حرمین شریفین

حَرمَیْن شَریفَیْن به دو مکان مقدس نزد مسلمانان یعنی حرم مکی و حرم مدنی اشاره دارد. حرم مکی که از آن با تعابیری چون حرم‌الله و حرم مکه نیز یاد می‌شود، به‌دلیل وجود کعبه و مسجدالحرام در آن، گفته شده بیشترین اهمیت را نزد مسلمانان دارد. حرم مدنی نیز که با نام‌هایی چون حرم‌الرسول، حرم نبوی و حرم پیامبر شناخته می‌شود، به‌خاطر مدفن پیامبر اسلام و مسجدالنبی در جایگاه بعدی اهمیت قرار داده شده است. با اینکه تعبیر حرمین شریفین در مورد دو حرم نجف و کربلا و یا دو حرم بیت‌المقدس و الخلیل نیز کاربرد دارد؛ اما مشهورترین و برجسته‌ترین مصداق آن را مکه و مدینه دانسته‌اند.

استفاده از اصطلاح حرمین شریفین در مورد مکه و مدینه، به‌لحاظ مفهومی به دو صورت محدود و وسیع صورت گرفته است؛ در مفهوم خاص ناظر به خود مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه است؛ اما در مفهوم وسیع آن، اشاره به شهرهای مکه و مدینه دارد. به‌عنوان مثال تعبیر خادم الحرمین الشریفین، به‌عنوان یکی از القاب احترام‌آمیز برای پادشاهان عربستان سعودی، اشاره به معنای خاص دارد و منظور از آن خادم، کلیددار و محافظ دو مسجد مقدس است. در مقابل، تعابیری مثل قاموس الحرمین الشریفین، «دانشنامه حج و حرمین شریفین» و یا طرح توسعه حرمین شریفین، اشاره به شهرهای مکه و مدینه داشته و منظور معنای مُوّسَع آن است.

به‌گفته حسن البَشّاء از تاریخ‌پژوهان، لقب خادم الحرمین الشریفین را سلسله‌های مختلف پادشاهان اسلامی استفاده می‌کردند. به گفته او، صلاح‌الدین ایوبی نخستین فردی بود که این عنوان را به خاطر تَقرّب به خدا برای خود برگزید. مَلُوک سلطان الاشرف، در دوره ملوک مصر دومین سلطانی بود که از این عنوان استفاده کرد و در بین سلاطین عثمانی، سلیم اول برای نخستین بار این لقب را برگزید. در عربستان سعودی مَلِک فیصل برای اولین بار از عنوان خادم الحرمین الشریفین استفاده کرد؛ اما پس از او ملک خالد به این عنوان یاد نمی‌شد. ملک فهد بن عبدالعزیز در سال ۱۹۸۲م که به قدرت رسید، لقب خادم الحرمین الشریفین را به‌جای «والا حضرت» برگزید و جانشینان وی ملک عبدالله و ملک سلمان نیز از این عنوان استفاده کردند.