سرزمین منا

نقشه جغرافیایی منا

مِنا سرزمینی بین مشعر الحرام و مکه است که حاجیان از صبح عید قربان تا دو روز بعد بخشی از اعمال حج را در آن انجام می‌دهند. این اعمال عبارتند از: رمی جمرات، قربانی، حلق یا تقصیر، بیتوته در منا. این سرزمین جزئی از حرم مکه است.

دلیل نام‌گذاری

درباره علت نامگذاری این سرزمین به «منا» دلایل گوناگونی ذکر شده است؛ براساس سخنی از امام رضا(ع) این نام برگرفته از کلام جبرئیل به ابراهیم(ع) است: تَمَنَّ عَلَی رَبِّکَ مَا شِئْتَ، هرچه از خداوند می‌خواهی، آرزو کن. ابراهیم از خداوند خواست به جای ذبح فرزندش، قوچی را بفرستد تا به عنوان فدیه اسماعیل، آن را ذبح کند و خداوند آرزوی او را برآورده کرد.

موقعیت جغرافیایی

منا میان مکه و مزدلفه و در ۷ کیلومتری شمال شرقی مسجد الحرام است که از طریق تونل منا، فقط ۴ کیلومتر با مسجد الحرام فاصله دارد؛ در سوی دیگر تونل، منطقه عزیزیه قرار دارد که پیاده می‌توان از آنجا به منا رفت.

سرزمین منا، که پس از گذشتن از وادی محسِّر آغاز می‌شود، فاصله‌ای به طول حدود ۵/۳ کیلومتر و عرض تقریبی پانصد متر، میان دو کوه ممتد قرار دارد و انتهای آن به مکه ختم می‌شود. حدود منا نیز با تابلوهایی مشخص شده و در مسیر مکه، جمره عقبه، حد منا به حساب می‌آید. این سرزمین جزئی از حرم مکه است.

وادی مُحَسِّر

مقالهٔ اصلی: وادی محسر

مُحَسِّر مکانی است میان مشعرالحرام و منا که بخشی از هیچکدام نیست. حُجاج پس از وقوف در مشعر با گذشتن از این وادی و بدون اینکه در آن توقف کنند وارد منا می‌شوند. بر اساس روایات تاریخی، اصحاب فیل و سپاهیان ابرهه در آنجا هلاک شدند.

جمرات سه‌گانه

مقالهٔ اصلی: جمرات

در اصطلاح دینی‌، جمرات یا جمرات ثلاث‌، نام سه محل مخصوص در سرزمین مِنا است که با ستون‌های سنگی مشخص شده‌اند و حاجیان به سوی هر کدام ۷ سنگ‌ریزه پرتاب می‌کنند.

قربانگاه‌های منا

قربانگاه‌های منا در گذشته در بخش ورودی منا از سمت وادی محسِّر، واقع شده بود که گویا چیزی از آن در منا نبود. از سال ۱۴۲۰ هجری، قربان‌گاه اصلی به محل دیگری در فاصله ۵۰۰ متری منا به نام مُعَیصم انتقال یافته و به صورت مجهز و با تقسیم بخش‌های آن برای حجاج کشورهای مختلف، به فعالیت مشغول است. هنوز بخشی از قربان‌گاه‌ها در همان منطقه قدیم قرار دارد.

اعمال حج در منا

حج‌گزاران در صبح دهم ذیحجه(عید قربان) پس از طلوع آفتاب از مشعرالحرام وارد منا می‌شوند و پس از رمی جمره عقبه، حلق یا تقصیر انجام داده و قربانی می‌کنند. پس از حلق یا تقصیر بخش زیادی از محرمات احرام بر حاجی حلال می‌شود. حج‌گزار واجب است شب یازدهم و دوازدهم تا نیمه شب در سرزمین منا بماند و فردای آن، از طلوع آفتاب تا غروب، رمی جمرات سه‌گانه را انجام دهد. اینها اعمالی است که پیش از اسلام نیز در حج وجود داشته و آغازگر آن ابراهیم(ع) بوده است.

چنانچه حج‌گزار مایل باشد می‌تواند این شب‌ها را به جای منا در مکه بماند به شرط اینکه همۀ شب تا طلوع فجر را مشغول عبادت باشد. برخی حج‌گزاران واجب است علاوه بر آن دو شب، شب سیزدهم را هم در منا بمانند و فردای آن رمی جمرات انجام دهند.

حکم فقهی ساخت‌وساز در منا

یکی از مسائل فقهی مورد بحث در منا، جواز ساختمان سازی در این سرزمین است. در این‌باره، اختلاف نظریه‌های فراوانی وجود داشته است. پیش از دوره وهابی‌ها ساختمان‌های متعددی در منا بوده است؛ اما پس از آن، برای مدتی آن بناها تخریب شد و تا این اواخر شیخ عبدالله بن باز با ساختن بنای دائمی در آنجا مخالف بود. از سال ۱۴۱۸ق به این سو، چادرهای جدیدی از جنس برزنت ضد آتش برپا شده که در طول سال برچیده نمی‌شوند.

محل چادرهای ایرانیان

چادرهای حجاج ایرانی در نخستین بخش منا، پس از عبور از وادی محسّر قرار دارد. این بخش در عین حال که از جمرات دور است، از نظافت و خلوتی بیشتری از نظر رفت و آمد سایر حجاج برخوردار است.

جایگاه تاریخی

• پیش از اسلام این سرزمین یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی محسوب می‌شد.
• دورترین قسمت آن به مکه، وادی محسِّر است که میان مزدلفه و منا قرار دارد و محلی است که گفته می‌شود سپاه ابرهه در آنجا گرفتار عذاب الهی شدند.
• پیمان‌های عقبه اول و عقبه دوم برای دعوت پیامبر(ص) به مدینه در اینجا بسته شد.
• مسلمانان در فتح مکه در سال هشتم هجری در اینجا مستقر شده بودند و پیامبر(ص) پس از فتح، در مکان مسجد خَیف در منا سخنرانی کرد.
• ابلاغ آیات برائت توسط حضرت علی(ع) در روز عید قربان سال نهم هجری

مکان‌های تاریخی

در گذشته و از قرون نخست اسلامی، چندین مسجد در منا وجود داشته که برخی از میان رفته و برخی موجود است. معروف‌ترین این مساجد، مسجد خَیف، مسجدُ البَیعَه، مسجدُ الکَبْش(اَلنَّحْر)، مسجدُ الصَّفائِح و مسجد الکوثر هستند.

جستارهای وابسته

• فاجعه منا (۱۳۹۴)