عبدالله بن عیسی افندی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از صاحب ریاض العلماء)
برای دیگر کاربردها صاحب ریاض را ببینید.
عبدالله بن عیسی افندی
فقیه و رجال‌شناس شیعی
اطلاعات فردی
نام کاملعبدالله بن عیسی بن محمدصالح اصفهانی جیرانی
لقبافندی و صاحب‌ریاض
تاریخ تولد۱۰۶۶ق
زادگاهاصفهان
تاریخ وفات۱۱۳۰ق
محل دفنناشناخته
شهر وفاتاصفهان
اطلاعات علمی
استادانمحمدباقر مجلسی • محمدباقر سبزواری • آقا حسین خوانساری • آقا جمال خوانساری • فاضل هندی
محل تحصیلاصفهان • تبریز
اجازه روایت بهسید عبدالله جزایری • میرمحمدحسین خاتون‌آبادی • سید نورالدین جزایری • حزین لاهیجی
تألیفاتریاض العلماء و حیاض الفضلاء • تعلیقه بر امل الآمل حر عاملی • حاشیه علی مشارق الشموس فی شرح الدروس و ...
سایردستیار مجلسی در گردآوری بحارالانوار • شناسایی و تهیه منابع بحارالانوار


عبدالله بن عیسی بن محمدصالح اصفهانی جیرانی (۱۰۶۶ - ۱۱۳۰ق) مشهور به افندی و صاحب ریاض، متخصص در کتاب‌شناسی و تراجم علما. او در تدوین بحارالانوار به علامه مجلسی کمک کرد و کتاب‌های بسیاری نوشت. کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء از تألیفات مهم اوست.

زندگی‌نامه

عبدالله افندی در ۱۰۶۶ق در عهد صفوی به‌دنیا آمد. خانواده‌ای ثروتمند و اهل فضل داشت و تبارشان تبریزی است. او در اصفهان متولد شد و پدرش میرزا عیسی‌بیک، عالم بود.[۱] زمانی که ۷ سال داشت، پدرش وفات یافت. میرزا عبدالله تحت سرپرستی برادر و دایی خود، آموختن را آغاز کرد.

میرزا عبدالله افندی نوجوانی را در اصفهان گذراند و سپس به آذربایجان رفت و مدتی ساکن تبریز بود و با یکی از خویشاوندانش ازدواج کرد.[۲]

افندی نیمی از عمر خود را در مسافرت بود و بسیاری سرزمین‌های اسلامی همچون حجاز، عراق، عثمانی، قفقاز، ترکستان، افغانستان و هند را سیاحت کرد.[۳] در این سفرها، به ویژه در برخی شهرهای مقدس حضوری مکرر داشت؛ چنانچه در حدود چهل سالگی، سه بار حج گزارده بود و سه بار به زیارت عتبات و مشهد رفته بود.[۴]

میرزا عبدالله پیش از حمله محمود افغان، در ۱۱۳۰ق درگذشت.[۵] مدفن وی تاکنون شناخته نشده است.[۶]

افندی زمانی که در سرزمین عثمانی بود، مورد احترام سلطان آنجا بود. چنانچه به درخواست او، شریفِ مکه(شریف لقب حاکمان علوی بر شهر مکه) از کار برکنار شد. افندی در آن دیار، همواره تقیه می‌کرد و به همین جهت، همگان او را سنی می‌انگاشتند.[۷] لقب اَفَندی(در ترکی: آقا و جناب) را همانجا از دربار عثمانی گرفته است.[یادداشت ۱][۸] در کتاب «بَساتینُ الخطباء» که مجموعه خطبه‌های جمعه‌ و اعیاد مذهبی است و برخی را در استانبول انشا کرده، سلطان عثمانی را دعا می‌کند.[۹] به هر روی حضور افندی در این دیار، تأثیر شگفتی در شناخت وی نسبت به رجال عامه داشت.

افندی اصفهانی در مسافرت‌هایش، کتابخانه علما را جستجو می‌کرد و از متن کتب یا حواشی و ظَهرنویسی‌ها یادداشت برمی‌داشت. این توانایی را داشت که نُسَخی که اول و آخر نداشت، شناسایی کند و حتی مقدار افتادگی را معلوم سازد.[۱۰]

حیات علمی

کمک در تدوین بحار
افندی دستیار مجلسی در گردآوری بحارالانوار بود و گویا تألیف برخی مجلدات زیر نظر وی صورت گرفته است.[۱۱] ۹ جلد از بحارالانوار (مجلدات۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۳، ۲۴، ۲۵ از چاپ قدیم) پس از مجلسی به دست افندی فراهم آمده است.[۱۲] افندی به دستور مجلسی افزون بر مساعدت، در شناسایی و تهیه منابع بحارالانوار، در متن آن نیز به ملاحظات انتقادی بسیاری داشته است.[۱۳]علامه مجلسی از او با تعبیر (أزكياء تلامذتنا) «یکی از پاکان از شاگردان ما» یاد کرده است. [۱۴]

مشایخ

افندی مشایخ بسیاری را درک کرد که مشهورترین‌شان اینانند:

علمای بسیاری از افندی اجازه روایت دریافت کرده‌اند. از جمله می‌توان به اینها اشاره کرد:

اما او شاگرد شاخصی که شیوه تحقیق و تدقیق او را در تراجم و کتاب شناسی دنبال کند، تربیت نکرده است. افندی در اواخر عمر، مدرسه‌ای در کنار خانه‌اش ساخت و همانجا تدریس می‌کرد.[۱۷]

آثار

افندی آثار بسیاری به زبان‌های فارسی، ترکی و به‌ویژه عربی تألیف کرده بود.[۱۸] بنابه گفته او به سبب حوادث، از انبوه نوشته‌هایش تنها اندکی باقی مانده است.[۱۹] بیشتر آثار او شرح و حاشیه بر تصنیفات دیگران است.

کتاب ریاض العلماء

آثار چاپی

  • تعلیقه بر امل الآمل حر عاملی که به کوشش احمد حسینی در قم (۱۴۱۰ق) به چاپ رسیده است.
  • حاشیه علی مشارق الشموس فی شرح الدروس، در فقه که در ۱۳۰۵ق در تهران چاپ سنگی شده است.
  • ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، در شرح‌حال علمای شیعه و اهل سنت. این کتاب، مهم‌ترین اثر افندی است که موجب شهرت، نشانه فضل، دقت و تتبع اوست. تدوین این اثر در ۴۰ سالگیِ افندی آغاز شده[۲۰] و ظاهراً تا سال وفاتش همواره بر آن نکاتی می‌افزود.[۲۱] این کتاب تا پایان به‌صورت پیش‎نویس باقی مانده است و می‌توان وجود مسامحاتی در عبارات را بدین خاطر دانست.[۲۲]
  • «الدرر المنظومه المأثورة فی جمع لئالی الادعیة السجادیة المشهورة» یا «الصحیفة السجادیة الثالثة»، سومین گردآوری از صحیفه سجادیه است که نویسنده در آن دعاهای دیگر امام سجاد(ع) را از منابع دیگر جمع‌آوری کرده است.[۲۳] این اثر در سال ۱۳۶۴ق در تهران چاپ شد.[۲۴]

آثار خطی

آثار یافت نشده

  • وثیقة النجاة: تألیفی بزرگ در ۵ مجلد که بارها در ریاض به آن اشاره شده است. در این اثر مؤلف به تفصیل از اصول و فروع دین در ملل و نحل سخن گفته است.[۲۹]
  • دیگر آثار وی اینهاست: در فقه و حدیث آثاری مانند رساله وجوب نماز جمعه، رساله خراجیه، در فلسفه و کلام آثاری همچون حاشیه بر شفا و شرح المختصر قاضی عضدالدین ایجی؛ در ریاضیات و نجوم شرح شکل العروس از تحریر اقلیدس، رسالة فی رسم خطوط الساعات؛ در ادبیات عرب شرح فارسی بر شافیه ابن حاجب و شرح بر الفیه ابن مالک؛ در ادعیه لسان الواعظین و صحیفه علویه ثانیه؛ در تفسیر الامان من النیران فی تفسیر القرآن که جنبه روایی داشته است و نیز تفسیر سوره واقعه به فارسی. از دیگر آثار وی مجموعه الاجازات است که بخش‌هایی از آن را احتمالاً می‌توان در ریاض العلماء جست. همچنین تعلیقاتی بر کتب رجالی و نیز کتاب روضة الشهداء کرد که اثر اخیر به ۳ زبان عربی، فارسی و ترکی بوده است.[۳۰]

پانویس

  1. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۴، ص۳۰۸.
  2. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۰.
  3. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۰.
  4. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۱.
  5. ↑ جزایری، الاجازات الکبیرة، ص۱۴۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۲۵۶-۲۵۷.
  6. ↑ مرعشی نجفی، زهرالریاض، ص۲۲.
  7. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۰۶-۲۰۷.
  8. ↑ نوری، الفیض القدسی، ص۸۶.
  9. ↑ مرعشی نجفی، زهر الریاض، ص۲۰.
  10. ↑ جزایری، الاجازات الکبیرة، ص۱۴۶.
  11. ↑ مرعشی نجفی، زهر الریاض، ص۱۵.
  12. ↑ جزایری، الاجازات الکبیرة، ص۸۴؛ مهدوی، زندگی‌نامه علامه مجلسی، ج۲، ص۵۵؛ بهبودی، مقدمه بحارالانوار، ص۱۱.
  13. ↑ نک: مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۶۵، ۱۶۷، ۱۶۷، ۱۶۹، ۱۷۱، ۱۷۵.
  14. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۱۶۵.
  15. ↑ مرعشی نجفی، زهر الریاض، ص۱۷-۱۸.
  16. ↑ مرعشی نجفی، زهر الریاض، ص۱۸.
  17. ↑ حزین، ص۴۶-۴۷
  18. ↑ نک: افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۱-۲۳۲.
  19. ↑ نک: افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۱-۲۳۴
  20. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۳.
  21. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۱، ص۳۳۱.
  22. ↑ برای نمونه، نک: افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۷؛ ج۳، ص۲۸۷؛ ج۴، ص۳۰۹.
  23. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۰.
  24. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۰.
  25. ↑ افندی، ریاض العلماء، نشر مطبعة الخيام، ج۳، ص۲۳۲.
  26. ↑ مرعشی، خطی، مرعشی نجفی، زهر الریاض، در مقدمه ریاض العلماء
  27. ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۹۳؛ ج۵، ص۲۲.
  28. ↑ مهدوی، زندگی‌نامه علامه مجلسی، ج۲، ص۵۳.
  29. ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۳.
  30. ↑ نک: افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۱-۲۳۴؛ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ص۴۵۰-۴۵۱؛ مرعشی نجفی، زهر الریاض، در مقدمه ریاض العلماء، ص۲۰-۲۱.

یادداشت

  1. ↑ لقبی است در عثمانی به منزله ٔ آقا در فارسی و این کلمه در ترکی از بیگ محترم تر است. دهخدا، لغت نامه، ذیل افندی

منابع

  • دانشنامه بزرگ اسلامی، مدخل افندی، عبدالله بن عیسی، جلد نهم.
  • آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
  • آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، بخش الکواکب المنتشرة، به کوشش علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ ش.
  • افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ ق.
  • بهبودی، محمدباقر، مقدمه بر ج۱۰۳ بحارالانوار.
  • جزایری، عبدالله، الاجازات الکبیرة، به کوشش محمد سمامی، قم، ۱۴۰۹ ق.
  • حزین لاهیجی، محمدعلی، «تاریخ و سفرنامه حزین»، دیوان، به کوشش بیژن ترقی، تهران، ۱۳۵۰ش.
  • خوانساری، محمد، روضات الجنات، قم، ۱۳۹۱ ق.
  • ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا، «کتاب ریاض العلماء»، نشر دانش، تهران، ۱۳۶۳ ش، ش۶.
  • ساعدی خراسانی، محمدباقر، مقدمه بر ترجمه ریاض العلماء افندی، ج۱، مشهد، ۱۳۶۶ ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ ه.ق/۱۹۸۳م.
  • مرعشی نجفی، شهاب الدین، «زهر الریاض»، در مقدمه ریاض العلماء.
  • مهدوی، مصلح الدین، زندگی نامه علامه مجلسی، اصفهان، انتشارات حسینیه عمادزاده.
  • نوری، حسین، «الفیض القدسی»، ضمن ج۱۰۲.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=عبدالله_بن_عیسی_افندی&oldid=1205603»