کاربر:R.pouresmaeil/صفحه تمرین

اعتقادات شیعه

‌خداشناسی
توحید	اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل
فروع	توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه
عدل الهی
حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین
نبوت
عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • اصالت قرآن
امامت
باورها	عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت • امامت تنصیصی
امامان	امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی
معاد
برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان
مسائل برجسته
اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره

تولد مهدی موعود اشاره به ولادت منجی آخرالزمانی وعده داده شده در روایات پیامبر اکرم(ع) و امامان(ع) دارد که در میان مسلمانان با عنوان مهدی شناخته می‌شود.

شیعیان ۱۲ امامی با تکیه بر دلایل مختلف غیرنقلی و نقلی بر این باورند که مهدی موعود، همان امام دوازدهم شیعیان، محمد بن حسن عسکری(ع) است که در سال ۲۵۵ق در شهر سامر به صورت مخفیانه به دنیا آمده و تا زمان قیامش حیات دنیوی خواهد داشت. شیعیان زیدی باوری به مهدویت شخصی ندارند. در برخی فرقه‌های اسماعیلیه نیز باور به مهدویت برخی اشخاص دیگر و غیبتشان وجود دارد. شیخیه تولد امام مهدی را می‌پذیرند اما حیات او را در عالمی فراتر از ماده تصویر می‌کنند. برخی از نواندیشان دینی شیعی نیز تولد امام مهدی را رد کرده یا غیر قابل اثبات می‌دانند.

بر اساس آن‌چه از عقیده اهل سنت نقل شده است، مهدی فردی از نسل امام حسن(ع) است که دلیلی برای تولد و غیبت آن وجود ندارد. برخی از نویسندگان اهل سنت برای رد مدعای شیعه در رابطه با تولد مهدی موعود استدلال‌هایی را بیان کرده‌اند که توسط نویسندگان امامیه مورد نقد قرار گرفته است. البته در میان علمای اهل سنت کسانی هستند که به تولد فرزند امام عسکری(ع) اذعان کرده‌اند. برخی از ایشان نیز مهدویت وی را پذیرفته‌اند.

مهدویت پژوهان امامی برای اثبات تولد امام مهدی(ع) آثاری را به صورت مستقل نگاشته‌اند و مجموع ادلَه این ادعا را از منابع دینی و تاریخی ذکر کرده‌اند.

ولادت امام مهدی از عقاید مسلم امامیه

در میان علماء امامیه بالاتفاق این باور وجود دارد که مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری (ع) است که در سال ۲۵۵ق به دنیا آمده و زنده است. از جمله عالمانی که بر این مطلب تصریح کرده‌اند می‌توان به شیخ کلینی (درگذشت:۳۲۹ق)، شیخ مفید (درگذشت:۴۱۳ق)، شیخ طوسی (درگذشت:۴۶۰ق)، طبرسی (درگذشت:۵۴۸ق)، اربلی (درگذشت:۶۹۲ق)، کفعمی (درگذشت:۹۰۵ق)، و مجلسی (درگذشت:۱۱۱۰ق) اشاره کرد.

به عقیده بشیر نجفی (زاده:۱۳۶۱ق) از مراجع تقلید شیعه، با این که ولادت امام مهدی(عج) امر روشن و واضحی است اما برخی همچون جعفر فرزند امام هادی(ع)، طبری و ابن‌تیمیه آن را انکار کرده‌ و امام حسن عسکری(ع) را بدون فرزند دانسته‌اند. روایاتی از امام صادق(ع) و امام رضا(ع) نقل شده است که خبر از وقوع شک و تردید در ولادت حضرت مهدی(عج) در آینده می‌دهند. همچنین امام صادق(ع) مخفی بودن ولادت امام مهدی(ع) و غیبت ایشان را به حضرت موسی(ع) تشبیه می‌کنند.

دلایل اثبات ولادت

باورمندان به ولادت مهدی موعود برای اثبات عقیده خود دلایلی را ارائه کرده‌اند. مجموع این دلایل را می‌توان در دو دسته کلی غیر نقلی و نقلی قرار داد:

دلایل غیر نقلی

استدلال‌هایی هستند که اصل ضرورت وجود امام حیّ را در همه زمان‌ها ثابت می‌کنند. این دلایل مبتنی بر مفاد گزارش‌های نقل شده در متون دینی نیستند. این دلایل را در چند دسته عقلی محض (فلسفی)، دارای مقدمات عقلی و نقلی(کلامی)، شهودی(عرفانی) و تجربی-عقلی دانسته اند.

تمسک به قاعده لطف یکی از این استدلال‌هاست. گفته شده وجود امام معصوم در جامعه بشری از جهت حراست از دین، تربیت انسان‌های مستعد و الگوسازی برای انسان‌ها لطف محسوب می‌شود. از این جهت لازم است خداوند برای تحقق این اهداف همیشه امام و حجتی را در جامعه قرار دهد.

گرایش فطری انسان به کمالات عالیه، ضرورت وجود انسان کامل برای تحقق کثرات خلقی، ضرورت وجود انسان کامل به عنوان علت غایی وجود مخلوقات مادون، وساطت فیض امام در عالم تشریع و تکوین، ضرورت وجود امام بر اساس قاعده امکان اشرف، ضرورت وجود امام برای تحقق نظام احسن، متجلی شدن اسم اعظم الهی با وجود انسان کامل، ضرورت وجود عبودیت تام انسان کامل در مقابل الوهیت تام خداوند، ضرورت وجود رئیس و امام جامعه که عقل آن به مرتبه فعلیت تام رسیده باشد، عدم تبعیض در فیض الهی میان زمان‌ها و جوامع و علم بر وجود حجت الهی در همه زمان‌های گذشته از دیگر دلایلی هستند که برای اثبات وجود امام حیّ در زمین ارائه شده است.

سید محمدباقر صدر (درگذشت: ۱۴۰۰ق) در اثبات وجود امام مهدی(عج) دلیلی با عنوان دلیل علمی با روش تراکم ظنون و حساب احتمالات ارائه کرده است. بر اساس این دلیل، وجود مهدی موعود قرن‌ها در میان امت اسلامی رایج بوده است. به خصوص در دوران غیبت صغری و نواب اربعه در خلال معاشرتشان با مردم به آن تذکر داده‌اند. در حالی که هیچ‌کس از این افراد مطلب خلافی را نقل نکرده است. منطق حيات و زندگانى ثابت می‌‏كند كه از جهت علمى و به حساب احتمالات محال است كه دروغى به اين شكل بتواند دوام آورده و قرن‌ها اطمينان امّت را جلب نمايد.

به عقیده محمدی ری‌شهری (۱۳۲۵ش-۱۴۰۱ش) از حدیث‌پژوهان شیعه، علاوه بر این که اشکالاتی به برخی مقدمات این ادله وارد است، این دلایل صرفا ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و برای اثبات مهدویت شخصی (مهدی موعود همان محمد بن حسن عسکری(ع) است) که مدَعای عالمان شیعه است به کار نمی‌آید.

دلایل نقلی

سنخ دوم دلایلی که برای اثبات زنده بودن مهدی موعود(عج) ارائه می‌شود دلایل نقلی است. در این دلایل با توجه متون و گزارشات موجود در منابع دینی و تاریخی ثابت می‌شود که مهدی موعود به دنیا آمده است. این دلایل را می‌‌توان در سه دسته کلی آیات، روایات و شواهد تاریخی قرار داد:

آیات

برای اثبات ضرورت وجود امام حیّ در جامعه بشری به آیاتی از قرآن استناد شده است. از جمله این آیات قرآن می‌توان به آیات سوره قدر، آیات ۳ و ۴ سوره دخان، آیات ۷۱ و ۷۲ سوره اسراء، آیات شهادت، آیه ۷ سوره رعد، آیه ۲۴ سوره فاطر، آیه ۱۸۱ سوره اعراف، آیه صادقین و آیه اولی الامر اشاره کرد.

روایات

وجود و ولادت امام مهدی(عج) از روایات نقل شده از پیامبر(ص)‌ و امامان(ع) قابل اثبات است. احاديثى كه در اين مورد وارد شده دو قسم هستند. دسته اول احاديثى هستند که توسط کتب شيعه و سنّى نقل شده‌اند و دلالت بر وجود امام معصوم در هر زمان دارد، این احادیث را منطبق بر حضرت مهدى(عج) دانسته‌اند. حادیثی چون حدیث ثقلین، حدیث معرفت امام،‌ حدیث دوازده خلیفه، حدیث امان، حدیث سفینه و حدیث خالی نبودن زمان از امام قُرشی در این دسته هستند.

سید مرتضی بر این باور است که با پذیرش ضرورت وجود امام حیّ در هر عصری و ضرورت عصمت امام و این که این ویژگی‌ها در کسی از افراد حاضر موجود نیست، ثابت می‌شود که امام حیّ وجود داشته و در غیبت به سر می‌برد. به گفته شیخ طوسی، اگر هیچ روایتی هم به طور خاص نشان‌گر ولادت امام مهدی(عج) نبود، از این دلایل کلی که بیان‌گر تعداد یا اسامی امامان بودند یا در اموری چون غیبت وی سخن می‌گفتند، وجود خارجی و تولد وی قابل اثبات بود. زیرا سخن گفتن از عدد یا جزئیات حیات متوقف بر وجود خارجی است.

دسته دوم احاديثى كه در مصادر حديثى شيعه نقل شده است و دلالت بر ولادت و وجود خارجی مهدى موعود(عج) دارد. دلالت این روایات را به مسئله ولادت به صورت صریح، ضمنی یا التزامی دانسته‌اند. گفته شده است که مجموع این روایات تواتر معنوی و یقین منطقی در مسئله تولد امام مهدی(عج) ایجاد می‌کند. محدثین شیعه این روایات را در ابوابی با همین موضوع در مجامع روایی جمع آوری کرده‌اند:

• شیخ کلینی (درگذشت: ۳۲۹ق) در الکافی
• علی بن بابویه پدر شیخ صدوق (درگذشت: ۳۲۹ق) روایاتی را در رابطه با ولادت و امامت حضرت مهدی(ع) نقل کرده است که توسط پسرش گزارش شده است. این روایات در بخش المستدرک کتاب الامامة و التبصرة من الحیرة تحت عنوان حول امامة القائم نگاشته‌ شده‌اند.
• شیخ صدوق (۳۰۵-۳۸۱ق) در کمال الدین و تمام النعمة
• شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) در الغیبة
• خزاز قمی (درگذشت: ۴۰۰ق) در کفایة الاثر

به گفته علی‌اصغر رضوانی ۲۱۴ روایت به صورت مطابقی دلالت بر ولادت امام مهدی و بشارت بر آن حضرت دارند. روایاتی اشاره به سال ولادت حضرت می‌کنند. برخی احادیث ویژگی‌ها و خصوصیات فردی وی را بیان می‌کنند. و نصوصی هستند که امامت ایشان را ثابت می‌کنند. سید محمدکاظم قزوینی (۱۳۴۸-۱۴۱۵ق) اگر کسی به اخبار متواتر صادر شده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) ایمان داشته باشد غیر ممکن است که ولادت امام مهدی(ع) را انکار کند. زیرا روایات به صراحت بیان کرده‌اند که مهدی موعود(ع) نهمین فرزند از نسل امام حسین(ع) و فرزند امام عسکری(ع) است. پس قطعا مهدی موعود در زمان حیات امام عسکری(ع) به دنیا آمده است.

سید کمال حیدری (زاده ۱۹۵۶م) از کلام‌پژوهان شیعه بر این باور است که اثبات ولادت امام عصر(عج) و بسیاری از مبانی امامیه از روایات با مبنای آیت‌الله خویی در سند روایات ممکن نیست؛ بلکه باید نظر به جمع ظنون و قرائن باشد. با این حال از نظر وی مجموع روایاتی که در این مورد در منابع حدیثی صادر شده است تولد امام مهدی(ع) را به صورت یقینی ثابت می‌کند.

شواهد تاریخی

آن دسته از گزارش‌هایی هستند که وجود خارجی امام مهدی(عج) را ثابت می‌کنند. برخی از این گزارش‌ها مربوط به رویت و مشاهده امام مهدی هستندو برخی دیگر اتفاقات و رخ‌دادهایی است که نشان از تولد دارد.

نقل شفاهی متواتر

گفته شده قدمای شیعه همچون ابوسهل نوبختی (۲۳۷-۳۱۱ق) و شیخ صدوق برای اثبات وجود امام مهدی(عج) به نقل شفاهی متواتر موجود میان گروه‌های شیعه استناد کرده‌اند. شیعیان تولد امام مهدی و نص امامت او را به صورت زبانی نسل به نسل نقل کرده‌اند و این امر میان آن‌ها شهرت داشته است. خود همین تواتر و نقل عمومی دلیلی تاریخی است بر این که امام عسکری(ع) دارای فرزند بوده و امام دوازدهم است.

گزارش‌های رویت‌ امام مهدی(عج)

شیخ مفید (۳۳۶ق یا ۳۳۸ق ـ ۴۱۳ق) بر این باور است که آن‌چه از ادله نقلی و روایات وارد شده است برای اثبات ولادت و وجود امام مهدی(عج) کافی است و نیازی به ذکر گزارش‌های رویت حضرت برای اثبات این مطلب وجود ندارد. اما از جهت تاکید مطلب ذکر این گزارش‌ها مفید است. این گزارش‌ها در کتب مختلفی نقل شده است. برای نمونه ثقة‌الاسلام کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی گزارش‌هایی از ملاقات‌ها ارائه کرده است که برخی از آن‌ها مربوط به پیش از غیبت، برخی در دوران غیبت صغری و برخی مربوط به غیبت کبری است. این رویت کنندگان را می‌توان در چند دسته قرار داد:

• شاهدان ولادت امام مهدی(عج) یا کسانی که در بیت امام عسکری(ع) حضور داشتند و امام مهدی(عج) را رویت کردند. از این دسته می‌توان به حکیمه‌خاتون عمه امام عسکری(ع)، نسیم خادمه، پیرزن قابله، ماریه خادمه، کنیز امام عسکری(ع)، عقبه خادم، عقید خادم، ابوغانم خادم، ابونصر خادم، و مسرور آشپز اشاره نمود.
• اصحاب و نزدیکان امام عسکری(عج) و برخی شیعیان که در دوران پنج‌ساله ولادت حضرت مهدی(ع) تا شهادت امام عسکری(ع) ایشان را رویت کرده‌اند. یکی از این موارد براساس گزارش شیخ صدوق، جلسه‌ای بوده که امام حسن عسکری(ع) ترتیب داده و چهل تن از شیعیان در آن حاضر بوده‌اند. در این جلسه امام عسکری(ع) فرزندشان را نشان داده و به عنوان امام بعد از خودش معرفی کرده‌ و فرمودند که دیگر این فرزند را بعد از این نخواهید دید. از افرادی که گزارش رویت امام در این مدت از آن‌ها نقل شده است می‌توان به احمد بن اسحاق قمی، عمرو اهوازی، عده‌ای از اصحاب حضرت در روز سوم ولادت،، سعد بن عبدالله قمی و کامل ابن ابراهیم اشاره نمود.
• عده‌ای در دوران غیبت صغری امام را رویت کرده و گزارش‌ کرده اند. یکی از این نقل‌ها مربوط به تشییع جنازه و دفن امام حسن عسکری(ع) است که هنگام نماز بر بدن ایشان،‌ کودکی وارد شده و جعفر فرزند امام هادی(ع) را کنار می‌زند و خودش بر بدن پدرش نماز می‌خواند. از ملاقات‌های دیگری که در این دوره صورت گرفته است می‌توان از ملاقات افرادی چون محمد بن عبدالله قمی، ابراهیم بن مهزیار و علی بن ابراهیم بن مهزیار نام برد.
• در ایام غیبت کبری نیز تشرفاتی نقل شده است. به عقیده سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) از علمای شیعه آشکار نبودن امام مهدی(عج) برای همه به این معنا نیست که عده‌ای نتوانند وی را ببینند و از منافع هم‌صحبتی با او بهره‌مند شوند. به عقیده وی رویت برخی خواص در غیبت برخی از انبیاء و اولیاء گذشته نیز سابقه دارد. از جمله افرادی که در این دوره امام مهدی(عج) را ملاقات کرده‌اند، سید بن طاووس، علامه حلی (۶۴۸-۷۲۶ق) فقیه و متکلم شیعه و مقدس اردبیلی (درگذشتː۹۹۳ق) هستند. محدث نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) در کتاب نجم ثاقب ۱۰۰ حکایت از کسانی که به تشرف به خدمت امام مهدی(عج) داشته‌اند گزارش کرده است. به عقیده سید محمد صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ش) از مراجع تقلید شیعه، تعداد نقل‌هایی که در رابطه با مشاهده امام مهدی(عج) در عصر غیبت کبری وجود دارد فوق تواتر است و این اطمینان را ایجاد می‌کند که اصل این اتفاق رخ داده است. البته از نگاه وی، برخی جزئیات این نقل‌ها قابل مناقشه است. یدالله دوزدوزانی (زادهː ۱۳۱۴ش) از فقهای شیعه بر این باور است که بر اساس توقیعی که در پایان نیابت آخرین نائب خاص امام مهدی(عج) صادر شده است، در دوران غیبت کبری امکان رویت حضرت وجود ندارد. از نظر وی حکایاتی که در رابطه با رویت حضرت نقل شده‌اند در ۱۰ دسته قرار دارند که تنها یک قسم آن می‌تواند مصداق رویت امام باشد و آن قسم متواتر نیست.

عقیقه برای امام مهدی(عج)

همچنین ببینید: عقیقه

عقیقه کردن یکی از سنت‌های دینی است که در هنگام تولد فرزند، حیوانی را قربانی می‌کنند. در گزارش‌های نقل شده وجود دارد که امام عسکری(ع) برای ولادت امام مهدی عقیقه کردند. به عقیده سید محمدکاظم قزوینی (۱۳۴۸-۱۴۱۵ق) از تاریخ‌نویسان شیعه در کتاب الإمام المهدي( عليه السلام) من المهد الى الظهور، این نقل که امام عسکری(عج) برای ولادت فرزندش ۳۰۰ عقیقه کرد، می‌تواند به دلیل عمر طولانی و خطرات زیاد در زندگی ایشان باشد.

توقیعات امام مهدی(عج)

توقیع در فرهنگ شيعى را مكاتبه‌ها، منشورها و نامه‌هاى امامان(ع)، دانسته‌اند. برخى پيام‌هاى شفاهى امام عصر عليه السلام را نيز توقيع ناميده‌ شده است. توقیعات صادر شده از امام عصر(عج) را یکی از ادلّه تاریخی تولد مهدی موعود دانسته‌اند. توقیعات در دوران غیبت صغری بوده است اما در غیبت کبری نیز توقیعی از امام مهدی(عج) به شیخ مفید گزارش شده که در صحت آن تردید شده است.

معجزات امام مهدی(عج)

یکی از دلایل تاریخی وجود خارجی امام عصر(عج) را معجزاتی دانسته‌اند. این معجزات در دوران پیش از غیبت، غیبت صغری و غیبت کبری رخ‌ داده‌اند. علامه بحرانی (۱۰۵۰ق-۱۱۰۷ق یا ۱۱۰۹ق) در کتاب مدينة معاجز الائمة الإثنى عشر ۱۲۷ مورد از معجزات امام مهدی(عج) را گزارش کرده است.

توسل به امام مهدی(عج)

محمدی ری‌شهری بر این باور است که در طول تاريخ غيبت امام عصر(عج)، خداوند متعال در اثر توسّل به ايشان، مشكلات افراد بى‌شمارى از معتقدان به امامت ايشان را حل كرده است. به عقیده وی با توجه به این که توسل‌ها با اعتقاد به زنده بودن حضرت مهدی(عج) صورت می‌گیرد یک دلیل تجربی برای اثبات وجود، امامت و طول عمر طولانی ایشان است.

برخورد حکومت بعد از شهادت امام عسکری(ع)

کلینی در کافی گزارش می‌کند بعد از شهادت امام عسکری(ع) کارگزاران خلیفه عباسی برای دست‌یابی به فرزند ایشان تمام خانواده، کنیزان و اهالی خانه ایشان را بازرسی کرده و زندانی و تحت کنترل قرار دادند. گفته شده این برخورد ناشی از این بوده که حکومت شواهدی از ولادت امام مهدی داشته است. اگر حکومت به ادعای جعفر کذاب مبنی بر فرزند نداشتن امام عسکری(ع) اعتماد می‌کرد دلیلی برای این کارها وجود نداشت.

چگونگی ولادت

روایت کیفیت ولادت فرزند امام حسن عسکری(ع) را شیخ صدوق (۳۰۵-۳۸۱ق) در کتاب کمال الدین و تمام النعمة با دو طریق و شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) در کتاب الغیبة به پنج طریق از حکیمه دختر امام جواد(ع) نقل می‌کنند.

بر اساس این گزارش‌ها حکیمه خاتون در شب نیمه شعبان به دستور امام حسن عسکری(ع) به منزل ایشان رفته و از جانب امام خبر تولد آخرین حجت الهی در این شب به وی ابلاغ شده است. نزدیکی‌های صبح بدون این که آثار حمل در نرجس خاتون وجود داشته باشد به صورت خارق العاده‌ای درد بر او عارض می‌شود و مهدی موعود به صورت پاک و پاکیزه به دنیا می‌آید. در همان حال سر به سجده می‌گذارد. هنگامی که به امر امام عسکری(ع) حکیمه فرزندبه آغوش امام می‌دهد، طفل آغاز به حمد خدا و درود بر پیامبر(ص) و آل پیامبر(ع) می‌کند.

حکمت مخفی بودن ولادت

ابو بصير از امام صادق عليه‌السلام نقل كرده است كه فرمود: ولادت صاحب الامر بر اين مردم نهان است، تا چون خروج كند، بيعت هيچ‏كس بر گردنش نباشد و خداى تعالى امر وى را در يك شب به سامان رساند.

شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۸۰.

حکمت مخفیانه بودن ولادت حضرت مهدی(عج) را حفظ جان وی دانسته‌اند. چرا که مصلحت و حکمت الهی این بوده که وی آخرین حجت باشد و اگر در هنگام تولد جانش به خطر می‌افتاد جانشینی برای او وجود نداشت. در روایتی امام سجاد(ع) شباهت مهدی موعود به حضرت ابراهیم(ع) را ولادت پنهانی و کناره‌گیری از مردم دانسته‌ است. در روایت دیگری به شباهت این ویژگی به تولد پنهانی حضرت موسی(ع) اشاره شده است. شیخ طوسی به نمونه‌ها و انگیزه‌های مختلفی اشاره می‌کند که می‌تواند موجب پنهان کردن تولد فرزند گردد. وی به این نکته تاکید می‌کند که اگر فرزند داشتن فردی معلوم نباشد به معنای بدون فرزند بودن وی نیست.

زمان و مکان ولادت

به گزارش محمدی ری‌شهری، بررسى دقيق اسناد زمان و مكان ولادت امام مهدى(عج) نشان مى‌دهد كه ايشان در شب يا روز جمعه، نيمه شعبان سال ۲۵۵هجرى قمرى مطابق با ۱۲ مرداد سال ۲۴۸ هجرى شمسى و ۲۹ جولاى سال ۸۶۹ ميلادى، در شهر سامرّا به دنیا آمده است. با این که این نظر را رای مشهور دانسته‌اند، شیخ طوسی نظر صحیح در سال ولادت ایشان را ۲۵۶ق ذکر کرده است. محمدتقی شوشتری (۱۲۸۲-۱۳۷۴ش) عالم رجالی شیعه بعد از بررسی اقوال در این زمینه نظر شیخ طوسی را ترجیح می‌دهد. سال‌‌های دیگری همچون ۲۵۲ق، ۲۵۴ق، ۲۵۷ق و ۲۵۸ق نیز در گزارش‌ها وجود دارند که به گفته ری‌شهری معتبر نیستند.

ولادت امام مهدی در سایر فرق تشیع

میان شیعیان در رابطه با تولد مهدی موعود عقاید متفاوتی نسبت به عقیده رایج امامیه وجود دارد ː

زیدیه

احمد امين مصرى (۱۸۸۶م-۱۹۵۴م) در كتاب ضحى الاسلام ادعا مى كند كه زيديه به طور شديد وجود مهدى(عج)‌ و رجعت را انكار مى كنند. با این حال در متون دینی زیدیه به مهدویت به عنوان یک باور تاکید شده است. در نگاه زیدیان، فردی از فرزندان فاطمه (س) بر زمین چیره شده و آن را پر از عدل و داد خواهد کرد. مستضعفان را عزت داده و کافران را خوار خواهد ساخت. همچنین صفاتی ازجمله فاطمی، قائم، عادل، پناه شرق و غرب و ... برای مهدی بر شمرده‌اند. با این حال زیدیه، برخلاف امامیه، شخصی معین و مصداقی مشخص را برای موعود نپذیرفته است. آن‌ها با پذیرش مهدویت نوعی، آن را مقامی دانسته‌اند که در هر زمان و دوره‌ای در یک انسان کامل ظهور پیدا کرده و می‌تواند هر یک از افراد بشر را شامل گردد.

اسماعیلیه

در فرقه اسماعیلیه، اسماعيل فرزند امام صادق(ع)، نخستين كسی بود كه به عنوان مهدی موعود معرفی شد. گفته شده اكثريت اسـماعيليان به مهدويت محمد بن اسماعيل معتقد شدند و او را امام هفتم و پايان دهنـده دور ششم دانستند. به طرفداران اين اعتقاد «قرمطی» اطلاق شد. گرایش اولیه قرمطیان به مهدويت احمد بن محمد بن حنفيه نیز گزارش شده است. عبيداالله مهدی، نخستين خليفه فاطمی، با اجـرای اصـلاحاتی، مهـدويت خويش را مطرح كرد. در دوره المعز، خليفه چهارم فاطمی، بازگشت محدود به مهدويت محمد بن اسماعيل با تغييراتی مطـرح شـد. در زمـان الحـاكم، دروزيان معتقد به الوهيت الحاكم شـدند و بـا ناپديـد شـدن وی در ۴۱۱ق، غيبت و رجعت وی را باور كردند. تنها معتقدان فعلی حیات و غیبت مهدی موعود از اسماعیلیه را دروزيـان و بخشی از فرقه مراد میرزایی دانسته‌اند. دَرّوزیه منتظـر بازگـشت و ظهـور الحاكم‌اند. گروهی از مراد ميرزايی نیز كه بنا به سفارش مراد ميرزا به امامت صمد شاه معتقد شـده بودنـد، پـس از مرگ مراد ميرزا منكر مرگ او شده و در انتظار بازگشت وی هـستند. گفته شده سـاير فرقـه هـای اسماعيلی به رجعت و مهدويت فرد خاصی اعتقاد ندارند و همه توجه خود را به امام حاضـر خود معطوف نموده‌اند.

شیخیه

شیخ احمد احسائی (۱۱۶۶-۱۲۴۱ق) بنیان‌گذار فرقه شیخیه بر این باور است که مهدی موعود (عج) زنده است و در عالمی به نام هورقلیا (حیات برزخی و غیر مادی) و فراتر از عالم مادی زندگی می‌کند. در زمان ظهور حضرت صورت‌های این دنیا را بر تن می‌کند و با بدن مادی ظاهر می‌شود. گفته شده اعتقاد به حيات امام زمان(ع) با بدن هورقليـائى، در واقـع بـه معنـاى انكار حيات مـادى امـام زمـان (ع) روى ايـن زمـين اسـت و با احادیث و دلایل عقلی ضرورت وجود امام در دنیا سازگار نیست.

نواندیشان دینی

با این که باور به تولد و حیات امام مهدی(ع)‌ به عنوان یک باور عمومی میان شیعیان امامیه مطرح است، اما افرادی که با عنوان نواندیش دینی محسوب می‌شوند باورهای متفاوتی را در رابطه با این مسئله مطرح کرده اند. سید ابوالفضل برقعی (۱۲۸۷-۱۳۷۰ش) از دانش‌آموختگان حوزوی شیعه محسوب می‌شود که با تاکید به بازگشت به قرآن و قرآن‌ بسندگی در معرفت دینی، در کتاب بررسی علمی در احادیث مهدی، باور به وجود امام مهدی(ع) را در تفکر شیعی از اساس خرافه می‌خواند. اندیشه‌های وی از جهت روشی، محتوایی و ادعاهای وی در مسئله مهدویت مورد نقد قرار گرفته است.

عبدالکریم سروش (زاده ۱۳۲۴ش) از نواندیشان دینی است که معتقد است نمی‌توان از نظر تاریخی تولد امام مهدی(عج) را ثابت کرد و از این جهت اعتقاد به وجود او ضرورتی در دین‌داری ندارد. در نقد این دیدگاه گفته شده است که با دلایل مختلف می‌توان تولد امام مهدی(عج) و ضرورت اعتقاد به وجود وی را ثابت کرد.

عقیده اهل سنت در تولد مهدی موعود

گفته شده غالب اهل سنت باوری به متولد شدن مهدی موعود(عج) نداشته و از این‌ جهت اعتقادشان با امامیه متفاوت است. بر اساس گزارش محمود عداب الحمش، به اعتقاد اهل سنت مهدی موعود شخصی است به نام محمد بن عبدالله، از فرزندان حضرت زهرا(س) از نسل امام حسن(ع) که در آخرالزمان پیش از ظهورش به دنیا خواهد آمد.

استدلال‌های منکران ولادت

منکران تولد مهدی موعود برای اثبات مدعای خود دلایلی را ذکر می‌کنندː

انکار نسب شناسان و مورخان

یکی از دلایلی که برای انکار اعتقاد شیعه در بحث مهدویت مطرح شده است، فرزند نداشتن امام عسکری(ع) به گواه تاریخ و متخصصان علم انساب است. بر اساس آن‌چه در تاریخ طبری آمده و دیگر افراد از اهل تاریخ و علم انساب ذکر کرده‌اند و شواهد تاریخی به آن دلالت می‌کند، امام عسکری(ع) نسل و فرزندی نداشته است.

بر اساس پاسخ بشیر نجفی به این اشکال، آن‌چه در سخن برخی مورخان و اهل علم انساب مخصوصا نوبختی (قرن سوم و چهارم قمری) در کتاب فرق الشیعه وجود دارد، عدم اطلاع از فرزند امام عسکری(ع) است. و عدم اطلاع از وجود فرزند دلیل بر نبودن فرزند نیست. همچنین برای نقض این مدعا در کتاب ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین به ۱۱ مورد و در کتاب تولد امام مهدی به ۱۲ نمونه از علمای علم انساب که به ولادت فرزند امام عسکری(ع) اذعان کرده‌اند اشاره شده است.

اختلاف نظر شیعیان در امام بعد از امام حسن عسکری(ع)

به گفته احمد الکاتب، پس از شهادت امام عسکری(ع) به عنوان عصر حیرت نامیده می‌شود، شیعیان متفرق شده و در امر امامت بعد از ایشان دچار اختلاف شدند. اگر فرزند دار بودن امام عسکری(ع) چنین روشن و واضح بود دلیلی برای این تفرقه‌ها و اختلافات وجود نداشت به صورتی که گروه اندکی از اصحاب امام عسکری(ع) بر این اعتقاد بودند که وی فرزندی دارد که امام بعد از اوست.

این مطلب توسط ناصر القفاری نویسنده وهابی و ضدشیعه عربستانی در کتاب أصول مذهب الشيعة الإمامية الإثني عشرية نیز مطرح شده است.

سید سامی البدری (زاده ۱۹۴۵م) مهدویت پژوه، در کتاب شبهات و ردود به نقد آراء احمد الکاتب پرداخته است. وی با بررسی مصادری که احمدالکاتب در این ادعا بیان می‌کند و با ذکر شواهدی از کتب تاریخی، بر این باور است که بعد از شهادت امام عسکری(ع) برخلاف ادعای احمد الکاتب غالب شیعیان باور به وجود امام دوازدهم و فرزند امام عسکری(ع) داشتند. و افرادی که در این امر دچار تردید بودند به مرور ابهاماتشان برطرف گردیده و اعتقاد به امامت محمد بن حسن عسکری(عج) در میان همه شیعیان حاکم شد. شیخ مفید در کتاب الفصول المختارة بیان می‌کند که از میان فرقه‌هایی که بعد از امام حسن عسکری(ع) در میان شیعیان شکل گرفت تنها شیعه اثناعشری باقی ماند که عقیده دارد امام حسن عسکری(ع) دارای فرزندی بوده که زنده است و در غیبت به سر می‌برد.

مشخص نشدن شخصیت حقیقی حضرت مهدی توسط پیامبر(ص) و ائمه(ع)

احمد الکاتب بر این باور است که در طول تاریخ و در زمان خود ائمه افراد زیادی به عنوان مهدی شناخته‌ شده‌اند. شخصیت مهدی به صورت مشخص تعیین نشده بود. اگر شخصیت مهدی امری معلوم بود شیعیان برای یافتن مصداق مهدی این‌گونه خود را به سختی نمی‌انداختند و نسبت مهدویت به افراد دیگر نمی‌دادند. ابن‌تیمیه نیز وجود مدعیان مختلف مهدویت را نشانه مشخص نبودن مصداقی مهدی می‌داند.

البدری در پاسخ به این اشکال با ذکر شواهدی از روایات متعدد نقل شده ثابت می‌کند مصداق مهدی از ابتدا توسط بزرگان دین بیان شده بود. علی‌اصغر رضوانی نیز بر این باور است که پیامبر(ص) و ائمه رفتارشان در رابطه با مهدی(عج) همراه با احتیاط بوده است. از سویی با بیان شخصیت حقیقی مهدی زمینه اعتقاد صحیح را در این رابطه فراهم کرده‌اند و از سوی دیگر به دلیل جایگاه خطیر وی و آسیبی که ممکن بوده از جانب دشمنان به وی برسد، طوری عمل می‌کردند که ایشان را از خطرات حفظ کنند.

مشکل سندی روایات ولادت فرزند امام عسکری(ع)

اشکال به سند روایات مربوط به ولادت امام مهدی(ع) توسط افراد مختلفی همچون عثمان الخمیس، محمود الحمش، ناصر القفاری و احمد الکاتب مطرح شده است. بر اساس این اشکال، غالب روایاتی که در مجامع روایی شیعی علی الخصوص کافی برای اثبات ولادت مطرح شده است اشکال سندی دارند و در روایت صحیح نیز دلالت قطعی به مسئله ولادت وجود ندارد.

بر اساس پاسخ علی‌اصغر رضوانی به این اشکال، اولا وجود روایات صحیح السند در این رابطه ضعف روایات دیگر را جبران می‌کند. دوم این که اصل مهدویت و امامت امام دوازدهم با دلایل قطعی ثابت شده و نیازی به بررسی یکایک اسناد نبوده است. نکته سوم این که مجموع احادیث دلالت کننده بر ولادت به حد تواتر می‌رسد که در آن صورت ضعف سندی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. و چهارم باید توجه کرد که دلیل مجهول بودن برخی روات در این احادیث شرایط خاص دوران بعد از امام حسن عسکری(ع) بوده است.

ثابت نبودن امامت امام عسکری(ع)

به نظر شیعه تنها راه اثبات امامت نص است. با بررسی روایات مربوط به امامت امام عسکری(ع) هیچ روایت صحیحی برای اثبات امامت او وجود ندارد. وقتی امامت ایشان ثابت نشود چگونه می‌توان پذیرفت که با نصوصی که از جانب ایشان است، تولد، غیبت و امامت فرزندش ثابت شود؟

در پاسخ به این اشکال گفته شده است که اولا اثبات امامت در کنار نص با معجزه نیز ثابت می‌شود. ثانیا روایات مربوط به امامت امام عسکری(ع) منحصر در کافی نیست. ثالثا امامت ایشان با روایات کلی مربوط به امامت امامان دوازده‌گانه نیز ثابت می‌شود. رابعا بسیاری از علمای این روایات را ضعیف ندانسته‌اند و صرف ضعف سندی روایت دلیل بر کنار گذشته ‌شدن آن نیست.

کودک بودن مهدی ادعایی شیعه در آغاز امامت

ابن‌تیمیه حرَانی برای ردَ مهدی بودن فرزند امام عسکری(ع) به سن کم ایشان اشکال می‌کند. وی مدعی است چگونه کودک مورد ادعای شیعه که خود نیاز به وصی دارد و بر اساس قرآن به سن رشد نرسیده و حتی اجازه تصرف اموالش را ندارد به عنوان امام مسلمین بپذیریم؟

شیخ مفید پاسخ به این اشکال را چنین تبیین می‌کند که وقتی با دلیل قطعی امامت فردی ثابت شد، عصمت و علم الهی او نیز ثابت می‌شود و در این مسئله سن امام تاثیری ندارد. آیاتی که محدودیت‌های سنی در امور مختلف برای انسان قرار داده‌اند مربوط به انسان‌های عادی هستند که با رشد سن به رشد عقلی می‌رسند. نه امام که دارای علم الهی و موید به الطاف حق است.

بی‌فایده بودن امام غایب

همچنین ببینید: غیبت امام مهدی(عج)

به گفته ابن تیمیه، امام غائب با اهدافی که برای امامت بیان می‌شود سازگار نیست. به عقیده وی امام غایب نه تنها سودی در دین و دنیا نمی‌رساند بلکه ضرر نیز دارد. زیرا به سبب غیبت عده‌ای به او باور نیاورده و تکذیبش می‌کنند و این موجب عذاب آن‌ها خواهد شد.

شیخ مفید در پاسخ به این اشکال چنین بیان می‌کند که وجود امام غایب با نبود امام متفاوت است. امام غایب وجودش موجب اتمام حجت برای مردم است. همان‌گونه که در دعوت انبیاء اگر نماینده پیامبری دعوت می‌کرد بدون رویت پیامبر نیز حجت بر مردم تمام بود. امام غائب نیز گرچه مورد مشاهده مستقیم مردم نیست ولی با علم به وجود امام و دعوت بیان وظیفه توسط نائبان امام حجت بر مردم تمام می‌شود. ضمن این که اصل وجود امام ضروری است و نبودش با لطف و حکمت خداوند ناسازگار است. اما غیبت امام ناشی از ظلم و جور مردم است و به جهت امتحان و آزمون و رشد مردم رخ داده است.

طول عمر غیر عادی

یکی از اشکالاتی که به وجود مهدی موعود توسط ابن‌تیمیه مطرح شده است، غیر عادی بودن عمر امام زمان(عج) است. برپایه این اشکال اگر مهدی موعود همان امام منتَظَر شیعیان باشد در آن صورت عمری بیشتر از ۴۵۰ سال (تا زمان ابن‌تیمیه) خواهد داشت در صورتی که در امت پیامبر اسلام چنین عمر طولانی ثبت نشده است. بر اساس روایات نیز چنین عمری در امت اسلام وجود ندارد. عمر طولانی نوح، آدم و خضر نیز نمی‌تواند موید شیعیان باشد زیرا آن‌ها برای امت پیامبر نیستند.

شیخ مفید با ذکر نمونه افراد دارای طول عمر بسیار زیاد در امت‌های گذشته و امت پیامبر(ص)‌ نشان‌ می‌دهد که غیر عادی بودن عمر طولانی بوده معنای عدم امکان نیست و اگر خدا بخواهد می‌تواند به مصلحت‌هایی طول عمر به ولی خودش بدهد. همچنین به نوشته نصرت‌الله آیتی (زاده ۱۳۵۳ش) مهدویت پژوه معاصر، روایات نفی عمر طولانی در امت حضرت محمد(ص) در منابع اهل سنت است و نمی‌توان از آن‌ها برای نقد باور شیعیان استفاده کرد.

ثابت نشدن مهدویت فرزند امام عسکری(ع) از منابع اهل سنت

ابن تیمیه با بررسی روایات مهدویت در منابع اهل سنت بر این عقیده است که ویژگی‌هایی که در این احادیث برای مهدی موعود ثابت شده است مطابق با مهدی مورد ادعای شیعیان نیست. این روایات مهدی را از نسل امام حسن(ع) با نام محمد بن عبدالله می‌دانند در صورتی که به ادعای شیعه مهدی محمد بن حسن(ع) از نسل امام حسین(ع) است.

بر خلاف سخن ابن‌تیمیه، عرفان محمود با بررسی که در روایات نقل شده در منابع اهل سنت در رابطه با خلفا و جانشینان پیامبر داشته است، بر این باور است که بر اساس این احادیث مراد از مهدی همان دوازدهمین خلیفه پیامبر و فرزند امام حسن عسکری(ع) است.

انکار جعفر فرزند امام هادی(ع)

از دیگر اشکالات این است که اگر امام عسکری فرزندی داشت چرا ارث او به برادرش جعفر رسید؟ جعفر فرزند امام هادی(ع) بود که ادعا کرد امام عسکری(ع) فرزندی ندارد. حکومت نیز با تفتیش منزل ایشان و بررسی زنان منزل حکم داد که ارث به جعفر برسد.

شیخ مفید در پاسخ به این اشکال با ذکر نمونه فرزندان یعقوب نبی(ع) که منکر زنده بودن یوسف شدند و به مرگش شهادت دادند، بیان می‌کند که جعفر نیز با این که فرزند امام بود اما معصوم نبود و گواهی و انکار او نمی‌تواند دلیلی بر عدم وجود فرزند برای امام عسکری(ع) باشد. همچنین گفته شده شواهدی وجود دارد که جعفر به دلیل گمراهی و انحراف این کار را کرد.

وصیت امام عسکری(ع) به مادرش

برخی برای رد تولد فرزند امام عسکری(ع) به وصیت ایشان به مادرش استناد می‌کنند. بدین صورت که اگر امام فرزندی داشت او را وصی خود قرار می‌داد.

شیخ مفید در پاسخ با ذکر نمونه از وصیت امام صادق(ع) که به جهت مصلحت در وصیت ظاهری خود همسرش و حتی منصور دوانیقی را به عنوان وصی خود قرار داده بود، بیان می‌کند که وقتی بناست جان فرزند امام عسکری(ع) حفظ شود طبیعی است که وی را مخفی کند و به صورت علنی او را وصی خویش قرار ندهد.

پیدا نشدن فرزند امام عسکری(ع) توسط افراد حکومت

احسان الهی ظهیر بر این باور است که اگر چنین فرزندی وجود داشت و مشخص بود که وجود دارد چرا افراد حکومت عباسی در پی او گشتند؟ بعد از تفتیش و بررسی و نیافتن هیچ مولودی ارث میان مادر امام عسکری(ع) و برادرش تقسیم شد.

بر اساس نظر معتقدان به وجود و تولد امام مهدی اولا عدم وجدان دلیل بر عدم وجود نیست و پیدا نشدن فرزند امام عسکری(ع) توسط عاملان حکومت به معنای فرزند نداشتن ایشان نیست. ثانیا این مسئله خود دلیل بر تولد مهدی است نه عدم تولد. چرا که اگر شواهدی مبنی بر تولد فرزند برای امام عسکری(ع) وجود نداشت چرا افراد حکومت به صرف انکار جعفر اعتنا نکرده و شروع به بررسی خانواده امام عسکری(ع) کردند؟

اختلاف نظر در نام مادر و نحوه ولادت فرزند امام عسکری(ع)

به گفته منکران ولادت مهدی، یکی از دلایل اثبات عدم تولد، اختلاف نظر در نحوه ولادت منتظَر و نام مادر اوست. شواهد تاریخی نیز در مورد مادر امام مهدی با هم سازگار نیستند و نمی‌توان اصل وجود کنیزی به نام نرجس را برای امام عسکری ثابت کرد. روایت ولادت تنها از طریق حکیمه نقل شده است و از نظر سندی مشکل دارند. علاوه بر این حکیمه خاتون معصوم نیست و برخی علمای شیعه ادعای عدم وثاقت وی را دارند.

در پاسخ به این اشکال گفته شده است که اولا مطرح‌کنندگان توجه به همه نقل‌های روایت نداشته اند. ثانیا حتی اگر روایات مرتبط با کیفیت و جزئیات ولادت دارای اشکال باشد، خللی در اصل وقوع تولد که با ادله قطعی ثابت شده است نمی‌رساند.

معتقدان به ولادت

بر اساس تحقیقاتی که در این رابطه صورت گرفته است، برخی از دانشمندان اهل سنت به صاحب فرزند بودن امام حسن عسکری(ع) تصریح کرده‌اند. گرچه همه آن‌ها وی را به عنوان مهدی موعود قبول ندارند. اما برخی بر این باورند که فرزند امام عسکری(ع) همان مهدی موعود است که در آخرالزمان قیام خواهد کرد. برخی از مهم‌ترین این دانشمندان عبارتند از:

قائلان به صاحب فرزند بودن امام عسکری(ع)

• ابن اثیر جزری (درگذشت: ۶۳۰ق) در کتاب الکامل فی التاریخ در ذکر حوادث سال ۲۶۰ق وفات امام حسن عسکری(ع) را ذکر می‌کند و اشاره می‌کند او پدر محمد است که همان منتظَر به اعتقاد شیعه است.
• ابن خَلَّکان شافعی (درگذشت: ۶۸۱ق) در کتاب وفیات الاعیان گزارش می‌کند که محمد بن حسن عسکری امام دوازدهم و مهدی موعود به اعتقاد شیعه در نیمه شعبان ۲۵۵ق به دنیا آمد.
• خلیل بن ایبک صَفدی (درگذشت: ۷۶۴ق) در کتاب الوافی بالوفیات گزارشی مثل گزارش ابن خلکان دارد.
• محمد ابن احمد ذهبى شافعى (درگذشت: ۷۴۸ق) در كتاب العبر في خبر من غبر، کتاب تاریخ اسلام و کتاب سیر اعلام النبلاء به وجود فرزندی به نام محمد برای امام عسکری(ع) که شیعیان آن را به عنوان مهدی منتظر باور دارند، اذعان کرده است.
• احمد بن حجر هيتمى شافعى‏ (درگذشت: ۹۷۴ق) در کتاب الصواعق المحرقة ضمن شرح حال امام عسکری(ع) بیان می‌کند که فرزندی نداشت بجز محمد که او را قائم منتَظَر می‌نامند.
• احمد بن يوسف قرمانى حنفى (درگذشت: ۱۰۱۹ق) در کتاب اخبار الدُوَل تصریح می‌کند که امام عسکری(ع)‌ فرزندی به نام محمد داشت که هنگام وفات امام عسکری(ع) پنج ساله بود.

قائلان به مهدی موعود بودن فرزند امام عسکری(ع)

• محمد بن طلحه نصیبی شافعی (درگذشت: ۶۵۲ق) در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ابوالقاسم محمد بن حسن عسکری(عج) را همان مهدی موعود می‌داند و به اشکالات علمای اهل سنت در این رابطه پاسخ می‌دهد.
• سبط بن جوزى‏ (درگذشت: ۶۵۴ق) در کتاب تذکرة الخواص امام دوازدهم، فرزند امام عسکری(ع) را به عنوان خلف حجت و مهدی منتظَر معرفی می‌کند.
• حافظ محمّد بن يوسف گنجى شافعى (درگذشت: ۶۵۸ق) در کتاب کفایة الطالب چنین می‌گوید که امام عسکری(ع) فرزندش را جانشین خود قرار داد که همان امام منتَظَر است.
• ابراهیم بن محمد جوینی شافعی (درگذشت: ۷۳۰ق)‌ در کتاب فرائد السمطین روایتی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که به نام دوازده امام و مهدی موعود بودن امام دوازدهم تصریح شده است.

سید ثامر هاشم العمیدی در کتاب المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی نام ۹ نفر از علمای اهل سنت را ذکر می‌کند که اعتقاد به مهدی بودن فرزند امام عسکری(ع) داشته‌اند. همچنین محمود عرفان با جمع‌آوری نظریات ۳۵ نفر از عرفای مسلمان از جمله ابن عربی (۵۶۰-۶۳۸ق) و قونوی (۶۰۷-۶۷۱ق) بر آن است که این افراد به فرزند داشتن امام عسکری(ع) و مهدویت آن فرزند باور داشتند.

تک‌نگاری‌ها

پرونده:ولادة-الإمام-المهدي-في-كتب-الفريقين.png

کتاب «ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین» نوشته عرفان محمود

در رابطه با اثبات ولادت امام مهدی (عج)‌ آثاری به رشته تحریر درآمده است که چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

• سید محسن امین حسینی عاملی (۱۲۸۴-۱۳۷۱ق) فقیه و ادیب امامی، کتابی تحت عنوان البرهان علی وجود صاحب الزمان تالیف کرده است. در مقدمه کتاب، نویسنده انگیزه تالیف کتاب را دستیابی به قصیده‌ای از بغداد می‌داند که در ایام اقامتش در نجف اشرف به دست او رسیده بود. شاعر این قصیده که فردی نامعلوم بوده در اشعارش منکر وجود و تولد امام مهدی(ع) بوده است. سید محسن امین خود را موظف می‌بیند که شعری بسراید و با استدلال‌های عقلی و نقلی وجود امام عصر(عج) را ثابت کند. در ادامه کتاب وی به شرح اشعار خود پرداخته است.
• من هو المهدى(عج)، اثر ابوطالب تجليل تبريزى (۱۳۰۵-۱۳۸۷ش) از فقهای شیعه، در اثبات تولد، حيات و ظهور حضرت مهدى(عج) است. این کتاب با هدف رد ادعاى منکران تولد مهدی موعود نوشته شده است. وی در مقدمه کتاب تصریح می‌کند روایات معتبری که ثابت کننده تولد حضرت مهدی(عج) هستند به حد تواتر می‌رسند.
• بشیر حسین نجفی (زاده: ۱۳۶۱ق) کتابی تحت عنوان «ولادة الإمام المهدی» نگاشته است که در آن برخی از اشکالات مربوط به ولادت حضرت پاسخ داده است. این کتاب بیشتر ناظر بر شبهات و ردیه‌های ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه و احسان الهی ظهیر در کتاب الشیعة و التشیع است.
• الإمام المهدی نام کتابی است که توسط سيد على حسينى ميلانى (زاده: ۱۳۲۷ش) از فقها و متکلمان امامی به رشته تحریر درآمده است. وی در مقدمه بخش‌هایی از کتاب منهاج السنه ابن تیمیه را ذکر می‌کند که منکر تولد و وجود عینی و خارجی امام مهدی (عج) است و در ادامه به پاسخ و رد این مطالب می‌پردازد.
• ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین کتابی است نوشته عرفان محمود از مهدی‌پژوهان که در سه باب به ذکر دلایل روایی، شواهد تاریخی و نمونه‌هایی از معتقدان ولادت حضرت مهدی(عج) پرداخته است.
• محمدباقر ایروانی (زادهː ۱۳۲۴ش) از فقهای شیعه در کتاب الإمام المهدي (ع) بين التواتر وحساب الإحتمال ولادت امام عصر را با توجه به مجموعه شواهد و ادله ثابت می‌داند.
• مهدی خدامیان آرانی (زاده:‌ ۱۳۵۳ش) از پژوهش‌گران مهدویت در کتاب حقیقت دوازدم به یکی از اشکالات مطرح شده توسط عثمان الخمیس در مورد تولد امام مهدی(ع) پاسخ داده است. این کتاب در نقد کتاب عجیب ترین دروغ تاریخ (ترجمه کتاب متی یشرق نورک ایها المنتظر؟) نوشته شده است. برای کتاب عثمان الخمیس نقدهای دیگری نیز به رشته تحریر درآمده است.
• علی اصغر رضوانی (زاده: ۱۳۳۱ش) از پژوهش‌گران مهدویت سه جلد کتاب در این رابطه تالیف کرده است. «تولد حضرت مهدی(عج)» عنوان کتابی است که ضمن تشریح چگونگی ولادت مهدی موعود، روایات معتبر مربوط به ولادت ایشان به تفکیک از پیامبر اکرم(ص) و یازده امام قبلی نقل شده است. وی در این کتاب به برخی اشکالات مطرح شده توسط احمد الکاتب در کتاب تطور الفکر السیاسی الشیعی پاسخ داده است. «وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل» اثر دیگری از این نویسنده است که نویسنده در آن به ذکر براهین و استدلال‌های عقلی اثبات ضرورت وجود امام زمان(عج) پرداخته‌ است. کتاب دیگر وی با عنوان «وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حديث» است که در آن با توجه به آیات قرآن و احادیث ضرورت وجود امام حیّ را در همه زمان‌ها ثابت می‌کند.
• سید ضیاء خبَاز قطیفی (زاده ۱۳۹۶ق) از دین‌پژوهان شیعه عربستانی در کتاب ولادة الامام المهدی اضواء علی الادلة والشبهات ادله اثبات تولد امام مهدی(ع) را مطرح کرده و به اشکالاتی که در این رابطه مطرح شده است پاسخ می‌دهد.
• ولادة الامام المهدی بین الضرورة و التشکیک عنوان کتابی است که توسط بخش تبلیغ اداره امور دینی آستان قدس علوی به چاپ رسیده است.

منابع

ابن‌بابویه، علی بن حسین، الامامة و التبصرة من الحیرة، قم، مدرسه امام مهدی، ۱۳۶۳ش.

«پاسخ به سوال چگونگی اثبات ولادت امام زمان(عج)»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله العظمی سید کمال حیدری،‌ تاریخ درج مطلب ۲۷ می ۲۰۱۸م،‌ تاریخ بازدید ۲۷ آپریل ۲۰۲۴م.

طوسی، سید خلیل الرحمان، «سید کمال حیدری، متفکری در حصر»، سایت نقد دینی، تاریخ درج مطلب ۱۱ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید ۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.

پنبه‌پز، زهرا، ابراهيم شفيعی سروستانی و محمد رنجبر حسينی، «نقد ديدگاه دكتر سروش در اثبات‌ناپذيری تاريخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، مجله تحقیقات کلامی، سال۶، شماره۲۱، تابستان ۱۳۹۷ش.

مهدی‌نژاد، سمیرا، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت: پاسخی به ابوالفضل برقعی در کتاب (بررسی علمی در احادیث مهدی)، تهران، موسسه فرهنگی نبأ، ۱۴۰۰ش.

شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي، ۱۴۱۰ق.

قزوینی، سید محمدکاظم، الإمام المهدی( عليه السلام) من المهد الى الظهور، قم، دارالانصار، ۱۴۲۷ق.

اداره امور دینی آستان قدس علوی، ولادة الامام المهدی(عج) بين الضرورة والتشكيك،‌ نشر العتبة المقدسه العلویة، ۱۴۳۶ق

خبَاز قطیفی، سیدضیاء، ولادة الامام المهدی اضواء علی الادلة والشبهات، بیروت، دارالباقیات الصالحات، ۱۴۴۱ق.

آیتی، نصرت‌الله، دلیل روشن (پاسخ به شبهات قفاری درباره اندیشه مهدویت)، قم، آینده روشن، ۱۳۹۳ش.

قفاری، ناصر، أصول مذهب الشيعة الإمامية الإثني عشرية، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۴ق.

شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، قم، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.

شیخ مفید، محمد بن محمد، المسائل العشر في الغيبة، قم، دلیل‌ما، ۱۴۲۶ق.

البدری، سید سامی، شبهات وردود، الرد على شبهات أحمد الكاتب حول إمامة أهل البيت ع و وجود المهدي المنتظر ع، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، ۱۴۲۸ق.

ابن‌تیمیه حرَانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبوية في نقض كلام الشيعة القدرية، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ۱۴۰۶ق.

الکاتب، احمد، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه،‌ بیروت، دارالجدید، ۱۹۹۸م.

اکبرنژاد، مهدی، بررسي تطبيقى مهدويت در روايات شيعه و اهل سنت‏، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.

الحمش، عدَاب محمود، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیة، عَمّان اردن، دارالفتح للنشر و التوزیع، ۱۴۲۲ق.

الخمیس، عثمان، متی یشرق نورک ایها المنتظر؟، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۲۵ق.

الهی ظهیر، احسان، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، لاهور پاکستان، ادارة ترجمان السنّة، ۱۴۱۵ق.

ساعدیان، موسی، تبیین فلسفی – کلامی عقاید شیخیه در نبوت و امامت، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی، قم، دانشکده الهیات دانشگاه قم، ۱۳۹۱ش.

احسائی، احمد بن زین الدین، الرجعة، بیروت، مؤسسة الفکر الاوحد، ۱۴۲۷ق.

روحی میربادی، علی‌رضا، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، مجله تاریخ اسلام، دوره ۷، شماره ۳، پیاپی ۲۷، پاییز ۱۳۸۵ش.

یزدانی احمدآبادی، علی، «درآمدی بر جوهره چیستی و چرائی مهدویت در زیدیه»، فصلنامه علمی پژوهشی مشرق موعود، سال دوازدهم، شماره ۲/۴۵، بهار ۱۳۹۷ش.

الرسی، القاسم بن ابراهیم، الاحکام فی الحلال و الحرام، صعده، مکتبه التراث السلامی، ۱۴۲۰ق.

پایگاه اطلاع‌رسانی سراسری اسلامی با مشارکت بنیاد فرهنگی مهدی موعود و انتشارات مسجد مقدس جمکران، امام مهدی در آینه قلم، قم، موسسه اطلاع‌رسانی اسلامی مرجع، ۱۳۸۸ش.

ایروانی، محمدباقر، الإمام المهدي (ع) بين التواتر وحساب الإحتمال، قم، مركز الأبحاث العقائدية، ۱۴۲۰ق.

العمیدی، سید ثامر هاشم، المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی، قم، مرکز الرساله، ۱۴۲۵ق.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، مدينة معاجز الائمة الإثنى عشر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامية، ۱۴۱۳ق.

عباسی، مهدی، اثبات ولادت امام زمان(ع) و نقد و بررسی شبهات پیرامون آن، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد رشته مدرسی معارف اسلامی مبانی نظری، قم، دانشکده الهیات دانشگاه قم، ۱۳۹۲ش.

دوزدوزانی، یدالله، تحقيق لطيف حول التوقيع الشريف، قم، موسسه سيدالشهداء(ع)، ۱۴۱۳ق.

محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه برپایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر، ۱۳۹۳ش.

صدر، سید محمد، تاريخ الغيبة الصغرى‏، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ق.

عراقی، محمود بن جعفر، دار السلام در احوالات حضرت مهدى( عليه السلام)، قم، جمکران، ۱۳۸۴ش.

سید بن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۱ق.

سید بن طاووس، علی بن موسی، الطرائف في معرفة مذهب الطوائف، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.

نصیبی شافعی، محمد بن طلحة، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، موسسة البلاغ، ۱۴۱۹ق.

سید مرتضی، علی بن حسین، المقنع فی الغیبة، بیروت، موسسة آل البيت(ع) لإحياء التراث‏، ۱۴۱۹ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، جامع عباسی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی،۱۳۸۶ش.

مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنزالدقائق، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي. مؤسسة الطبع و النشر، ۱۳۶۷ش.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،‌ تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.

قمی،‌ علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.

علامه مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۴ق.

ابو معاش، سعید، الامام المهدی(عج) فی القرآن و السنة، مشهد، آستانة الرضوية المقدسة. مجمع البحوث الإسلامية، ۱۳۸۸ش.

فارابی، محمد بن محمد، آراء أهل المدینة الفاضلة، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۹۵م.

صدر، محمدباقر، بحث حول المهدي(عليه السلام)، بیروت، مركز الغدير للدراسات الإسلامية، ۱۴۱۷ق.

حسن‌زاده آملی، حسن، نهج الولايه: بررسي مستند در شناخت امام زمان عليه السلام، قم، نشر قیام، بی‌تا.

طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸ش.

کاظمی، اسدالله بن اسماعیل، کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

سید مرتضی، علی بن حسین، الذریعة الی اصول الشریعة، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ش.

حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذریتهم علیهم السلام، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، موسسة المحمودی، ۱۴۰۰ق.

قرمانی حنفی، احمد بن یوسف، أخبار الدول و آثار الأول فی التاریخ، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۲ق.

گنجی شافعی، محمد بن يوسف، كفاية الطالب في مناقب علي بن أبي طالب‌، تهران، دار إحياء تراث أهل البيت عليهم السلام، ۱۴۰۴ق.

ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.

ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربي، ۱۴۰۹ق.

ذهبی، محمد بن احمد، العبر في خبر من غبر، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.

ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۷ق.

مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، دارالهجرة، قم، ۱۴۰۹ق.

ابن جوزی، یوسف ابن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، المجمع العالمي لاهل البيت عليهم السلام. مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۶ق.

ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق.

صفدی، خلیل ابن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار النشر فرانز شتاينر، ۱۳۸۱ق.

ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.

سلیمیان،‌ خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، تهران، بنياد فرهنگى حضرت مهدى موعود(عج)، ۱۳۸۸ش.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الإسلامية، ۱۴۲۵ق.

شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۵۹ش.

الخمیس، عثمان بن محمد، عجیب‌ترین دروغ تاریخ، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۲۹ق.

محمود، عرفان، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، قم، نشرالفقاهة، ۱۳۹۰ش.

یوسفیان، مهدی، عجیب‌ترین حقیقت تاریخ: پاسخی بر کتاب "عجیب‌ترین دروغ تاریخ"، تهران، موسسه بنیاد فرهنگی مهدی موعود (عج)، ۱۳۹۱ش.

مطیعی، مرتضی، مهدویت: برترین حقیقت، تاریخ ردی بر کتاب "عجیب‌ترین دروغ تاریخ"، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.

ملک‌دار، محمود، حقیقت تاریخ: نقد و تحلیل عجیب‌ترین دروغ تاریخ، قم، ذکری، ۱۳۹۷ش.

گودرزی، مجتبی، مهدی (عج): مهم‌ترین حقیقت تاریخ (نقدی بر کتاب عجیب‌ترین دروغ تاریخ)، تهران، مشعر،۱۳۹۳ش.

خدامیان آرانی، مهدی، حقیقت دوازدهم، قم، وثوق، ۱۳۸۹ش.

تجلیل تبریزی، ابوطالب، من هو المهدی، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي‏، ۱۴۲۵ق.

حسینی میلانی، سید علی، الامام المهدی، قم، مركز الحقائق الإسلامية، ۱۴۳۱ق.

امین، سید محسن، البرهان على وجود صاحب الزمان( عليه السلام)، نجف، دلیلنا، ۱۴۲۷ق.

رضوانی، علی‌اصغر، تولد حضرت مهدی، قم، نشر مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.

رضوانی، علی‌اصغر، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، قم، نشر مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.

کلینی، محمد بن یعقوب، الكافى، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.

شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث‏، ۱۳۷۲ش.

اربلی، علی بن عیسی، كشف الغمة في معرفة الأئمة، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.

کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمين و الدرع الحصين، بیروت، مؤسسه الأعلمي للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.

طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء‌ التراث العربی، بی‌تا.