |
| چند روزی بود اگر مهر سلیمان معتبر | تا قیامت سجده گاه خلق مهر کربلاست[۶۹] |
سبک
به گفته‌ی برخی از شاعران و محققان، صائب بزرگترین شاعر سبک هندی و اصفهانی است و یکی از چهار غزل سرای بزرگ ایران بعد از سعدی (۶۹۰ق)، مولوی (۶۷۲ق) و حافظ (۷۹۲ق)می‌باشد.[۷۰] شهرت او اغلب به خاطر سبک ویژه‌ای که در شیوه‌ی تشبیه و تمثیل یا روش توجیهی دارد، مورد توجه شاعران بوده است.[۷۱] طرز بیانش را از نظر فکر و خیال شباهتی به هیچ یک از سبک های گذشته ندانسته‌اند.[۷۲] خود صائب از نظر افکارش چنین می‌گوید:
|
عده‌ای از لحاظ سبک و شیوه، اشعار صائب را اینگونه بیان کرده‌اند که؛[۷۴]
- شیوه بیان عراقی داشته است.
- عنصر خیال؛ صورت‌های گوناگون بیانی همچون تشبیه، استعاره، کنایه و تمثیل به کار برده است.
- ایجاز؛ استفاده از مضامین نو و بیگانه در شعر استفاده کرده است.
- ضرب‌المثل و تمثیلات در أشعارش به کار برده است.
- تأکید بر استقلال واحد بیت در غزل؛ غزل سبک هندی مبتنی بر واحد بیت است. ابیات غزل در این دوره حد و حدود ندارد و تکرار قافیه در آن امری طبیعی است. شاعر این ابیات مستقل را به وسیله قافیه و ردیف به هم گره زده است.
- گستردگی وسیع واژگان و ترکیبات مختلف؛ صائب در این دوره می‌کوشد که الفاظ خاص و ترکیبات تازه بیافریند همچون آتشخانه، آبشار زیان، بم زدن، پاخوردن و..
- تشخیص؛ صائب همه‌ی اجزای طبیعت را زنده می‌بیند چه در تشبیه و چه در استعاره‌ها[۷۵] مثل؛
|
به گفته‌ی برخی از محققان اشعار صائب، با عموم مخاطبان ارتباط صمیمی برقرار می‌کند به گونه ای که به مضمون اندیشه‌ی مخاطب نزدیک است.[۷۷] گفته شده، بعضی از سروده‌های صائب، با رویکردی از مضامین و مفاهیم عرفان نظری سروده شده است.[۷۸] برخی از شعر شناسان براین باورند که در اشعار صائب یک معرفت دینی عمیق مشاهده می‌شود.[۷۹]
به گفته‌ی برخی، صائب به شاعران قبل از خودش توجه داشته و دنباله روی سبک شعرهای آن‌ها بوده، و اسامی تعدادی از آن‌ها را در دیوانش آورده است. مثل؛ حافظ شیرازی (۷۹۲ق)، مولوی (۶۷۲ق)، سعدی (۶۹۰ق)، سنایی (۵۴۵ق)، خاقانی (۵۹۵ق)، عطار نیشابوری (۶۱۸ق)، مختاری، جامی (۸۹۸ق)، خواجوی کرمانی (۷۵۰ق) و مغربی (۸۵۹ق) و دیگر شاعران.[۸۰]
به گفته محمدحسین صفاخواه، برخی همچون، آذر بیگدلی، علامه محمد قزوینی، ملک الشُّعرای بهار و إدوارد براون، به مخالفت و انتقاد از صائب تبریزی پرداخته و سخنان و سبک شعرهایش را مورد انتقاد قرار دادهاند.[۸۱] و آذربیگدلی، مؤلف تذکره آتشکده را از نخستین کسانی می داند که از سبک صائب تبریزی انتقاد کرده و آن را نپسندیده است.[۸۲]
اساتید و شاگردان
صائب تبریزی از اساتیدی مانند حکیم رکن‌الدین مسعود کاشانی و حکیم شرف الدین حسن شفایی اصفهانی [۸۳] که هردو از حکما، اطبّا و شعرای عصر خود بوده‌اند، استفاده کرده است.[۸۴]
ملا محمدسعید اشرف اصفهانی، داراب بیگ جویای‌تبریری، میرزا محسن تأثیر، میرزا خاضع، فترت، نورس، سعد‌الدین محمد راقم‌مشهدی، محمد قاسم دیوانه‌مشهدی و میر عبدالعلی اصفهانی، صامت صفاهانی، فایض ملا محمد نصیر و امتیاز خان خالص‌مشهدی نیز از جمله شاگردان او بوده‌اند.[۸۵]
پانویس
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۲ به نقل از شعرالعجم
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۵۲۱؛ عباسی، کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۲به نقل از تذکره دولتشاه سمرقندی
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۰
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ نصر‌آبادی‌اصفهانی، تذکره نصر‌آبادی، ۱۳۱۷ش، ج۱، بخش۱، ص۳، و بخش۲، ص۲۱۸-۲۱۷؛ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۱۴ـ ۱۵ به نقل از آزاد بلگرامی در سرو آزاد و سرخوش در کلمات الشعرا
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۳ به نقل از آزاد بلگرامی
- ↑ نصر‌آبادی‌اصفهانی، تذکره نصر‌آبادی، ۱۳۱۷ش، ج۱، بخش۱، ص۳، و بخش۲، ص۲۱۸-۲۱۷
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۳ به نقل از سرخوش
- ↑ شاملو، قصص‌الخاقانی، ج۲، ص۱۸۰
- ↑ حزین لاهیجی، تذکرة المعاصرین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۳ و۳۵۶ و۳۹۳ و۴۰۸
- ↑ آقا بزرگ‌تهرانی، الذریعه، ج۹، ص۵۷۴؛ طبقات اعلام‌الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۳۸۰و۳۸۱و ج۹، ص۹۰۰
- ↑ هروی، دیوان ناظم هروی، ۱۳۷۴ش، ص۵۹
- ↑ واله داغستانی، تذکره ریاض‌الشعراء، به تصحیح رادفر، ج۱، بخش۲، ص۶۲۵
- ↑ صفوت تبریزی، تاریخ فرهنگ آذربایجان با فوائد ادبی، ۱۳۲۹ش، ص۱۰۴ و۱۸۷
- ↑ صائب تبریزی، دویست ویک غزل، «به تفسیرامیر بانوی کریمی»، ۱۳۶۶ش، ص۱۹ـ ۲۰
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۳
- ↑ محمدی، آوازهای سرمه ای، ۱۳۸۲ش، ص۱۲؛ نعمانی، شبلی. شعرالعجم، ۱۳۶۸ش.ج۳، ص۱۵۹؛ کمالی، مجله آینده، ۱۳۰۵ش، شماره۱۲
- ↑ محمدی، آوازهای سرمه ای، ۱۳۸۲ش، ص۱۲
- ↑ نعمانی، شعرالعجم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۵۹
- ↑ نصر‌آبادی‌اصفهانی، تذکره نصر‌آبادی، ۱۳۱۷ش، بخش۲، ص۲۱۷
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۶
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ صائب‌تبریزی، دیوان صائب، ۱۹۷۱م، مقدمه
- ↑ قهرمان، مجموعه رنگین گل، ۱۳۷۱ش، ص۷؛ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۲، بخش۱، ص۷۵؛ نصر‌آبادی‌اصفهانی، تذکره نصر‌آبادی، ۱۳۱۷ش، بخش۲، ص۲۱۸
- ↑ نعمانی، شعرالعجم، ۱۳۶۸، ج۳، ص۱۵۹؛ تربیت، دانشمندان آذربایجان، بنیاد، ص۲۲۵؛ قهرمان، مجموعه رنگین گل، ۱۳۷۱ش، ص۷؛ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۴به نقل از فاضل مرحوم میرزا محمد علی خان تربیت
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴
- ↑ نعمانی، شعرالعجم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۵۹
- ↑ تربیت، دانشمندان آذربایجان، بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز، ص ۲۲۵
- ↑ مدرس تبریزی، شعرالعجم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۴۰
- ↑ امیری فیروزکوهی، مقدمه بر دیوان صائب، ۱۳۴۵ش، ص۳۱
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۱۲۷۲
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۲۷۳، به نقل از حزین
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۱۶؛ دکتر بانوی کریمی، دویست و یک غزل صائب، ۱۳۸۸ش، ص۷
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۰
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۱۲۷۲
- ↑ دیوان خاقانی، ۱۳۶۸ش، ص
- ↑ نجارنوبری، ۱۳۸۹ش، ص۱۶
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۶
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۱۶
- ↑ گلچین معانی، ۱۳۶۴ش، فرهنگ اشعار صائب، ج۱، ص۳۴
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۱۶؛ صائب‌تبریزی،، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۱۷
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۰
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۶
- ↑ امیری فیروزکوهی، مقدمه بر دیوان صائب، ۱۳۴۵ش، ص۳۱؛ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۴
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب تبریزی، ۱۳۷۳، مقدمه، ص۲۲
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۷
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۷
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۷؛ صائب‌تبریزی، دیوان صائب، ۱۹۷۱م، مقدمه
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۷
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۱۷
- ↑ حسنی، کاربرد چهار عنصر و مضمون سازی در دیوان صائب تبریزی، ۱۳۹۳، ص۱۳
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۸
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص ۸
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۹؛ آذربیگدلی، آتشکده‌آذر، ۱۲۹۹ش، ص۳۴؛ صائب‌تبریزی، دیوان صائب، ۱۹۷۱م، ص۲
- ↑ .صائب تبریزی، دویست ویک غزل، ۱۳۶۶ش، ص۱۹ـ ۲۰
- ↑ کمالی، مجله آینده، سال اول، شماره۱۲، ص۱۳۹
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۷
- ↑ صائب تبریزی، دویست و یک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۳؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۸؛ صائب تبریزی، دویست و یک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۳؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ صائب تبریزی، دویست و یک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۳؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ صائب تبریزی، دویست و یک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۳؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ تربیت، دانشمندان آذربایجان، بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز، ص۲۲۱؛ صائب تبریزی، دویست ویک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۳؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ تربیت، دانشمندان آذربایجان، بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز، ص۲۲۱؛ صائب تبریزی، دویست ویک غزل، ۱۳۶۶ش، ص ۱۴؛ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۳۸ـ ۴۱و ۳۴ـ ۳۵و ۷۶ـ ۷۸و ۱۲۵و ۱۲۹
- ↑ صائب تبریزی، دیوان صائب، ۱۳۷۰ش، ج۶، ص۳۳۹۹ـ ۳۴۰۱؛ صائب تبریزی، دیوان صائب، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۰و ۱۷۵؛ صائب تبریزی، دیوان صائب، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۱۱۷۴
- ↑ کرمی فریدنی، برگردانی تازه از نهج‌الفصاحه، ۱۳۸۵ش، ص۵۷۰؛ غلامرضایی، سبک شناسی شعر از رودکی تا شاملو، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۰ـ ۴۲۱
- ↑ صائب تبریزی، دیوان صائب، ۱۳۷۰ش، ج۶، ص۳۲۴۰
- ↑ صائب تبریزی، دیوان صائب، غزل شماره ۶۷۱.
- ↑ صائب تبریزی، دیوان صائب، غزل شماره ۱۸۸۹.
- ↑ صائب تبریزی، دیوان صائب، قصاید، قصیده شماره۲۱
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۵۲۱؛ صائب‌تبریزی، کلیات صائب‌تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۲به نقل از تذکره دولتشاه سمرقندی
- ↑ صائب‌تبریزی، کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، ۱۳۶۴ش، ص۱۲
- ↑ کمالی، مجله آینده، سال اول، شماره۱۲، ص۷۵۷؛ صانعی، اطلس افلاک، ۱۳۸۷ش، ص۹
- ↑ نجارنوبری، باز کن از جبین گره، ۱۳۸۹ش، ص۲۰ نقل از دیوان صائب
- ↑ غلامرضایی، سبک شناسی شعر از رودکی تا شاملو، ۱۳۷۷ش، ص۴۲۶
- ↑ غلامرضایی، سبک شناسی شعر از رودکی تا شاملو، ۱۳۷۷ش، ص۴۲۶
- ↑ غلامرضایی، سبک شناسی شعر از رودکی تا شاملو، ۱۳۷۷ش، ص۴۲۶
- ↑ نجم، هنر خوشنویسی در شعر صائب تبربزی، ۱۳۸۹ش، ص۳۲
- ↑ نجم، هنر خوشنویسی در شعر صائب تبربزی، ۱۳۸۹ش، ص۳۲
- ↑ https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16980
- ↑ محمدی، آوازهای سرمه ای، ۱۳۸۲ش، ص۳۱ـ ۳۲
- ↑ صفاخواه، مجموعه سخنرانی‌های کنگره بزرگداشت شیخ‌بهایی، ۱۳۸۸ش، ص۲۷۰
- ↑ صفاخواه، مجموعه سخنرانی‌های کنگره بزرگداشت شیخ‌بهایی، ۱۳۸۸ش، ص۲۷۰ به نقل از آتشکده
- ↑ مدرس تبریزی، شعرالعجم، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۵۹؛ صائب‌تبریزی، دیوان صائب، ۱۹۷۱م، مقدمه
- ↑ فیروزکوهی، کلیات صائب تبریزی، ۱۳۷۳ش، مقدمه ص۲۵.
- ↑ راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ۱۳۴۶ش، ص۶۳ـ ۲۴۵ و ۵۷۶
منابع
- نجار نوبری، عفت، محمد رضا عباسپور.باز کن از جبین گره (شرح غزلیاتی از صائب)، تهران، طراوت، ۱۳۸۹ش.
- خاقانی. دیوان خاقانی، تصحیح و تعلیقات دکتر ضیاء الدین سجادی، تهران، زوار، ۱۳۶۸ش.
- صفا، ذبیح الله. تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، ۱۳۶۴ش.
- هدایت، رضا قلی بن محمد‌هادی. مجمع الفصحاء، گردآورنده مصفا مظاهر، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۲ش.
- نعمانی، شبلی. شعرالعجم (تاریخ شعرا و ادبیات ایران)، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۶۸ش.
- تربیت، محمد علی. دانشمندان آذربایجان، تهران، بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز، چاپ دوم، [بی‌تا].
- امیری فیروزکوهی، سید‌کریم. مقدمه بر دیوان صائب (با حواشی و تصحیح به خط خود آن استاد)، تهران، انجمن، ۱۳۴۵ش.
- صائب‌تبریزی، محمد علی. کلیات صائب‌تبریزی، به کوشش سید کریم امیری فیروزکوهی، تهران، خیام، ۱۳۷۳ش.
- بانوی کریمی، امیر(امیری فیروزکوهی). دویست و یک غزل صائب (به انتخاب و شرح و تفسیر)، تهران، شرکت قلم، ۱۳۸۸ش.
- مدرس تبریزی، محمد علی . ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
- قهرمان، محمد. مجموعه رنگین کمان (گزیده اشعار صائب تبریزی)، تهران، سخن، ۱۳۷۱ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح حال شاعر، به کوشش محمد عباسی، [بی‌جا] نشر طلوع، ۱۳۶۴ش.
- آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن. طبقات اعلام‌الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث‌العربی، ۱۴۳۰ق.
- گلچین معانی، احمد. فرهنگ أشعار صائب، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۴ش.
- نصر‌آبادی‌اصفهانی، محمد طاهر. تذکره نصر‌آبادی (مشتمل بر شرح حال و آثار)، تهران، مطبعه ارمغان، ۱۳۱۷ش.
- شاملو، ولی‌قلی بن داوود‌قلی و حسن سادات‌ناصری. قصص‌الخاقانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- حزین‌لاهیجی، محمد بن ابی‌طالب. تذکرة المعاصرین (با مقدمه زین العابدین قربانی لاهیجی و به تصحیح و تعلیقات معصومه سالک)، تهران، سایه، ۱۳۷۵ش.
- تهرانی، شیخ آقابزرگ. الذریعة الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- تهرانی، شیخ آقابزرگ. الذریعة الی تصانیف الشیعه، تهران، کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- هروی، ناظم. دیوان ناظم هروی، به تصحیح محمد قهرمان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۴ش.
- واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی. تذکره ریاض‌الشعراء، به تصحیح و مقدمه ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۰ش.
- آذربیگدلی، لطفعلی بن آقاخان. آتشکده‌آذر، بمبئی، فتح الکریم، ۱۲۹۹ش.
- کمالی، مجله آینده، سال اول، شماره۱۲، مهر ماه ۱۳۰۵ش.
- صانعی، شهیندخت. اطلس افلاک (شرح و تحلیل یکصد غزل صائب تبریزی)، تهران، نغمه نو اندیش، ۱۳۸۷ش.
- محمدی، محمد حسین. آوازهای سرمه‌ای «گزیده و شرحی از غزل‌های صائب و دیگر شاعران سبک هندی»، تهران، میترا، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- غلامرضایی، محمد. سبک شناسی شعر از رودکی تا شاملو، تهران، جامی، ۱۳۷۷ش.
- کرمی‌فریدنی، علی. برگردانی تازه از نهج الفصاحه، قم، حلم، ۱۳۷۵ش.
- نجم، امیر. هنر خوشنویسی در شعر صائب تبربزی، تهران، طراوت، ۱۳۸۹ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. دیوان صائب تبریزی (غزلیات)، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۴ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. دیوان صائب تبریزی (غزلیات)، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی۱۳۶۶ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. دیوان صائب تبریزی (غزلیات)، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. دیوان صائب تبریزی (غزلیات)، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۰ش.
- صائب تبریزی، محمد علی. دیوان صائب (به اضافه غزلیات به خط و مهر صائب)، کراچی، کراچی نیشنل پبلیشینگ هاوس، ۱۹۷۱م.
- راشدی، سید حسام الدین. تذکره شعرای کشمیر«تکمله تذکره شعرای کشمیر به نوشته محمد اصلح میرزا»، کراچی، اقبال آکادمی، ۱۳۴۶ش.