Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۴۶۵
ویرایش
نماز جمعه در دوران غیبت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (←حرمت) |
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''نماز جمعه در دوران غیبت''' از موضوعات بحث‌برانگیز در میان فقهای شیعه است. و پرسش اصلی آن این است که در [[غیبت کبرا|دوران غیبت امامان]] اقامه نماز جمعه چه حکمی دارد؟ عده‌ای از فقیهان به [[حرام|حرمت]]، عده‌ای به [[واجب تعیینی|وجوب تعیینی]] و عده‌ای نیز به [[واجب تخییری|وجوب تخییری]] آن نظر داده‌اند. نظریه وجوب تخییری از قرن سیزدهم قمری به بعد مقبولیت بیشتری یافته و نظریه رایج محسوب می‌شود. | '''نماز جمعه در دوران غیبت''' از موضوعات بحث‌برانگیز در میان فقهای شیعه است. و پرسش اصلی آن این است که در [[غیبت کبرا|دوران غیبت امامان]] اقامه نماز جمعه چه حکمی دارد؟ عده‌ای از فقیهان به [[حرام|حرمت]]، عده‌ای به [[واجب تعیینی|وجوب تعیینی]] و عده‌ای نیز به [[واجب تخییری|وجوب تخییری]] آن نظر داده‌اند. نظریه وجوب تخییری از قرن سیزدهم قمری به بعد مقبولیت بیشتری یافته و نظریه رایج محسوب می‌شود. | ||
==اهمیت نماز جمعه در دوران غیبت== | ==اهمیت نماز جمعه در دوران غیبت== | ||
اقامه نماز جمعه در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوره غیبت امام معصوم]] از موضوعات بحث‌برانگیز در میان فقهای شیعه است که عده‌ای به [[حرام|حرمت]] آن، عده‌ای به [[واجب تعیینی|وجوب تعیینی]] آن و عده‌ای دیگر به [[واجب تخییری|وجوب تخییری]] آن نظر داده‌اند.<ref>برای اقوال دیگر رک: رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸.</ref> [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]](۱۳۶۴ش) هفت نظریه از فقیهان شیعه را گردآوری کرده است.<ref>حائری، صلاة الجمعه، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> این هفت نظریه عبارتند از: | اقامه نماز جمعه در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوره غیبت امام معصوم]] از موضوعات بحث‌برانگیز در میان فقهای شیعه است که عده‌ای به [[حرام|حرمت]] آن، عده‌ای به [[واجب تعیینی|وجوب تعیینی]] آن و عده‌ای دیگر به [[واجب تخییری|وجوب تخییری]] آن نظر داده‌اند.<ref>برای اقوال دیگر رک: رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸.</ref> [[سید حسین طباطبایی بروجردی|آیت‌الله بروجردی]] فقیه قرن چهاردهم قمری در کتاب خود چهار قول مختلف در این باره نقل کرده است: | ||
# برای همه مسلمین اقامه نماز جمعه جایز و بلکه واجب کفایی است. | |||
# وجود امام یا شخصی منصوب از سوی او شرط اقامه نماز جمعه است و بنابر این نماز جمعه در عصر غیبت حرام است. | |||
# اجازه امام معصوم شرط است و این اجازه به فقیهان داده شده است. | |||
# اجازه امام معصوم شرط است و این اجازه به همه مؤمنین داده شده است.<ref>بروجردی، البدر الزاهر، ۱۳۶۲ش، ص۳۲.</ref> | |||
[[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]](۱۳۶۴ش) هفت نظریه از فقیهان شیعه را گردآوری کرده است.<ref>حائری، صلاة الجمعه، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> این هفت نظریه عبارتند از: | |||
#عدم مشروعیت نماز جمعه و بطلان آن<ref>حائری، صلاة الجمعه، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۱.</ref> | #عدم مشروعیت نماز جمعه و بطلان آن<ref>حائری، صلاة الجمعه، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۱.</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۵: | ||
برخی فقهای متقدم شیعه از جمله [[سلار دیلمی|سَلاّر دیلمی]]<ref>رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۷۷.</ref> و [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس حلّی]]<ref>ابن ادریس حلی، السرائر، قم، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و به پیروی از ایشان بسیاری از فقهای متأخرتر از جمله [[فاضل هندی]] مشروعیت نماز جمعه را مشروط به حضور امام معصوم یا حضور فردی دانسته‌اند که از سوی او منصوب شده باشد.<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، تهران، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، بیروت، ج۴، ص۷۳-۷۵؛ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۶۰؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۵۵ق، ج۱، ص۵۲۴.</ref> پیروان [[فتوا|فتوای]] حرمت نماز جمعه با این استدلال که حضور یا اجازه امام شرط صحت آن است، و در عصر غیبت چنین اجازه‌ای وجود ندارد، برپا داشتن نماز جمعه را در این عصر جایز نمی‌دانند.<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، تهران، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، بیروت، ج۴، ص۷۳-۷۵؛ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۶۰؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۵۵ق، ج۱، ص۵۲۴.</ref> | برخی فقهای متقدم شیعه از جمله [[سلار دیلمی|سَلاّر دیلمی]]<ref>رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۷۷.</ref> و [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس حلّی]]<ref>ابن ادریس حلی، السرائر، قم، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و به پیروی از ایشان بسیاری از فقهای متأخرتر از جمله [[فاضل هندی]] مشروعیت نماز جمعه را مشروط به حضور امام معصوم یا حضور فردی دانسته‌اند که از سوی او منصوب شده باشد.<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، تهران، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، بیروت، ج۴، ص۷۳-۷۵؛ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۶۰؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۵۵ق، ج۱، ص۵۲۴.</ref> پیروان [[فتوا|فتوای]] حرمت نماز جمعه با این استدلال که حضور یا اجازه امام شرط صحت آن است، و در عصر غیبت چنین اجازه‌ای وجود ندارد، برپا داشتن نماز جمعه را در این عصر جایز نمی‌دانند.<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، تهران، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، بیروت، ج۴، ص۷۳-۷۵؛ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۶۰؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۵۵ق، ج۱، ص۵۲۴.</ref> | ||
همچنین برخی گفته‌اند که [[ولی فقیه]] در کارهایی مانند برپا کردن نماز جمعه و امر به [[جهاد]]، که نیاز به اختیارات وسیع (بَسطِ ید) دارد، از سوی [[ائمه|معصوم]] نیابت ندارد.<ref> | همچنین برخی گفته‌اند که [[ولی فقیه]] در کارهایی مانند برپا کردن نماز جمعه و امر به [[جهاد]]، که نیاز به اختیارات وسیع (بَسطِ ید) دارد، از سوی [[ائمه|معصوم]] نیابت ندارد.<ref>بروجردی، البدر الزاهر، ۱۳۶۲ش، ص۵۷-۵۸.</ref> از جمله ادله مورد استناد قائلان به حرمت، احادیثی است که در آن‌ها تعابیری مانند «امام» و «امام عَدل تَقی» آمده و گفته شده که مخالفت با امام در مورد نماز جمعه باعث هلاکت است، یا برپا داشتن نماز جمعه جز با حضور امام عادل و پرهیزگار صحیح نیست.<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۳۴؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۳-۱۴.</ref> [[امام سجاد]](ع) نیز در [[صحیفه سجادیه]]<ref>الصحیفة السجادیة، ۱۳۸۰ش، ص۴۷۴.</ref> امامت جمعه را مقامی مخصوص برگزیدگان [[خدا]] دانسته است. برخی فقهای متأخرتر منظور از تعابیر مذکور در این احادیث را [[امام]] معصوم ندانسته و آن را به مفاهیمی عام‌تر که شامل [[امام جماعت]] نیز بشود تفسیر کرده‌اند. به نظر آنان در این احادیث تأکید اصلی بر لزومِ به جماعت برگزار شدن بوده است.<ref>برای نمونه:حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۳۱۰.</ref> | ||
==وجوب تعیینی== | ==وجوب تعیینی== | ||
از | نظریه دیگر درباره نماز جمعه در دوران غیبت، وجوب تعیینی نماز جمعه است. به نظر برخی از [[فقیهان]]، هرگاه شرایط اقامه نماز جمعه مانند عصر حضور امام فراهم باشد برپا کردن آن واجب است و این امر نیازی به نصب عام یا خاصِ امام معصوم ندارد. همچنین گفته‌اند نماز جمعه مانند [[فتوا]] دادن و قضاوت کردن از وظایف و شئون [[فقیهان]] در [[عصر غیبت]] است.<ref name=":0">برای دیگر قائلان و تفاصیل ادله: شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۱؛ فیض کاشانی، الشهاب الثاقب فی وجوب صلاة الجمعة العینی، ۱۴۰۱ق، ص۴۷-۱۰۲؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۶۳، ۶۷، ۷۳؛ جابری، صلاة الجمعه: تاریخیاً و فقهیاً، ۱۳۷۶ش، ص۵۴-۵۵.</ref> بیشتر قائلان به وجوب اقامه نماز جمعه در عصر غیبت گرایش [[اخباری گری|اخباری]] داشته‌اند، هرچند شهید ثانی و شماری دیگر از [[اصول فقه|اصولیان]] سرشناس نیز پیرو این نظر بوده‌اند.<ref name=":0" /> | ||
در بیشتر منابع متقدم فقهی شیعه که در دسترس است هرچند به استناد احادیث بر [[وجوب]] نماز جمعه تأکید شده، امامت امام معصوم یا نایب او به صراحت شرط نشده است.<ref>برای نمونه:کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۱۸-۴۱۹؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۷۳.</ref> با این همه [[فقیهان]] امامی قرون بعد، حضور یا اجازه حاکم [[عدالت (فقه)|عادل]]<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۶۷۶؛ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۲۶۵؛ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۴۳.</ref> یا امام عادل<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، قم، ج۱، ص۲۷۲، ج۳، ص۴۱.</ref> را از جمله شروط اقامه نماز جمعه برشمرده‌اند. شرط [[عدالت (فقه)|عدالت]] را برای امام جمعه تنها فقهای [[شیعه]] مطرح کرده‌اند و [[اهل سنت]] بدان قائل نیستند.<ref>محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref> | |||
هر چند فتوای [[وجوب تعیینی]] از ابتدای [[غیبت کبرا]] کم و بیش در میان [[فقیه|فقها]] مطرح بوده است،<ref>رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۹-۶۵.</ref> | هر چند فتوای [[وجوب تعیینی]] از ابتدای [[غیبت کبرا]] کم و بیش در میان [[فقیه|فقها]] مطرح بوده است،<ref>رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۹-۶۵.</ref> ولی این نظر را [[شهید ثانی]] در قرن دهم به طور جدّی مطرح کرد.<ref>شهید ثانی، رسائل، قم، ص۱۹۷.</ref> برخی از فقها از جمله نواده‌اش [[صاحب مدارک]] نیز از او پیروی کردند<ref>موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۵.</ref> و این نظر در دوره صفوی به ویژه با توجه به زمینه‌های اجتماعی و سیاسی موجود رواج یافت.<ref>یزدی، الحجة فی وجوب صلوة الجمعة، چاپ جواد مدرسی، ص۵۳-۵۴.</ref> | ||
==وجوب تخییری== | ==وجوب تخییری== | ||
بسیاری از فقهای ادوار میانی و متأخر [[شیعه]] به | بسیاری از فقهای ادوار میانی و متأخر [[شیعه]] قائل به [[وجوب تخییری]] نماز جمعه در دوران غیبت هستند. [[محقق حلی|مُحقق حلّی]]،<ref>محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۶.</ref> [[علامه حلی|علامه حِلّی]]،<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، قم، ج۲، ص۲۳۸-۲۳۹.</ref> [[ابن فهد حلی|ابن فهد حلّی]]،<ref>ابن فهد حلی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، ج۱، ص۴۱۴.</ref> [[شهید اول]]،<ref>شهید اول، الدروس الشرعیه، قم، ج۱، ص۱۸۶.</ref> و [[محقق کرکی]] از این جمله‌اند.<ref>محقق کرکی، رسائل المحقق الکرکی، قم، ج۱ ص۱۵۸-۱۷۱.</ref> مراد از وجوب تخییری نماز جمعه این است که در ظهر جمعه یا باید نماز جمعه خوانده شود یا [[نماز ظهر]].<ref>نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۹؛ توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۸۷۱ -۸۷۲؛ علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۷؛ محقق کرکی، رسائل المحقق الکرکی، قم، ص۱۶۳؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، قم، ج۸، ص۲۱۶.</ref> ادله‌ای مانند سیره یاران ائمه و نیز فقهای متقدم مبنی بر اقامه‌نکردن نماز جمعه از جمله مستندات عدم [[وجوب تعیینی]] نماز جمعه است.<ref>برای تفاصیل ادله رک: مبلغی، «عناصر تأثیرگذار در وجوب تعیینی نماز جمعه در روش اخباریان»، ۱۳۸۳ش، ص۲۱۱-۲۱۶.</ref> | ||
نظریه [[وجوب تخییری]] در میان فقهای متأخر (از [[قرن سیزدهم]] به بعد) مقبولیت یافته است<ref>کاشف الغطا، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۲۴۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۱۱، ص۱۵۱؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، بیروت، ج۱، ص۲۰۵؛ برای آگاهی از دیگر قائلان رک: دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۴، ص۳۶۰۴.</ref> و به طور کلی در میان فقهای [[اصول|اصولی]]، گرایش به نظریه وجوب تخییری نماز جمعه شایع‌تر است، هرچند شماری از آنان قائل به حرمت آن شده‌اند.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷.</ref> | نظریه [[وجوب تخییری]] در میان فقهای متأخر (از [[قرن سیزدهم]] به بعد) مقبولیت یافته است<ref>کاشف الغطا، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۲۴۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۱۱، ص۱۵۱؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، بیروت، ج۱، ص۲۰۵؛ برای آگاهی از دیگر قائلان رک: دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۴، ص۳۶۰۴.</ref> و به طور کلی در میان فقهای [[اصول|اصولی]]، گرایش به نظریه وجوب تخییری نماز جمعه شایع‌تر است، هرچند شماری از آنان قائل به حرمت آن شده‌اند.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷.</ref> | ||
| خط ۵۱: | خط ۶۰: | ||
* الصحیفة السجادیة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۳۸۰ش. | * الصحیفة السجادیة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۳۸۰ش. | ||
* امام خمینی، سیدروح‌اللّه، تحریر الوسیله، بیروت، ۱۴۰۷ق-۱۹۸۷م. | * امام خمینی، سیدروح‌اللّه، تحریر الوسیله، بیروت، ۱۴۰۷ق-۱۹۸۷م. | ||
* بروجردی، سید حسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، تقریرات: حسینعلی منتظری، دفتر آیت‌الله منتظری، قم، ۱۳۶۲ش. | |||
* تبریزی، جواد، «حکم نماز جمعه در عصر غیبت»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۳۲، تابستان ۱۳۸۳ش. | * تبریزی، جواد، «حکم نماز جمعه در عصر غیبت»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۳۲، تابستان ۱۳۸۳ش. | ||
* توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع، گردآوری محمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸ش. | * توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع، گردآوری محمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸ش. | ||
| خط ۸۵: | خط ۹۵: | ||
* محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، چاپ صادق شیرازی، ۱۴۰۹ق. | * محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، چاپ صادق شیرازی، ۱۴۰۹ق. | ||
* محقق کرکی، علی بن حسین، رسائل المحقق الکرکی، تحقیق محمد حسون، قم، ۱۴۰۹ق. | * محقق کرکی، علی بن حسین، رسائل المحقق الکرکی، تحقیق محمد حسون، قم، ۱۴۰۹ق. | ||
* مظاهری، حسین، رساله توضیح المسائل، مؤسسه فرهنگی الزهرا، اصفهان، ۱۳۸۹ش. | * مظاهری، حسین، رساله توضیح المسائل، مؤسسه فرهنگی الزهرا، اصفهان، ۱۳۸۹ش. | ||
* منتظری، حسینعلی، رساله توضیح المسائل، انتشارات سرایی، تهران، ۱۳۸۱ش. | * منتظری، حسینعلی، رساله توضیح المسائل، انتشارات سرایی، تهران، ۱۳۸۱ش. | ||