آیه ۵ سوره تحریم
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | تحریم |
| شماره آیه | ۵ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | آزار پیامبر(ص) توسط برخی همسرانش و تهدید به طلاق آنها |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | تهدید همسران پیامبر(ص) به طلاق و اوصاف همسران شایسته |
| آیات مرتبط | آیه ۱ سوره تحریم، آیه ۲ سوره تحریم، آیه ۳ سوره تحریم، آیه ۴ سوره تحریم |
آیه ۵ سوره تحریم به همسران پیامبر(ص) هشدار می‌دهد که اگر پیامبر، شما را طلاق دهد، خداوند همسران بهتری را جایگزین آنها خواهد کرد. طنطاوی (درگذشت: ۱۴۳۱ق) از مفسران اهل‌سنت، هشدار طلاق را نسبت به همسرانی دانسته که با افشای راز پیامبر، آن حضرت را مورد آزار قرار دادند. در ادامهٔ آیه، شش وصف (اسلام، ایمان، تواضع، توبه، عبادت و فرمان‌برداری) برای همسران شایسته بیان شده است.
دربارهٔ افشای راز پیامبر(ص)، برخی کتاب‌های تفسیری آن راز را سوگند پیامبر بر نخوردن عسل و برخی دیگر، سوگندِ وی بر ترک آمیزش با همسرش ماریهٔ قِبطیه دانسته‌اند. برخی منابع نیز راز پیامبر را خبرِ وی بر زمام‌داری ابوبکر و عمَر عنوان کرده‌اند.
معرفی آیه
آیه پنجم سوره تحریم که از آیات مدنی به شمار می‌رود،[۱] به همسران پیامبر(ص) به‌ویژه حفصه و عایشه هشدار داده که اگر پیامبر، شما را طلاق دهد، خداوند همسران بهتری را جایگزین خواهد کرد.[۲] طنطاوی (درگذشت: ۱۴۳۱ق) از مفسران اهل‌سنت، تهدیدِ طلاق را نسبت به همسرانی دانسته که با افشای راز پیامبر - که در آیه سوم همین سوره بیان شد - حضرت را مورد آزار قرار دادند.[۳]
در ادامهٔ آیه، شش وصف (اسلام، ایمان، تواضع، توبه، عبادت و فرمان‌برداری) برای همسرانِ شایسته بیان شده است.[۴] به گفته طبرسی منظور از سائح (به‌معنی سیر و سیاحت) سیرکننده در طاعت خدا، مهاجر و یا روزه‌دار است.[۵] طبرسی همچنین گفته است؛ به روزه‌دار سائح می‌گویند، چون او به صورت مستمر از خوردن خودداری می‌کند، همانطور که سائح بر روی زمین به صورت مستمر سیاحت می‌کند.[۶]
﴿عَسَى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا ٥﴾ [تحریم:5]
﴿اگر پیامبر شما را طلاق گوید امید است پروردگارش همسرانی بهتر از شما مسلمان مؤمن فرمانبر توبه کار عابد روزه‌دار بیوه و دوشیزه به او عوض دهد «۵» ٥﴾
شأن نزول
در برخی منابع آمده است، تهدید همسران پیامبر(ص) به طلاق، به جهت آزار و اذیت و افشای راز حضرت توسط برخی از آنها بود.[۷] اما دربارهٔ چیستی و جریان افشای این راز، گزارش‌های مختلفی در تفاسیر شیعه و سنی به چشم می‌خورد؛[۸] علامه طباطبایی معتقد است، این‌گزارش‌ها به روشنی بر آیات نخست این سوره منطبق نمی‌گردد.[۹]
ترک خوردن عسل
برخی تفاسیر راز پیامبر را سوگند وی بر نخوردن عسل دانسته‌اند؛ در مجمع البیان نقل شده که شخصی برای حفصه کوزه عسلی آورد و هرگاه پیامبر به دیدار او می‌رفت، با پذیراییِ عسل، رسول خدا را بیشتر نزد خود نگاه می‌داشت. عایشه از این موضوع ناراحت بود؛ ازاین‌رو با سایر همسران پیامبر نقشه کشید که وقتی رسول خدا نزد آنها آمد، بگویند ما از شما بوی مَغافیر (شیرهٔ بَدبوی نوعی درخت) می‌شنویم. پس پیامبر نزد هر یک از همسرانش که می‌رفت همین مطلب را می‌شنید. پیامبر که از داشتن بوی بد گریزان بود، نزد عایشه سوگند یاد کرد که برای همیشه عسل نخورد[۱۰] و از او خواست این سخن را به کسی نگوید.[۱۱] برخی مفسران خوردن عسل را در خانه زینب دختر جَحْش یا ام‌سَلَمه یا سوده دانسته و معتقدند عایشه و حفصه با هم این نقشه را کشیده و پیامبر نزد حفصه قسَم خورد.[۱۲] تفسیر نمونه، این گزارش را مشهورتر و مناسب‌تر ارزیابی کرده است.[۱۳]
ترک رابطه با ماریه
در برخی گزارش‌ها راز پیامبر، سوگندِ او بر ترک آمیزش با ماریهٔ قِبطیه، آمده است؛ شیخ طبرسی نقل می‌کند روزی پیامبر(ص) در غیاب حفصه و در خانه او با ماریه قبطیه نزدیکی داشت. وقتی حفصه از موضوع مطلع شد، به پیامبر اعتراض کرد و او برای جلب رضایتش قَسم خورد که دیگر با ماریه همبستر نشود و از حفصه خواست که کسی از این سوگند با خبر نشود.[۱۴] براساس برخی گزارش‌ها پیامبر(ص) به درخواست حفصه و یا تهدید عائشه که دیگر به پیامبر نگاه نمی‌کند؛ آمیزش با ماریه را برخود حرام کرد. [۱۵]
زمام‌داری ابوبکر و عمر
برخی منابع، راز پیامبر را خبرِ وی بر زمام‌داری ابوبکر و عمَر عنوان کرده‌اند؛ علی بن ابراهیم قمی از محدّثان و مفسران شیعه، در کتاب تفسیرش می‌نویسد: پیامبر پس از سوگند بر ترک نزدیکی با ماریه قبطیه، رازی را به حفصه گفت و آن اینکه: پس از وی، ابوبکر و سپس عمر خلافت را بدست خواهند گرفت و از حفصه خواست این راز را افشا نکند، ولی او همان لحظه به عایشه خبر داد و بدین ترتیب ابوبکر و عمر نیز خبردار شده و نقشهٔ خوراندن سم به پیامبر را کشیدند، که این آیات نازل شد.[۱۶]
پانویس
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ ثقفی تهرانی، روان جاوید، ۱۳۹۸ق، ج۵، ص۲۳۱.
- ↑ طنطاوی، التفسیر الوسیط، ۱۹۹۷م، ج۱۴، ص۴۷۳.
- ↑ دهقان، با قرآن در مکه و مدینه، ۱۳۹۱ش، ص۲۹۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۵.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید: صابونی، صفوة التفاسیر، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۸۳؛ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۶، ص۴۴۱؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱۱، ص۲۲۹.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲-۵۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱-۴۷۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۳۳۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۷۵-۳۷۶.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان.
- ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، انتشارات برهان، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۸ق.
- دهقان، اکبر، با قرآن در مکه و مدینه، تهران، مشعر، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله مرعشی نجفی(ره)، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- صابونی، محمدعلی، صفوة التفاسیر، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمهٔ محمد جواد بلاغی، ، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- طنطاوی، محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، مصر، نهضة مصر، چاپ اول، ۱۹۹۷م.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.