سید اسماعیل صدر
| از مراجع تقلید شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۲۵۸ق |
| زادگاه | اصفهان |
| تاریخ وفات | ۳ جمادی‌الاول ۱۳۳۷ق/۱۲۹۸ش |
| محل دفن | حرم کاظمین |
| شهر وفات | کاظمین |
| خویشاوندان سرشناس | سید صدرالدین(پسر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدباقر رازی اصفهانی • شیخ راضی نجفی • مهدی کاشف الغطاء • میرزای شیرازی |
| شاگردان | میرزا محمدحسین نایینی • عبدالحسین شرف الدین عاملی • سید ابوالقاسم دهکردی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | فتوای جهاد علیه روسیه • فتوای جهاد علیه ایتالیا در حمله به لیبی • فتوای جهاد علیه انگلیس در حمله به عراق |
| اجتماعی | حمایت از شرکت اسلامیه اصفهان • |
سید اسماعیل صدر (۱۲۵۸-۱۳۳۸ق) از مراجع تقلید قرن چهاردهم قمری و سرسلسله خاندان صدر. تحصیلات خود را در اصفهان و نجف و سامرا گذراند و از شاگردان میرزای شیرازی بود. در برابر تهاجمات روسیه، انگلیس و ایتالیا به ممالک اسلامی به همراه دیگر علمای نجف، فتوای جهاد صادر کرد.
زندگی‌نامه
سید اسماعیل بن سید صدرالدین، نسبش به ابراهیم اصغر بن امام موسی بن جعفر میرسد. پدرش از اهالی جبل عامل بود که در فتنه جَزّار به عراق و سپس به اصفهان مهاجرت کرده بود.[۱]
سید اسماعیل در سال ۱۲۵۸ق در اصفهان به دنیا آمد.[۲] در شش سالگی پدرش فوت کرد و پس از آن برادرش سید محمدعلی، معروف به آقامجتهد، سرپرستی او را به عهده گرفت. ادبیات عربی و بخشی از اصول و فقه را نزد او خواند. در چهارده سالگی پس از فوت برادر، نزد محمدباقر رازی اصفهانی فرزند صاحب هدایة المسترشدین درس فقه را تکمیل کرد. در ۱۲۸۱ق به قصد شرکت در درس شیخ انصاری عازم نجف شد، اما پیش از رسیدن او به نجف شیخ انصاری درگذشت. در نجف در درس شیخ راضی نجفی و مهدی کاشف الغطاء حاضر شد. پس از سفر حج در ۱۲۸۲ق بیمار شد و برای بهبود به اصفهان بازگشت. در اصفهان مورد احترام مردم قرار گرفت، اما در ۱۲۹۴ق به بهانه بازدید از روستایی، از اصفهان خارج شد و برای ادامه فعالیت علمی به عراق بازگشت. او در سال ۱۳۰۰ق به خراسان سفر کرد و سپس به عتبات بازگشت. پس از وفات شیخ موسی آل شراره در جبل عامل، اهالی آنجا از او دعوت کردند که جبل عامل برود اما او نپذیرفت.[۳] حدود بیست سال در فقه و اصول از میرزای شیرازی در نجف و سامرا بهره برد.[۴] سید اسماعیل صدر، محمدتقی شیرازی و سید محمد فشارکی سه شاگردی بودند که میرزای شیرازی در ده سال آخر عمرش تدریس را به آنان واگذارده بود. او تا ۱۳۱۴ق، دو سال پس از وفات میرزای شیرازی، در سامرا ماند.[۵] سپس به کربلا رفت و شروع به تدریس کرد.[۶] گروهی از شیعیان ایران و عراق از او تقلید می‌کردند. در اواخر عمر به کاظمین رفت[۷] و در ۳ جمادی‌الاول ۱۳۳۷ق/۱۲۹۸ش وفات یافت.[۸] در نقلی تاریخ وفات او ۱۲ جمادی‌الاول ۱۳۳۸ق/۱۲۹۹ش است.[۹] او در یکی از حجرات پایین پای حرم کاظمین دفن شد.[۱۰]
جهت معروف شدن وی و خاندانش به صدر این است که میرزای شیرازی دو شاگرد به نام سید اسماعیل داشت و به خاطر تشابه اسمی، پسوند صدر را به خاطر نام پدر -سید صدرالدین- به نام او اضافه کرد.[۱۱]
سید اسماعیل صدر را از زاهدان و پرهیزگاران دانسته‌اند.[۱۲] به گفته محسن امین خوش اخلاق، پرهیزگار، متواضع، گریزان از شهرت بود. به تنهایی راه می‌رفت و دوست نداشت کسی همراهش باشد. در فتوا بسیار محتاط بود.[۱۳]
فرزندان
سید اسماعیل چهار پسر داشت که همگی از علما بودند.
- سید محمدمهدی: (متولد۱۲۹۶ق) از شاگردان آخوند خراسانی و آقا رضا همدانی بود.
- سید صدرالدین: (۱۲۹۹-۱۳۷۳ق) از فقها و مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال، شعر و تفسیر بود. او وصی عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم بود و پس از وفات حائری یزدی، به همراه سید محمد تقی خوانساری و سید محمد حجت، سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده داشت و در حفظ و توسعه حوزه کوشید. وی پدر سید موسی صدر و سید رضا صدر است.
- سید محمدجواد: (متولد ۱۳۰۱ق) از شاگردان درس آقا ضیاء عراقی، سید حسین فشارکی و ابوالحسن طالقانی بود.
- سید حیدر: (۱۳۰۹-۱۳۵۶ق) در درس سید حسین فشارکی و عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد. سید عبدالحسین شرف الدین او را از جهت علمی بالاتر از دیگر برادران می‌داند. او پدر سید محمدباقر صدر بود.[۱۴]
زندگی علمی
از او اثر مدونی به جا نمانده است. بر دو کتاب انیس التجار نراقی[۱۵] و جامع عباسی[۱۶] حاشیه نوشته است.
اساتید
- سید محمدعلی؛ برادرش
- محمدباقر اصفهانی
- مهدی کاشف الغطاء
- شیخ راضی نجفی
- سید محمدحسن شیرازی[۱۷]
شاگردان
- میرزا محمدحسین نایینی
- عبدالحسین شرف الدین عاملی
- غلامحسین مرندی حایری
- موسی کرمانشاهی حائری
- محمدباقر قائنی بیرجندی [۱۸]
- عبدالحسین بن باقر آل یاسین
- سید میرزا علی شیرازی
- سید علی سیستانی، جد آیت الله سیستانی
- سید ابوالقاسم دهکردی
- سید حسین بن سید ابراهیم فشارکی
- محمد حسین طبسی
- محمدعلی بن عباس هروی خراسانی
- محمدهادی بیرجندی[۱۹]
- «چون دیدیم که اختلاف فرقه‌های پنج گانه مسلمین، اختلافاتی که مربوط به اصول دیانت نیست، موجب انحطاط دول اسلام و استیلاء اجانب شده، به جهت حفظ کلمه جامع دینیه و دفاع از شریعت محمدیه، فتاوای مجتهدین عظام که رؤسای شیعه جعفریه هستند با مجتهدین اهل سنت، اتفاق نموده بر وجوب تمسک به حبل اسلام. چنان که خداوند عزوجل در آیه شریفه فرموده: «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرّقوا» و اتفاق شد بر وجوب اتحاد تمام مسلمین در حفظ بیضه اسلام و نگهداری جمیع مملکت‌های اسلامی از عثمانی و ایرانی از تشبثات دول بیگانه و حمله‌های سلطنت‌های صلیبیه. متحد شد رأی ما جمیعاً برای حفظ حوزه اسلامیه بر این که تمام قوت و نفوذ خود را بر این خصوص مبذول داریم.»
تاریخ بایگانی، موسی نجفی، حاج آقا نورالله اصفهانی، ص۴۲
فعالیت سیاسی-اجتماعی
- حمایت از شرکت اسلامیه اصفهان: شرکت اسلامیه اصفهان در ۱۳۱۶ق با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی تاسیس شد. محمد تقی آقا نجفی اصفهانی و برادرش آقا نورالله نجفی اصفهانی از مؤسسین این شرکت بودند. علماء در حمایت از این شرکت و ترغیب مردم به محصولات داخلی، بیانیه‌هایی صادر کردند. آخوند خراسانی، سیداسماعیل صدر، میرزا حسین نوری، حاج میرزا خلیل، سید محمد کاظم یزدی، محمد غروی شربیانی، محمدحسین مامقانی و شیخ الشریعه اصفهانی پشتیبانی خود را از ایجاد این شرکت اعلام کردند.[۲۰]
- فتوای جهاد علیه روسیه: در هنگام حمله روسیه به ایران، تلگرامی در تاریخ ۲۲ صفر ۱۳۳۰ق از طرف سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقی شیرازی و شیخ عبدالله مازندرانی به بلاد ایران مخابره شد:
- ...عشایر و ایلات مملکت که قوای دفاعیه دولت و ملت است.. ذلت اسارت در چنگال اجانب و به روز سیاه خوانین قفقاز و ترکستان و غیرهم نشستن را بر خود روا ندارند...[۲۱]
- فتوای جهاد علیه ایتالیا در حمله به لیبی؛ سید اسماعیل صدر به همراه آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی و شیخ الشریعه اصفهانی بیانیه صادر کردند و از مسلمین خواستند که به دفاع از ممالک اسلامی برخیزند.
- هجوم روس به ایران و ایتالیا به طرابلس موجب ذهاب اسلام و اضمحلال شریعت و قرآن است. بر عموم اسلامیان واجب است اجتماع نموده و از دولت متبوعه خود رفع تعدیات غیرقانونی روس و ایتالیا را جداً بخواهند. و تا رفع این غائله عظمی نشود آسایش و استقرار را بر خود حرام و این حرکت اسلام پرورانه را جهاد فی سبیل الله مثل مجاهدین بدر و حنین شناسند. محمد کاظم خراسانی، اسماعیل بن صدرالدین عاملی، عبدالله مازندرانی، شیخ الشریعه اصفهانی[۲۲]
- فتوای جهاد علیه انگلیس در حمله به عراق: در آغاز جنگ جهانی اول در ۱۳۳۲ق/ ۱۹۱۴م که متفقین به دولت عثمانی اعلام جنگ دادند، وی نیز همانند دیگر علما و مراجع بزرگ عراق بر ضد تجاوزات متفقین به سرزمین‌های عثمانی، اعلام جهاد داد.
پانویس
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ج۳، ص۴۲۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۰۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۳.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۱۱۶.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۱۱۶.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۳.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۳
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۱۱۷.
- ↑ ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۳.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۳.
- ↑ ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۴.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۲۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۴؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۱۱۶.
- ↑ نراقی، انیس التجار، ص۱۰.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱۱، ص۳۵۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۴.
- ↑ رحمان‌ستایش، مقاله معرفی کتاب «الفوائد الرجالیه».
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۱۱۶؛ امین، اعیان الشیعه، ج ۳، ص۴۰۴.
- ↑ استادی، ده فتوای مذهبی-سیاسی، مجله نور علم، شهریور ۱۳۶۵، ش۱۷.
- ↑ رک: سید حسن نظام الدین زاده، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، به کوشش نصرالله صالحی، تهران، شیرازه، ۱۳۷۷ ص۱۲۳ و ۱۱۶؛ به نقل از مقاله تأملاتی در باب فتاوای جهادیه علمای شیعه در قرن سیزدهم و چهاردم، محمد حسن رجبی.
- ↑ ترکمان، اسنادی درباره هجوم انگلیس و روس به ایران، ۴۸۶.
منابع
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، انتشارات خیام، تهران.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ۳،دار التعارف للمطبوعات، بیروت.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج ۱، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۵.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر،دار المرتضی، ۱۴۰۴.
- ترکمان، محمد، اسنادی درباره هجوم انگلیس و روس به ایران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- نظام الدین زاده، سید حسن، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، به کوشش نصرالله صالحی، تهران، شیرازه، ۱۳۷۷.
- استادی، رضا، ده فتوای مذهبی-سیاسی، مجله نور علم، شهریور ۱۳۶۵،ش ۱۷.
- نجفی، موسی، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی،موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.