حرمین شریفین

اثر هنری در مورد حرمین شریفین با اشعار فارسی متعلق به قرن ۱۷م

حَرمَیْن شَریفَیْن به دو مکان مقدس برای مسلمانان یعنی حرم مکی و حرم مدنی اشاره دارد. گفته شده حرم مکی که از آن با تعابیری چون حرم‌الله و حرم مکه نیز یاد می‌شود، به‌دلیل وجود کعبه و مسجدالحرام در آن، بیشترین اهمیت را برای مسلمانان دارد. حرم مدنی نیز که با نام‌هایی چون حَرَم‌ُالرّسول، حرم نبوی و حرم پیامبر شناخته می‌شود، به‌خاطر مدفن پیامبر اسلام و مسجدالنبی در جایگاه بعدی اهمیت برای مسلمانان قرار دارد. با اینکه تعبیر «حرمین شریفین» درباره دو حرم نجف و کربلا و یا دو حرم بیت‌المقدس و الخلیل نیز کاربرد دارد، اما مشهورترین و برجسته‌ترین مصداقِ آن را مکه و مدینه دانسته‌اند.

استفاده از اصطلاح حرمین شریفین درباره مکه و مدینه، به‌لحاظ مفهومی به دو صورت محدود و وسیع صورت گرفته است؛ در مفهوم خاص، ناظر به خود مسجد الحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه است؛ اما در مفهوم وسیع آن، اشاره به شهرهای مکه و مدینه دارد. به‌عنوان مثال، تعبیر «خادم الحرمین الشریفین»، به‌عنوان یکی از القاب احترام‌آمیز برای پادشاهان عربستان سعودی، اشاره به معنای خاص دارد و منظور از آن خادم، کلیددار و محافظ دو مسجد مقدس است. در مقابل، تعابیری مثل «قاموس الحرمین الشریفین»، دانشنامه حج و حرمین شریفین و یا «طرح توسعه حرمین شریفین»، اشاره به شهرهای مکه و مدینه داشته و معنای گسترده آن مورد نظر است.

به‌گفته حسن البَشّاء از تاریخ‌پژوهان، لقب «خادم الحرمین الشریفین» را سلسله‌های مختلف پادشاهان اسلامی استفاده می‌کردند و صلاح‌الدین ایوبی نخستین فردی بود که این عنوان را به‌خاطر تَقرّب به خدا برای خود برگزید. مَلُوک سلطان الاشرف، در دوره ملوک مصر، دومین سلطانی بود که از این عنوان استفاده کرد و در بین سلاطین عثمانی، سلیم اول برای نخستین بار این لقب را برگزید. در عربستان سعودی مَلِک فیصل برای اولین بار از عنوان خادم الحرمین الشریفین استفاده کرد، اما پس از او ملک خالد به این عنوان یاد نمی‌شد. ملک فهد بن عبدالعزیز در سال ۱۹۸۲م که به قدرت رسید، لقب «خادم الحرمین الشریفین» را به‌جای «والا حضرت» برگزید و جانشینان وی ملک عبدالله و ملک سلمان نیز از این عنوان استفاده کردند.