میرزا مُحمّدعَلی مُدرّس تَبریزی (۱۲۹۶-۱۳۷۳ق) مشهور به مدرس خیابانی از عالمان قرن چهاردهم قمری. وی متولد تبریز بود و تحصیلات علوم مختلف را نزد اساتید بنام آن دوره گذراند و قریب الاجتهاد شد. وی از بزرگان حوزه نجف، اجازه اجتهاد و روایت دریافت کرد. مدرس تبریزی دارای تألیفات متعددی بوده که مشهورترین آن کتاب ریحانة الادب است. قبر او در قبرستان شیخان قم قرار دارد.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | میرزا مُحمّدعَلی مُدرّس تَبریزی |
| لقب | مدرس خیابانی |
| تاریخ تولد | ۱۲۹۶ق |
| تاریخ وفات | ۱۳۷۳ق |
| محل دفن | قبرستان شیخان قم |
| شهر وفات | تبریز |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزا ابوالحسن مجتهد، میرزا صادق مجتهد تبریزی |
| شاگردان | شیخ محمد خیابانی، جعفر سبحانی |
| اجازه اجتهاد از | سید محمد حجت کوه کمره‌ای، سید صدرالدین صدر، محمد علی شاه آبادی |
| تألیفات | ریحانة الادب |
ولادت و وفات
محمد علی مدرس در سال ۱۲۹۶ق در تبریز به‌دنیا آمد. او در ۱۶ فروردین ۱۳۳۳ش (برابر با ۱ شعبان ۱۳۷۳ق) وفات یافت و پس از تشییع در طوبائیه تبریز به رسم امانت به‌خاک سپرده شد. سپس به قم، منتقل و آیت‌الله مرعشی نجفی بر پیکرش نماز خواند و در قبرستان شیخان به خاک سپرده شد.[۱] [۲]
تحصیلات علمی
میرزا محمد علی مدرس برای تحصیل مقدمات علوم عربی و تحصیل کتب فقهی، اصولی و ریاضیات در مدرسه طالبیه تبریز ساکن شد و علوم عقلی را نزد میرزا علی لنکرانی، خارج فقه و اصول را در مکتب میرزا ابوالحسن مجتهد (مشهور به انگجی) آموخت. او همچنین در حوزه درسی میرزا صادق مجتهد تبریزی حاضر شد.[۳]
مدرس تبریزی از مراجع آن زمان نظیر سید محمد حجت کوه کمره‌ای، سید صدرالدین صدر، محمد علی شاه آبادی ، محمد حسین کاشف الغطاء، میرزا عبدالحسین رشتی اجازه اجتهاد دریافت کرد.[۴]
محمد علی مدرس تبریزی از عالمانی چون سید هبةالدین شهرستانی، آقا بزرگ تهرانی و سید محسن حکیم، محمد حسین کاشف الغطاء و میرزا عبدالحسین رشتی اجازه روایت گرفت.[۵]
او در اواخر عمر به مدت دوازده‌سال، در مدرسه سپهسالار تهران به بحث، تألیف و تحقیق پرداخت. از شاگردان او می‌توان به شیخ محمد خیابانی، سید محمدرضا علوی تهرانی، مهدی محقق و احمد مهدوی دامغانی اشاره کرد.[۶]
آثار
- رَیحانَةُ الاَدَب فی تَراجمِ المَعروفینَ بالکُنیةِ اَوِ اللّقَب یا كُنی و القاب، كتابی به زبان فارسی در شرح حال و آثار دانشمندان، عارفان، فیلسوفان، ادیبان و شاعران اسلامی است که به لقب و کنیه شهرت دارند. این کتاب محصول نُه سال -از سال ۱۳۶۴ق تا هنگام وفات- تلاش مؤلف است و شرح حال ۴۶۲۴ تن را دربردارد.
- الدر الثمین او دیوان المعصومین: شامل اشعار و کلمات منظوم منسوب به چهارده معصوم.
- فرهنگ بهارستان: این کتاب با اسلوب «سر الادب ثعالبی» به نگارش درآمده، موضوع آن مترادفات زبان فارسی است و در شعبان ۱۳۴۸ق در تبریز چاپ شده است.
- فرهنگ نوبهار: موضوع آن معانی لغات فارسی به فارسی است و در سال ۱۳۴۸ق در تبریز در دو جلد چاپ شد. این کتاب شامل بیش از نوزده هزار لغت است.
- کفایة المحصلین فی تبصرة احکام الدین: این کتاب شرح مزجی تبصره علامه حلی به عربی و در دو جلد است. جلد اول کتاب در تبریز و به صورت سنگی چاپ و منتشر شده است.
- نثر اللئالی در شرح نظم اللئالی: موضوع آن تجوید و در شرح نظم اللئالی معروف به میر ابوالقاسم (قاری عهد شاه عباس ثانی صفوی) است. تالیف این کتاب فارسی در سال ۱۲۶۳ق به پایان رسید و در ذی حجه ۱۳۷۸ق با خط میرزا طاهر خوشنویس در ۱۲۹ صفحه چاپ شد.
- التحفة المهدیة: این کتاب از کتاب الدر الثمین استخراج شده و اشعار ائمه از امام چهارم به بعد را شامل می‌شود.
آثار چاپ‌نشده مدرس تبریزی نیز از این قرار است:
- حیاض الزلائل فی ریاض المسائل: اولین تالیف مدرس تبریزی است که در سن ۲۸ سالگی در رجب سال ۱۳۲۴ق تالیف آن به زبان عربی به پایان رسید. این کتاب شرح طهارت کتاب ریاض، (معروف به شرح کبیر سید علی طباطبایی) است.
- غایةُ المُنی فی تحقیق الکُنی: تالیف کتاب در شعبان ۱۳۳۱ق به پایان رسید این کتاب که به زبان عربی نگارش یافته، به بیان کنیه‌های مستعمله در غیر انسان اختصاص یافته است.
- فرهنگ نگارستان: تالیف کتاب در ماه محرم ۱۳۵۹ق به پایان رسید. این اثر در لغات مفرد و مرکب است و در ۵ مجلد و (دست نویس) نگارش یافته است.
- قاموس المعارف: تالیف کتاب قاموس در ربیع الثانی ۱۳۴۵ق خاتمه یافته است. این کتاب به زبان فارسی است که علاوه بر استیفای لغات فارسی، اکثر لغات عربی و پاره‌ای از لغات بیگانه را هم که در زبان فارسی رایج است، شامل می‌شود. همچنین شرح اجمالی عقاید و مذاهب مختلفه و اصطلاحات دینی و فنون نجومی، ریاضی، عروضی، تاریخی و غیر آنها را در بر دارد.
- رساله مستقلی در دستور زبان فارسی در اول کتاب قاموس نگارش یافته است که می‌تواند به عنوان کتابی مستقل مورد استفاده قرار گیرد.
- امثال و حکم ترکی آذربایجانی.[۷] [۸]
بزرگداشت
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران، با مراسم بزرگداشتی در ۲۸ بهمن ۱۳۸۰ش، مدرس تبریزی را به عنوان یکی از مفاخر ایران معرفی کرد.[۹]
پانویس
- ↑ محمدی کرمانشاهی، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، ۱۳۷۷ش.
- ↑ آیت‌الله محمدعلی مدرس تبریزی (صاحب ریحانة الادب)، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران.
- ↑ محمد علی مدرس تبریزی (درگذشت ۱۳۳۳، تبریز)، سایت مفاخر ایران اسلامی.
- ↑ محمدی کرمانشاهی، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، ۱۳۷۷ش.
- ↑ محمدی کرمانشاهی، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، ۱۳۷۷ش.
- ↑ محمد علی مدرس تبریزی (درگذشت ۱۳۳۳، تبریز)، سایت مفاخر ایران اسلامی.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۱، مقدمه کتاب.
- ↑ محمدی کرمانشاهی، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، ۱۳۷۷ش.
- ↑ محمدی کرمانشاهی، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، ۱۳۷۷ش.
منابع
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- محمدی کرمانشاهی، اسماعیل، مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، فرهنگ کوثر، دی ۱۳۷۷ - شماره ۲۲.
- آیت‌الله محمدعلی مدرس تبریزی (صاحب ریحانة الادب)، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۳۹۹ش.
- محمد علی مدرس تبریزی (درگذشت ۱۳۳۳، تبریز)، سایت مفاخر ایران اسلامی، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۳۹۹ش.