حرمین شریفین

حَرمَیْن شَریفَیْن به دو مکان مقدس نزد مسلمانان یعنی حرم مکی و حرم مدنی اشاره دارد. حرم مکی که از آن با تعابیر چون حرم‌الله و حرم مکه نیز یاد می‌شود، به‌دلیل وجود کعبه و مسجدالحرام دارای اهمیت نخست نزد مسلمانان دانسته شده است و حرم مدنی که با نام‌های چون حرم‌الرسول، حرم نبوی و یا حرم پیامبر نیز شناخته می‌شود، به‌خاطر مدفن پیامبر اسلام و مسجدالنبی در جایگاه بعدی اهمیت و اعتبار قرار داده شده است. با اینکه تعبیر حرمین شریفین در مورد دو حرم نجف و کربلا و یا دو حرم بیت‌المقدس و الخلیل نیز کاربرد دارد؛ اما مشهورترین و برجسته‌ترین مصداق آن مکه و مدینه را دانسته اند.

حرمین شریفین در مورد مکه و مدینه به‌لحاظ مفهومی به دو صورت خاص و عام یا محدود و وسیع به‌کار رفته است؛ در مفهوم خاص ناظر به خود مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه است، اما در مفهوم وسیع خود اشاره به شهرهای مکه و مدینه دارد. به‌عنوان مثال تعبیر خادم الحرمین الشریفین که به‌عنوان یکی از القاب احترام‌آمیز برای پادشاهان عربستان سعودی استفاده می‌شود، اشاره به معنای خاص دارد و منظور خادم، کلیددار و محافظ دو مسجد مقدس است. تعابیری مثل قاموس الحرمین الشریفین، «دانشنامه حج و حرمین شریفین» و یا طرح توسعه حرمین شریفین نیز اشاره به شهرهای مکه و مدینه داشته و منظور معنای مُوّسَع آن است.

به‌گفته حسن البَشّاء پژوهشگر تاریخ، لقب خادم الحرمین الشریفین را سلسله‌های مختلف پادشاهان اسلامی استفاده می‌کردند و صلاح‌الدین ایوبی، نخستین فردی است که این عنوان را برای تَقرّب به خدا برای خود برگزید. مَلُوک سلطان الاشرف، در دوره ملوک مصر دومین سلطانی بود که از این عنوان استفاده کرد و در بین سلاطین عثمانی سلیم اول برای نخستین بار این لقب را برگزید. در عربستان سعودی مَلِک فیصل برای اولین بار از این عنوان استفاده کرد و پس از او ملک خالد به‌عنوان خادم الحرمین یاد نمی‌شد، تا اینکه ملک فهد بن عبدالعزیز در سال ۱۹۸۲م که به قدرت رسید، لقب خادم الحرمین الشریفین را به‌جای «والا حضرت» برگزید و جانشینان وی ملک عبدالله و ملک سلمان، نیز از این عنوان استفاده کردند.