آیه ۸۹ سوره نحل
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | نحل |
| شماره آیه | ۸۹ |
| جزء | ۱۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ندارد |
| مکان نزول | مکه |
| آیات مرتبط | آیه ۴۱ سوره نساء |
آیه ۸۹ سوره نحل به برانگیخته شدن شهود در روز قیامت اشاره دارد که برای هر قوم، شاهدی از میان خودشان برانگیخته میشود و پیامبر اکرم(ص) نیز شاهد بر همه آنان خواهد بود. همچنین این آیه به جامعیت و فراگیری تمامی علوم در قرآن اشاره دارد. به باور برخی مفسران، قرآن دائرةالمعارف جامع علوم نیست بلکه تنها نیازهای کلامی، شرعی و اخلاقی انسانها را تبیین کرده است. سید محمدحسین طباطبائی، با استناد به روایات وجود همه علوم در قرآن، بر این باور است که مفهوم «تبیان» در قرآن ممکن است فراتر از معنای لفظی باشد و قرآن اسرار و رموزی را آشکار کند که درک معمولی انسانها قادر به فهم آنها نیست.
معرفی اجمالی آیه
آیه ۸۹ سوره نحل به برانگیخته شدن شهود در روز قیامت اشاره دارد که برای هر قوم، شاهدی از میان خودشان برانگیخته میشود و پیامبر اکرم(ص) نیز شاهد بر همه آنان خواهد بود.[۱] این آیه همچنین قرآن را به ویژگیهایی مانند تبیان بودن، هدایتگری و بشارتدهندگی توصیف کرده است.[۲] ﴿وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ ٨٩﴾ [نحل:89] ﴿و [به یاد آور] روزی را که در هر امتی گواهی از خودشان برایشان برانگیزیم و تو را [هم] بر این [امت] گواه آوریم و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است و برای مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگری است بر تو نازل کردیم ٨٩﴾
جایگاه گواهی پیامبر(ص)
به گفته سید محمدحسین طباطبائی، مفسر قرآن، انتخاب شاهد از میان هر امت به منظور کاملکردن حجت و قویتر کردن دلیل است تا هیچ عذری باقی نماند.[۳] ذکر نام پیامبر(ص) به تنهایی برای بزرگداشت و تجلیل از ایشان آمده است.[۴] نقل شده که پیامبر(ص) هرگاه فراز «وَ جِئْنا بِکَ شَهِیداً عَلى هؤُلاءِ» را میخواند، چشمانش پر از اشک میشد.[۵]
ناصر مکارم شیرازی، در ذیل آیه ۸۹ سوره نحل و نیز آیه ۴۱ سوره نساء، معتقد است، هر پیامبری مادامی که در میان امت خویش است، شاهد و ناظر اعمال آنهاست (و پیامبر اکرم(ص) شاهد اعمال مردمان عصر خود است)؛ و بعد از آنها اوصیاء و جانشینان معصوم، شاهد اعمال امت خواهند بود.[۶] به گفته ایشان، برخی مفسران با استناد به روایات تفسیری[۷]، پیامبر را شاهد و گواه بر تمامی انبیای گذشته دانستهاند.[۸] طباطبایی، مفسر قرآن، معتقد است که گواهان هر امتی شاهد بر مردمند و پیامبر(ص) نیز شاهد بر مقام آن گواهان است، و شهادت پیامبر(ص) بر اعمال سایر مردم به واسطه گواهی آنان است.[۹] آلوسی از مفسران اهل سنت، معتقد است که پیامبر(ص) شاهد بر همه مردم تا روز قیامت است، چرا که اعمال امت پیامبر(ص) پس از رحلت پیامبر(ص) ایشان به او عرضه میشود.[۱۰]
با وجود علم خداوند به همه چیز، حضور گواهان از میان امتها در آیه ۸۹ سوره نحل، تأکیدی بر نظارت دائمی بر اعمال انسانها و هشداری بر مراقبت همیشگی دانسته شده است.[۱۱]
قرآن؛ جامع همه علوم؟
به باور علامه طباطبایی، فراز «وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» بصورت استینافی و بدون ارتباط با فراز قبلی آیه به توصیف قرآن پرداخته است.[۱۲] سید محمدحسین فضلالله، در تفسیر فراز «تبیان لکل شیء» گفته است؛ قرآن کریم هر آنچه را که انسانها از نظر عقیدتی، شرعی و اخلاقی نیاز دارند، به روشنی بیان کرده است. این کتاب آسمانی یک دائرةالمعارف جامع نیست که تمام علوم یا جزئیات مربوط به اشیاء و موجودات را در بر بگیرد؛ زیرا وظیفه پیامبران ارائه چنین جزئیاتی نبوده و در تاریخ نیز چنین چیزی ذکر نشده است.[۱۳] سید محمدحسین طباطبائی، با استناد به روایاتی که از وجود همه علوم در قرآن سخن میگویند، معتقد است، اگر این روایات درست باشند، باید مفهوم «تبیان» فراتر از معنای لفظی باشد. ممکن است در قرآن اشاراتی وجود داشته باشد که بدون استفاده از کلمات، اسرار و رموزی را آشکار کند که درک معمولی انسانها قادر به فهم آنها نباشد.[۱۴]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۶۸.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۳۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۹۲.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۹۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۳ و ۳۲۴.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۵۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۳۵۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۴.
- ↑ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۳، ص۲۷۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۳۲۵.
منابع
- آلوسی، محمود، روح المعانی، فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محقق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیتالله العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضلالله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فضل الله، سید محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تصحیح، هاشم رسولی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.