فهرست آثار سید نعمت‌الله جزایری
(تغییرمسیر از آثار محدث جزایری)
این مقاله دربارهٔ آثار سید نعمت‌الله جزایری است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل سید نعمت‌الله جزایری را ببینید.
فهرست آثار سید نعمت‌الله جزایری مجموعه کتاب‌های سید نعمت‌الله جزایری (متوفای۱۱۱۲ق) مشهور به محدث جزایری، از عالمان شیعه قرن یازدهم و دوازدهم و سرسلسله خاندان سادات جزایری است. او از نویسندگان کثیرالتألیف بود[۱] که بر بسیاری از کتاب‌ها و متون حدیثی شرح و حاشیه نگاشته است.[۲] مجموعه آثار محدث جزایری در مرکز تحقیقات کامپیوتری نور منتشر شده است.[۳] برخی کتاب‌های مهم او به این شرح است:
- الانوار النعمانیة فی معرفة النشأة الانسانیة؛ گاه به اشتباه آن را انوار نعمانی معرفی کرده‌اند.[۴] این کتاب در شرح احوالات آدمی از پیش از تولد تا پس از مرگ است که در سه باب به این ترتیب تدوین شده است. در احوال پیش از تولد، از تولد تا وفات و احوال پس از مرگ و عالم آخرت. کتاب مؤخره‌ای نیز دارد که سید نعمت‌الله جزایری[۵] در آن به شرح احوال زندگانی استادان و مشایخ خود پرداخته است.
- انیس الوحید فی شرح التوحید؛ شرحی است بر کتاب التوحید نوشته شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ق). جزایری در کتاب زهر الربیع از آن با نام انیس الفرید یاد کرده است.[۶]
- جواهر الغوالی فی شرح عوالی اللئالی؛ شرحی است بر عوالی اللئالی ابن ابی‌جمهور احسائی (متوفای ح ۹۰۷ق).[۷] سید نعمت الله از این کتاب با عنوان مدینة الحدیث یاد کرده است.[۸] موضوع این کتاب دو جلدی شرح روایات فقهی از طهارت تا دیات است.[۹]
- حاشیه شرح جامی بر کافیه؛ در نحو، جزایری[۱۰] آن را حاشیه مدونه علی شرح الجامی نامیده است. آقابزرگ طهرانی[۱۱] از این کتاب با عنوان الحاشیة علی الجامی و شرح الکافیة یاد کرده است.
- حواشی امل الامل شیخ حر عاملی؛ این حواشی متضمن شرح احوال تعدادی از دانشمندان معاصر جزایری است که در کتاب امل الامل ذکر نشده‌اند. بر اساس این کتاب و کتاب‌های رجالی دیگر، آقابزرگ طهرانی سید نعمت‌الله جزایری را در شمار عالمان رجالی و تذکره‌نویسان ذکر کرده است.[۱۲]
- حواشی نهج البلاغة، که شرح مختصر جزایری است بر نهج البلاغه[۱۳] و آن را الحواشی الضافیة و الموازین الوافیة نامیده است.[۱۴]
- ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار، در سه جلد: جلد نخست در حالات پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع)، جلد دوم در احوال حضرت زهرا(س) و امام دوم تا امام یازدهم و جلد سوم در شرح احوال امام دوازدهم(عج).[۱۵]
- زَهْر الربیع فی الطرائف و الملح و المقال البدیع، که جُنگ مانندی است در بیان مطالب گوناگون ادبی، نکات تفسیری و شرح احوال پاره‌ای از مشایخ و استادان. این کتاب یکی از آثار مشهور جزایری است.[۱۶] عبدالله جزایری[۱۷] پس از ذکر نام کتاب، به اشتمال آن بر مطایبات و هزلیات اشاره کرده و آن را از این جهت قابل حک و اصلاح دانسته است.
- شرح صحیفه سجادیه ؛ سیدنعمت‌الله جزایری بر کتاب صحیفه مجموعاً سه شرح نگاشته است. نخست شرحی که به شرح کبیر معروف شده است.دوم شرح مختصر که در واقع تنقیح و خلاصه‌ای از شرح نخستین است که پس از تألیف آن، شرح کبیر مهجور گشت. شرح مختصر با عنوان نور الانوار فی شرح کلام خیرالاخیار شناخته می‌شود. مؤلف در ۱۰۷۸، یعنی در ۲۸ سالگی، در خرّم آباد از تألیف آن فارغ شد.[۱۸] سوم شرح ملحقات صحیفه است، با عنوان النُکت الطَریفة فی شرح ملحقات الصحیفة.
- غایة المرام فی شرح تهذیب الاحکام؛ شرح تهذیب الاحکام شیخ طوسی است. این شرح مختصری است از شرح دیگر مؤلف که در ایام جوانی بر تهذیب با عنوان مقصود الانام فی شرح تهذیب الاحکام نگاشته بود.[۱۹] این کتاب حاوی یک دوره فقه استدلالی است و اطلاعاتی از حوزه‌های دانش‌های اسلامی، مانند حدیث، رجال، اصول فقه و عقاید، را در خود جای داده است. در این کتاب، آرا و فتاوی فقهی و اصولی علامه مجلسی، با عنوان شیخنا المعاصر آمده است.
- کشف الاسرار فی شرح الاستبصار؛ حاوی مطالب علمی عمده‌ای در فقه، حدیث و رجال است. مقدمه کتاب نیز بخشی از دیدگاه‌های مؤلف را منعکس کرده است.[۲۰]
- مقامات النجاة فی شرح اسماء الحسنی؛ به ترتیب حروف الفبا تا حرف ضاد اسمای حسنا را شرح کرده است. این کتاب بر مشرب عرفانی نگاشته شده و حاوی اقوال بسیاری از بزرگان و مشایخ تصوف، چون ذوالنون مصری، رابعه عدویه، مجدالدین بغدادی و محیی الدین ابن عربی، است.[۲۱] برخی از دیدگاه‌های صوفیان را نیز نقد کرده است. علامه مجلسی به سبب محتوای صوفیانه، جزایری را از ادامه تألیف آن بازداشته است.، جزایری خود در کتاب زهرالربیع به مورد مشابهی از این توصیه علامه مجلسی اشاره کرده است.[۲۲]
- النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، این کتاب در حکم تکمله‌ای بر کتاب ریاض الابرار یاد شده[۲۳] و بارها منتشر شده است.[۲۴] نورالدین جزایری، فرزند مؤلف، نیز این کتاب را با عنوان تحفة الاولیاء به فارسی ترجمه کرده است.[۲۵]
- هدیة المؤمنین و تحفة الراغبین، رساله فقهی مختصری در احکام طهارت و صلاة است.[۲۶] سید نعمت‌الله جزایری در آغاز این کتاب از آموزه اصولیان در تقسیم مکلفان به مجتهد و مقلد و نیز جایز نبودن تقلید از میت انتقاد کرده است. شیوه نگارش این کتاب به نقل روایت نزدیک‌تر است تا به شیوه‌های متعارف در تحریر مسائل شرعی.
دیگر آثار
دیگر آثار او نیز عبارتند از:
- الأیام النحسة و السّعیدة
- البحور الزاخرة
- تحفة الاسرار
- حاشیة الاستبصار
- حاشیة زبدة البیان
- حاشیة شرح ابن أبی الحدید
- حاشیة شرح اللباب
- حاشیة مغنی اللبیب
- حاشیة نقد الرجال
- حواشی الکتب الأربعة و غیرها
- حل مشکلات العلوم
- شرح عینیة ابن سینا
- شرح الفوائد الضیائیة
- شرح منهاج الصواب
- شرح نهج الصواب
- طریق السالک
- عقود المرجان
- الغایة القصوی
- الفوائد
- الفوائد النعمانیة
- الفوائد النعمیة
- قاطع اللجاج
- لوامع الأنوار
- مسکن الشجون فی حکم الفرار من الطاعون
- مشکلات المسائل
- مفتاح اللبیب
- مقامات النجاة
- مقصود الأنام
- مناهج المطالب
- منبع الحیاة
- منتهی المطلب
- منهاج المبتدی
- نزهة الاخوان
- نوادر الأخبار
- نهج الیقین
- نور البراهین.[۲۷]
پانویس
- ↑ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۷۶؛ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۴۶.
- ↑ جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۷۴.
- ↑ مجموعه آثار محدث جزایری، سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۴۷.
- ↑ جزایری، الانوار النعمانیة، ج۴، ص۳۰۲-۳۲۶.
- ↑ جزایری، زهرالربیع، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۲۵۴-۲۵۵؛ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۷۵.
- ↑ جزایری، زهرالربیع، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۴.
- ↑ جزایری، زهرالربیع، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۵۷، ج۱۴، ص۳۱.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، ۱۳۳۷ش، ص۴۸۳-۴۸۴.
- ↑ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۷۶؛ شوشتری، تحفة العالم، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۴.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۶۲.
- ↑ جزایری، زهر الربیع، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۰۸؛ افندی اصفهانی، ریاض العلما، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۲۵۵؛ جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۷۵؛ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۶۳-۶۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۳۱۶.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۶۶.
- ↑ جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۷۵.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۱۲۸.
- ↑ جزایری، غایة المرام، نسخه خطی، ج۱، ص۱.
- ↑ جزایری، کشف الاسرار، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۶-۹۳.
- ↑ جزایری، مقامات النجاة، نسخه خطی، ص۱۲۹، ۱۶۲، ۲۵۴، ۳۲۳.
- ↑ جزایری، زهرالربیع، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۵.
- ↑ جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۷۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۳۷۵-۳۷۶.
- ↑ مشار، ج۶، ستون ۶۳۰.
- ↑ جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۶۱؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۲۲۴۲۳.
- ↑ جزایری، هدیة المؤمنین، نسخه خطی، ص۲؛ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ۱۴۱۸ق، ص۱۳۱-۱۳۳.
- ↑ شخصیت‌شناسی سید نعمت‌الله جزایری، سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
منابع
- جزایری، عبداللّه بن نورالدین، نابغه فقه و حدیث: سید نعمت‌الله جزائری، قم ۱۴۱۸ق.
- جزایری، عبداللّه بن نورالدین، الاجازة الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم، ۱۴۰۹ق.
- جزایری،نعمت‌الله بن عبدالله، الانوار النعمانیة، بیروت ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، غایة المرام فی شرح تهذیب الاحکام، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش۷۷۰۳۷۷۰۴.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، زهرالربیع، ج۲، بیروت، مؤسسه البلاغ، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، مقامات النجاة، نسخه خطی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،ش ۳۴۹۶.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، کشف الاسرار فی شرح الاستبصار، چاپ طیب موسوی جزائری، قم، ۱۴۰۸ق.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، هدیة المؤمنین و تحفة الراغبین، نسخه خطی کتابخانه آیت آللّه مرعشی نجفی،ش ۳۹۰۱.
- افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- جزایری، عبداللّه بن نورالدین، تذکره شوشتر، اهواز، کتابفروشی صافی، بی‌تا.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۳۷ش.
- مجموعه آثار محدث جزایری، سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، تاریخ انتشار: ۱۳۹۲/۸/۱۱.
- شخصیت‌شناسی سید نعمت‌الله جزایری، سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، تاریخ انتشار: ۱۳۹۸/۱۲/۲۷.