چهارده روایت، چهارده قرائت متفاوت از قرآن وجود دارد که بر پایه قرائت قاریان هفت‌گانه نقل شده است. تا قرن چهارم هجری به عللی چون قرآن‌های متفاوت میان مسلمان‌ها، ابتدایی‌بودن خط عربی و اِعمال سلیقه قاریان قرآن (کسانی که قرآن را آموزش می‌دادند) قرائت‌های گوناگونی از قرآن میان مسلمانان رواج داشت. در این قرن ابن‌مجاهد، هفت قرائت را از میان همه قرائت‌ها برگزید که قاریان آنها به قُرّاء سبعه مشهور شدند. از آنجا که هریک از این هفت قرائت با دو روایت متفاوت نقل شده است، چهارده قرائت مختلف از قرآن به وجود آمد.
گفته‌اند روایت های چهارده‌گانه در حدود ۱۱۰۰ مورد با هم اختلاف دارند. اهل سنت و شیعیان هر چهارده روایت را معتبر می‌دانند. امروزه روایت حفص از قرائت عاصم میان مسلمانان رواج دارد. در قرآن‌های چاپی این روایت ضبط شده است. برخی معتقدند که عاصم این قرائت را با یک واسطه از امام علی(ع) گرفته است. حافظ شاعر ایرانی، چهارده‌روایت را از بر داشته و در بیتی این مطلب را آورده است.
شکل‌گیری چهارده‌روایت
تا قرن چهارم قمری، به عللی چون وجود قرآن‌های متفاوت میان مسلمان‌ها، ابتدایی‌بودن خط عربی، نقطه‌‌نداشتن حروف، خالی‌بودن حروف از حرکات، وجود لهجه‌های مختلف و اِعمال سلیقه قاریان قرآن (کسانی که قرآن را آموزش می‌دادند) قرائت‌های گوناگونی از قرآن میان مسلمانان رواج داشته است.[۱]
در قرن چهارم قمری، ابن مجاهد، استاد قرائتشناسان بغداد، هفت قرائت را از میان همه قرائت‌ها برگزید که قاریان آنها به قُرّاء سَبعه مشهور شدند. بعد از آن قرائتشناسان از میان روایت‌هایی که از هر یک قرائت‌های هفت‌گانه موجود بود، دو روایت را که نسبت به دیگر روایت‌ها دقیق‌تر بود، انتخاب کردند و بنابراین چهارده روایت از قرآن میان مسلمانان رواج یافت.[۲]
تفاوت قرائت‌های چهارده‌گانه و چهارده‌روایت
در کتاب‌های علوم قرآنی از چهارده قرائت قرآن سخن به میان می‌آید[۳] که نباید آن را با چهارده‌روایت یکی دانست. مراد از چهارده قرائت قرآن مجموعه قرائت‌های قُرّاء سَبعه است، به‌علاوه هفت قرائت دیگر که برخی بعدها به آنها افزوده‌اند.[۴] هر یک از این چهارده قرائت خود با دو روایت ضبط شده است که در مجموع ۲۸ روایت از قرآن را شکل می‌دهد؛ اما چهارده‌روایت تنها به روایت‌هایی گفته می‌شود که از قرائت‌های قراء سبعه به جا مانده و میان مسلمانان متداول بوده است.[۵][یادداشت ۱]
قرائت‌های هفت‌گانه
قاریانی که چهارده‌روایت از قرائت آنها گرفته شده است، عبارت‌اند از:
- عبدالله بن عامر (درگذشت ۱۱۸ق)
- عبدالله ابن کثیر مکّى (درگذشت ۱۲۰ق)
- ابو عمرو بن العلاء مازنی (درگذشت ۱۵۴ق)
- نافع بن عبدالرحمن (درگذشت ۱۶۹ق)
- عاصم بن ابی النجود (درگذشت ۱۲۸ق)
- حمزة بن حبیب کوفى (درگذشت ۱۵۶ق)
- علی بن حمزه کسائى (درگذشت ۱۸۹ق)[۶]
تفاوت‌های قرائت‌ها
به گزارش کتاب التیسیر فی القرائات السبع نوشته ابوعمر دانی، حدود ۱۱۰۰ اختلاف قرائت وجود دارد که غالبا به ادغام، اظهار یا حاضر/غایب‌آوردن صیغه مضارع افعال برمی‌گردد.[۷] برخی از اختلاف قرائت‌ها در سوره حمد عبارت‌اند از:
- «مالِک/مَلِک»: عاصم و کسائی این واژه را مالک (صاحب) و دیگر قاریان آن را مَلِک (پادشاه)خوانده‌اند.[۸]
- «صِراط/سِراط»: این واژه طبق قرائت ابن کثیر با «س» (به معنای راه آسان)،[۹] مطابق قرائت حمزه با تلفظی بین «س» و «ز» و برپایه قرائت دیگران با «ص» است.[۱۰]
- «عَلَیهِم»: حمزه این واژه را با ضمهٔ روی «هاء» خوانده است. ابن کثیر و نافع آن را «عَلَیهِمُو» و دیگر قاریان به همین شکل مرسوم (عَلَیهِم) قرائت کرده‌اند.[۱۱]
راویان چهارده‌روایت
از آنجا که حفص بن عمر الدوری روایتگر دو قرائت از دو قاری بوده است، چهارده‌روایت، سیزده راوی دارند.[۱۲] راویت‌های چهارده‌گانه و راویانشان عبارت‌اند از:
- روایت هشام بن عمار (۱۵۳-۲۴۵ق)از عبدالله بن عامر دمشقی
- روایت ابن ذکوان (۱۷۳-۲۴۲ق)از عبدالله بن عامر دمشقی
- روایت احمد بن محمد البَزّی (۱۷۰-۲۵۰ق)از ابن کثیر مکی
- روایت ابو عمرو محمد بن عبدالرحمن (قُنبُل) (۱۹۵-۲۹۱ق) از ابن کثیر مکی
- روایت حَفْص بن سلیمان (۹۰-۱۸۰ق)از عاصم بن ابی النجود
- روایت شعبة بن عیاش (۹۵-۱۹۴ق)از عاصم بن ابی النجود
- روایت حفص بن عمر (الدوری ) (درگذشت ۲۴۶ق) از ابوعمرو
- روایت السوسی (درگذشت ۲۶۱ق) از ابوعمرو
- روایت خَلّاد بن خالد الشَیبانی (۱۴۲-۲۲۰ق) از حمزه بن حبیب
- روایت خَلَف بن هِشام البَزّاز (۱۵۰-۲۲۰ق) از حمزه بن حبیب
- روایت عثمان بن سعید مصری (وَرَش) (۱۱۰-۱۹۷ق)از نافع بن عبدالرحمن
- روایت عیسی بن مینا (قالون)(۱۲۰-۲۲۰ق) از نافع بن عبدالرحمن
- روایت لیث بن خالد (درگذشت ۲۴۰ق) از علی بن حمزه کسائی
- روایت حفص بن عمر (الدوری) (درگذشت ۲۴۶ق) از علی بن حمزه کسائی[۱۳]
مشهورترین روایت
به گفته محمدهادی معرفت همواره مشهورترین قرائت از قرآن قرائت عاصم به روایت حفص بوده است.[۱۴] او این قرائت قرآن را قرائتی کاملا شیعی دانسته است؛ چرا که حفص از اصحاب امام صادق (ع) و عاصم از بزرگان شیعه کوفه بوده است.[۱۵] به نوشته التمهید، عاصم قرائتش را با یک واسطه از امام علی(ع) گرفته است.[۱۶] البته فقهاء شیعه قرائت قرآن ونماز‌خواندن با دیگر قرائت‌های متداول از قرآن را جایز می‌دانند.[۱۷]
روایت‌های چهارده‌گانه در شعر حافظ
برخی معتقدند که حافظ شاعر قرن هشتم هجری، از اساتید قرائت قرآن بوده، چهارده روایتِ قرآن را از بر داشته و ازاین‌رو در اشعارش به حافظ تخلص کرده است.[۱۸] خود او در بیتی این مسئله را آورده است:
پانویس
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۰، ۱۲، ۱۶، ۲۵.
- ↑ خرمشاهی، حافظ‌نامه، ۱۳۸۰ش، ص۴۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شریعت، چهارده روایت در قرائت قرآن مجید، ۱۳۸۶ش، ص۱۵-۳۹؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۹، ۲۰۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۲۲۶، ۲۲۷.
- ↑ خرمشاهی، حافظ‌نامه، ۱۳۸۰ش، ص۴۴۷.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۲۸.
- ↑ خرمشاهی، حافظ‌نامه، ۱۳۸۰ش، ص۴۴۶، ۴۴۵.
- ↑ شریعت، چهارده‌روایت در قرائت قرآن مجید، ۱۳۸۶ش، ص۴۵.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «السرط».
- ↑ شریعت، چهارده‌روایت در قرائت قرآن مجید، ۱۳۸۶ش، ص۴۶.
- ↑ شریعت، چهارده‌روایت در قرائت قرآن مجید، ۱۳۸۶ش، ص۴۶، ۴۷.
- ↑ خرمشاهی، حافظ‌نامه، ۱۳۸۰ش، ص۴۴۸.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۲۸.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۳۱.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۹.
- ↑ سعیدی، «قرائت قرآن در چهارده روایت و تضمین حافظ»، ص۱۷۲، ۱۷۳.
- ↑ غزلیات حافظ، غزل شماره ۹۴.
یادداشت
- ↑ بیت معروف از حافظ این است:عشقت رِسَد به فریاد ار خود به سانِ حافظ* قرآن ز بَر بخوانی در چاردَه روایت. https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh94
منابع
- خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ‌نامه، تهران، سروش، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۰ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، چاپ اول.
- سعیدی، علی، «قرائت قرآن در چهارده روایت و تضمین حافظ»، علوم اسلامی، شماره ۱۲، ۱۳۸۷ش.
- شریعت، محمدجواد، چهارده روایت در قرائت قرآن مجید، تهران، اساطیر، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- غزلیات حافظ، غزل شماره ۹۴.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ناصحیان، علی‌اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
پیوند به بیرون
- سایت مؤسسة آل البیت الملکیه للفکر الاسلامیه. این سایت قرآن را با قرائت‌های مختلف در اختیار قرار می‌دهد. در آن امکان جستجوی هر واژه برطبق هریک از قرائت‌های قرآن وجود دارد.
- چارده روایت، نوشته بهاءالدین خرمشاهی.
- قرائت قرآن در چهارده روایت و تضمین حافظ، نوشته علی سعیدی.
- چارده‌روایت، نوشته زینب قنبری.