قرض: تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←معرفی: اصلاح متن و پانویس |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←در قرآن: ادغام در بخش اول به دلیل وجه مفهوم‌شناسانه، و حذف جزئیات غیرضروری درباره کاربرد قرآنی قرض |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
قرض، اعطای مال به دیگری با تعهد گیرنده به بازپرداخت است. <ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ج۶، ۱۳۹۵ش، ص۵۴۹.</ref> | قرض، اعطای مال به دیگری با تعهد گیرنده به بازپرداخت است. <ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ج۶، ۱۳۹۵ش، ص۵۴۹.</ref> | ||
در آیاتی از قرآن کریم، تعبیر قرض الحسنه، به معنای قرض حسن و خوب به کار رفته است.<ref>نگاه کنید به: سوره بقره، آیه ۲۴۵؛ سوره مزمل، آیه ۲۰؛ سوره تغابن، آیه ۱۷؛ سوره حدید، آیه ۱۱ و ۱۸.</ref> بر این اساس، قرض حسن، قرضی است که از مال حلال باشد و با منت‌گذاری و آزار، ضایع نشود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۵۰ش، ج۳، ص۷۲.</ref> با این حال، قرض الحسنه، به معنای فقهی، یعنی قرض بدون ربا هم به کار می‌رود.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۵ش، ج۱۱، ص۵۸۳.</ref> | |||
==اهمیت و جایگاه== | ==اهمیت و جایگاه== | ||
نسخهٔ ۱۷ فوریهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۵۹
قَرْض اعطای بخشی از مال به دیگری است، به صورتی که قرض‌دهنده، آن مال یا مثل و یا قیمت را باز پس گیرد. واژه قرض به صورت «قرض حسن» در قرآن آمده و در روایات اهل بیت(ع) برای قرض‌دادن، فضیلت بسیاری ذکر شده و حتی بهتر از صدقه شمرده شده است. در فقه اسلامی احکام و شرایط قرض بیان شده است. از مسایل مرتبط با قرض، مسئله ربا است.
مفهوم‌شناسی
قرض، اعطای مال به دیگری با تعهد گیرنده به بازپرداخت است. [۱]
در آیاتی از قرآن کریم، تعبیر قرض الحسنه، به معنای قرض حسن و خوب به کار رفته است.[۲] بر این اساس، قرض حسن، قرضی است که از مال حلال باشد و با منت‌گذاری و آزار، ضایع نشود.[۳] با این حال، قرض الحسنه، به معنای فقهی، یعنی قرض بدون ربا هم به کار می‌رود.[۴]
اهمیت و جایگاه
در روایات اهل بیت(ع) قرض دادن به برادر مسلمان فضیلت بسیاری دارد و یکی از مستحبات مؤکد است، به خصوص به کسانی که احتیاج دارند. پیامبر اکرم(ص) فرمود:
- کسی که به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده، هموزن کوه احد، حسنات خواهد داشت.... و کسی که برادر مسلمانش از وضع خودش پیش او شکایت برد و به او قرض ندهد، خداوند در روزی که نیکوکاران را پاداش می‌دهد، او را از بهشت محروم خواهد ساخت.[۵]
خوشرفتاری در بازپس گرفتن قرض و مدارا با قرض گیرنده مورد سفارش امامان معصوم بوده است. در روایتی از امام صادق(ع) روایت شده است که:
- هر کس به گرفتار و درمانده‌ای قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتاری کند [گناهانش پاک شده] اعمالش را دوباره شروع می‌کند و خداوند در برابر هر درهم، هزار قنطار (ثروتی فراوان) در بهشت به او عطا کند.[۶]
در برخی روایات قرض دادن حتی از صدقه نیز بهتر و بالاتر شمرده شده است؛ به عنوان نمونه پیامبر اسلام(ص) فرمود:
- صدقه دادن، ده حسنه، قرض دادن، هجده حسنه، رابطه با برادران [دینی]، بیست حسنه و صله رحم، بیست و چهار حسنه دارد.[۷]
در روایات ائمه، قرض گرفتن برخلاف قرض دادن مورد نکوهش است. امام علی(ع) در چند حدیث در ذم قرض گرفتن بخصوص قرض گرفتن بسیار فرمود:
احکام فقهی قرض
قرض در اصطلاح فقهی یعنی مالی را به ملک دیگری درآوردن، در مقابل اینکه او هم تعهد کند آن مال را یا مثل یا قیمت آن را برگرداند.[۱۱]
شرایط صحیح بودن قرض
- وجود شرایط عمومی صحیح بودن هر نوع معامله مانند بلوغ، عقل، قصد، اختیار و...
- مالی که قرض داده می‌شود عین باشد.
- آن مال قابل تملک باشد نه مثل شراب و خوک.
- مالی که قرض داده می‌شود باید یک مال معین باشد نه یک شیء مبهم.
- مقدار مال معلوم باشد.
- تحویل دادن و تحویل گرفتن.[۱۲]
برخی از احکام قرض
قرارداد قرض را می‌توان با صیغه لفظی انجام داد و نیز با عمل، به این‌گونه که چیزی را به نیت قرض به کسی بدهد و او هم به همین نیت بگیرد، در هر دو صورت صحیح است.[۱۳]
اگر در قراردادِ قرض برای پرداخت آن مدّتی قرار دهند طلبکار پیش از رسیدن آن مدّت نمی‌تواند طلب خود را بخواهد، ولی اگر مدّت نداشته باشد هر وقت بخواهد می‌تواند طلب خود را مطالبه کند.[۱۴]
اگر طلبکار طلب خود را در موقعی که حقّ دارد مطالبه کند بدهکار باید فوراً آن را بپردازد و تأخیر آن گناه است.[۱۵]
کسی که به طلبکار خود دسترسی ندارد، اگر امید نداشته باشد که او یا وارثش را پیدا کند، باید طلب او را به فقیر بدهد. اجازه گرفتن از حاکم شرع درباره پرداخت بدهی به فقیر مورد اختلاف است ولی اغلب فقها اجازه گرفتن را لازم میدانند.[۱۶]
ربا در قرض
یکی از مسائل فقهی که با موضوع قرض مرتبط است، مسئله ربا است. در منابع فقهی برای ربا اقسامی از جمله ربای در معامله و ربای در قرض بیان شده است. ربای در قرض به این معناست که شرط شود قرض دهنده بیش از مقداری که قرض داده بازپس گیرد؛ خواه هنگام قرض دادن به آن تصریح گردد یا قرض بر آن بنا نهاده شود.[۱۷] البته مبلغ اضافه‌ای که قرض گیرنده به دلخواه خود، در زمان بازپس دادن بدهی به قرض دهنده می‌دهد، طبق نظر فقها شیعه و اهل سنت ربای مورد تحریم نیست.[۱۸]
یکی دیگر از احکام ربای در قرض این است که ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است، ولی خود قرض صحیح است و کسی که قرض ربایی گرفته است، مالک می‌شود و می‌تواند در آن تصرف کند.[۱۹]
قرض‌الحسنه در بانکداری
قرض‌الحسنه در بانکداری اسلامی یکی از انواع دریافت نقدینگی است.[۲۰] به این ترتیب که بانک با دو عقد معین قرض و وکالت، نقدینگی را از سرمایه‌گذاران جهت قراردادهایی مانند مشارکت، مضاربه، اجاره به شرط تملیک و غیره، به بانک سپرده می‌کند تا بانک به وکالت از سرمایه‌گذار در امور توافق شده به فعالیت اقتصادی بپردازد و براساس این نقدینگی به صاحبان سرمایه و یا دیگر مردم وام پرداخت کند.[۲۱] البته غالب بانکها مبلغی را به عنوان کارمزد دریافت می‌کنند که از نظر فقهی برخی از مراجع تقلید معتقدند گرفتن کارمزد، اگر واقعاً مزدِ کار باشد نه مجرّد تغییر اسم، اشکال ندارد. اما برخی دیگر اخذ هر گونه زیادی در قرض را ولو در قالب کارمزد جایز نمی‌دانند، البته در این موضوع، راه‌هایی را برای جلوگیری از ربا پیشنهاد می‌کنند، از جمله اینکه: متقاضی وام می‌تواند، کارمزد متصدیان بانک یا مؤسسه را در قالب جعاله به ایشان بپردازد. یعنی مبلغ مذکور را در مقابل کسب موافقت سرمایه‌گذاران جهت پرداخت قرض به وی، که توسط آن مؤسسه صورت می‌گیرد، قرار دهد.[۲۲]
پانویس
منابع
- آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ۱۹۶۴م.
- اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- امام خمینی، تحریرالوسیلة، النجف الأشرف، مطبعة الآداب، ۱۳۹۰ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۵ش، چ اول.
- راغب اصفهانی، مفردات قرآن، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ق، ماده قرض.
- شفیعی مازندرانی، محمد، وام و ربا در نگرش اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۹ش.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۴ق.
- صدر، محمدباقر، بانک بدون ربا، ترجمه زنجانی، مرتضی، نشر فرهنگ سبز، ۱۳۸۹ش.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه محمدرضا انصاری محلاتی، قم، نسیم کوثر، ۱۳۸۲ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ترجمه هاشم رسولی، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۳۵۰ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، مکتبة المرتضویة، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، ربا و بانکداری اسلامی، قم، نشر مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۳۸۰ش.
- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۶۲-۱۳۶۹ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- هاشمی، سید رضا، «ربا»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ج۶، ۱۳۹۵ش، ص۵۴۹.
- ↑ نگاه کنید به: سوره بقره، آیه ۲۴۵؛ سوره مزمل، آیه ۲۰؛ سوره تغابن، آیه ۱۷؛ سوره حدید، آیه ۱۱ و ۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۵۰ش، ج۳، ص۷۲.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۵ش، ج۱۱، ص۵۸۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۲.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۲۶۷.
- ↑ کیلنی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۵، ح۱۱.
- ↑ آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ۱۴۱۰ق، ص۳۶۳، ح۸۲۱۴.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۶۴م، ج۲۰، ص۳۰۶، ح۵۰۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۱.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۵۲.
- ↑ اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۰، مسئله ۲۲۷۳.
- ↑ اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۱، مسئله ۲۲۷۵.
- ↑ اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۲، مسئله ۲۲۷۶.
- ↑ اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۳، مسئله ۲۲۷۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۵، ص۵-۷؛ مکارم، بررسی طرق فرار از ربا، ۱۳۸۵ش، ص۱۷.
- ↑ شفیعی مازندرانی، وام و ربا در نگرش اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.
- ↑ اصولی، احسان و بنی هاشمی خمینی، محمد حسن، رساله توضیح المسایل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۹۵، مسئله ۲۲۸۴.
- ↑ صدر، بانک بدون ربا، ۱۳۸۹ش، ص۵۳.
- ↑ صدر، بانک بدون ربا، ۱۳۸۹ش، ص۵۳.
- ↑ اسلام کوئست، آیا گرفتن قرض با ۴ درصد کارمزد، اشکالی دارد؟.