القبسات (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←محتوای کتاب |
imported>Mohammad.kh چینش کلی مدخل، شناسه، بخش مربوط به نام، محتوا و شرح های کتاب ویرایش شد. |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''القَبَسات''' از مهمترین آثار [[میرداماد]] است | '''القَبَسات''' از مهمترین آثار [[میرداماد]]، از فیلسوفان مشهور دوره [[صفویه]]، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند. | ||
[[میرداماد]] کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از [[قرآن مجید]] اقتباس شده است. شرح ها و حاشیه های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد. | |||
== مؤلف کتاب == | |||
[[میرداماد]] کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده | {{اصلی|میرداماد}} | ||
مؤلف کتاب ''القبسات''، میر محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، (درگذشته ۱۰۴۱ق) مشهور به میرداماد از فیلسوفان بنام دوره [[صفویه]] است که به معلم ثالث نیز شهرت یافته است. شاگرد برجسته وی، ملاصدرا است. | |||
== نام کتاب == | == نام کتاب == | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۸: | ||
میرداماد خود در آغاز کتاب به اشاره<ref>محقق، ص۲</ref> و در پایان<ref>محقق ، ص۴۸۴</ref> به تصریح از آن با عنوان القبسات یاد کرده، اما در برخی از منابع کتاب شناختی<ref>مقدمه، محقق، ص چهار، به نقل از عالم آرای عباسی</ref> با نام ''قبسات حق الیقین فی حدوث العالم'' معرفی شده است. | میرداماد خود در آغاز کتاب به اشاره<ref>محقق، ص۲</ref> و در پایان<ref>محقق ، ص۴۸۴</ref> به تصریح از آن با عنوان القبسات یاد کرده، اما در برخی از منابع کتاب شناختی<ref>مقدمه، محقق، ص چهار، به نقل از عالم آرای عباسی</ref> با نام ''قبسات حق الیقین فی حدوث العالم'' معرفی شده است. | ||
قبسات جمع قبس، به معنای پارۀ اخگر<ref>احمد رضا، ج۴، ص۴۸۱</ref>، است. واژه "قبس" دو بار در قرآن آمده است که هر دوی آنها اشاره به داستان حضرت موسی (ع) دارد آنجا که به همراه خانواده اش در بیابان بودند و آتشی در دور دست ها دید و تصمیم گرفت به سمت آن رود تا پاره ای از آن بردارد یا هدایتی از آن بیابد. ([[آیه]] اول: {{متن قرآن|'''لَّعَلِّی آتِیکم مِّنْهَا بِقَبَسٍ'''|ترجمه=امید که پاره‌ای از آن برای شما بیاورم|سوره=[[سوره طه|طه]]|آیه=۱۰}}، آیه دوم:{{متن قرآن|'''آتِیکم بِشِهَابٍ قَبَسٍ'''|ترجمه=یا شعله آتشی برای شما می‌آورم|سوره=[[سوره نمل|نمل]]|آیه=۷}}). | |||
قبسات جمع قبس، به معنای پارۀ اخگر<ref>احمد رضا، ج۴، ص۴۸۱</ref>، | |||
میرداماد این عنوان را – همانند عناوین بسیاری از سرفصلهای کتابهایش و نیز تخلص شعری‌اش، اشراق، که به نور اشاره دارد – تحت تاثیر [[شیخ اشراق]] و مقام فلسفی او برگزیده است. | |||
کتاب قبسات، همان گونه که خود در آغاز تصریح کرده، متشکل از فصولی به نام قبس است و هر قبس به بخشهای کوچکتری با عنوان ومضه یا ومیض (مشتق از ومض، به معنای درخشش برق) تقسیم می‌شود.<ref>اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام</ref> | کتاب قبسات، همان گونه که خود در آغاز تصریح کرده، متشکل از فصولی به نام قبس است و هر قبس به بخشهای کوچکتری با عنوان ومضه یا ومیض (مشتق از ومض، به معنای درخشش برق) تقسیم می‌شود.<ref>اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام</ref> | ||
== محتوای کتاب == | == محتوای کتاب == | ||
هدف میرداماد از نوشتن این کتاب اثبات این مساله است که خداوند پیوسته بوده، هست و خواهد بود و جهان با تمامی اجزایش حادث‌اند و نیستی و هلاک را در پیش رو دارند. وی در آغاز کتاب گفته است که یکی از شخصیتهای برجسته (که البته به نام او اشاره نکرده است)، از میرداماد خواسته کتابی بنویسد و در آن، با استفاده از اصول فلسفی و قواعد عقلی مساله قدیم بودن خدا و حادث بودن جهان را اثبات کند. میرداماد که از یک سو نمی توانست این درخواست را رد کند و از سوی دیگر می دید که متفکران پیشین ( چه موافق و چه مخالف) در این بحث صرفا به جدل پرداخته و از برهان عقلی استفاده نکرده اند، تصمیم گرفت این کتاب را در ده قبس (بخش) بنویسد. | |||
در | در این کتاب ابتدا انواع حدوث مطرح شده و محل دقیق بحث مشخص شده و در ادامه، مساله قدیم بودن خدا و حادث بودن جهان اثبات شده است. | ||
در | از مطالب دیگری که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته، ماهیت قدرت و [[اراده خدا|ارادۀ الهی]] <ref>همان، ص۲۷۹ ـ ۳۴۴</ref> و مراتب موجودات است.<ref>همان، ص۳۴۵ ـ ۴۰۶</ref> | ||
در | مولف در این کتاب علاوه بر استفاده از روش های عقلی و فلسفی، در بخش چهارم از برخی آیات [[قرآن]] و [[روایات]] نبوی و [[ائمه(ع)|ائمه علیهم‌السلام]] نیز به عنوان شاهدی بر مطالبش استفاده کرده است.<ref>همان، ص۱۲۱ ـ ۱۴۲</ref> همچنین در بخش پایانی کتاب، از چیستی [[قضا و قدر]]، [[مسئله شر|مسئلۀ شرور]] و ارتباط آن با [[قضا و قدر|قضای الهی]] و جایگاه [[دعا]] بحث شده است.<ref>همان، ص۴۰۷ ـ ۴۸۴؛ اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام</ref> | ||
در | == شرح ها و حاشیه ها == | ||
به دلیل اهمیت قبسات ، شرح ها و حاشیه های متعددی، چه در زمان خود [[میرداماد]] چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح [[میر سید احمد علوی]] (داماد و پسر خالۀ [[میر داماد]]) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است.<ref>علوی، ص۸۹</ref> این شرح، در واقع، حاشیه های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ ش منتشرشده است. | |||
در | در میان شرح های قبسات، شرحی از [[محمد بن علی رضا بن آقاجانی]]، از شاگردان [[ملاصدرا]] دیده می شود که برخلاف شرح جانبدارانه | ||
میر سید احمد علوی، انتقادی و تحلیلی است. این شرح که مفصّل‌ترین شرح قبسات است، در ۱۰۷۱ق به پایان رسیده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی ، ج۱۷ ، ص۳۱</ref> بخشهای کوتاهی از این شرح را [[سید جلال آشتیانی]] تصحیح کرده، که در مجلد دوم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران منتشر شده است. | |||
در | |||
متفکران صاحب نامی همچون [[صدرالمتألهین شیرازی]]<ref>خوانساری، ج۴، ص۱۲۲؛ آقابزرگ طهرانی، ج۱۷، ص۳۲</ref> و [[ملا اسماعیل خواجویی]]، <ref>قبسات، ۱۳۱۵ق، ص۱۶۵</ref> و مدرسان مشهوری همانند [[میرزا ابوالحسن جلوه]]<ref>قبسات، ۱۳۱۵ق، ص۱۴۹، ۱۵۲، ۱۶۱</ref> و [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]]<ref>محقق، صفحۀ صد و پنجاه وهفت تا صد و شصت</ref> نیز شرح یا حاشیه هایی بر قبسات نگاشته اند. | |||
== تاریخ تألیف == | |||
بر اساس مادّه تاریخی که [[میرداماد]] در پایان کتاب آورده است،<ref>محقق ، ص۴۸۴</ref> تالیف قبسات را در [[ربیع الاول]] سال ۱۰۳۴ق، مصادف با میلاد [[پیامبر اسلام|پیامبر گرامی]]، آغاز کرده و در شب چهارشنبه ششم [[شعبان]] همان سال به پایان رسانده است.<ref>اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام</ref> | |||
== چاپ == | |||
قبسات تاکنون بارها منتشر شده است: نخست در سال ۱۳۱۵ش به صورت [[چاپ سنگی]]، سپس با تصحیح انتقادی به اهتمام [[مهدی محقق]] و با همکاری سید علی موسوی بهبهانی، [[توشی هیکو ایزوتسو]] و ابراهیم دیباجی در سالهای ۱۳۵۶ش و ۱۳۶۷ش به چاپ رسید.<ref>همان</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||
نسخهٔ ۱۳ نوامبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۴۲
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | میرداماد (متوفای ۱۰۴۱ق) |
| موضوع | حکمت، فلسفه ، کلام |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات دانشگاه تهران |
القَبَسات از مهمترین آثار میرداماد، از فیلسوفان مشهور دوره صفویه، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند.
میرداماد کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از قرآن مجید اقتباس شده است. شرح ها و حاشیه های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد.
مؤلف کتاب
مؤلف کتاب القبسات، میر محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، (درگذشته ۱۰۴۱ق) مشهور به میرداماد از فیلسوفان بنام دوره صفویه است که به معلم ثالث نیز شهرت یافته است. شاگرد برجسته وی، ملاصدرا است.
نام کتاب
قبسات، از مهمترین آثار فلسفی میرداماد (۹۷۰ ـ ۱۰۴۱ق) و مفصّل‌ترین ِ آنها دربارۀ حدوث و قدم، به زبان عربی است.[۱]
میرداماد خود در آغاز کتاب به اشاره[۲] و در پایان[۳] به تصریح از آن با عنوان القبسات یاد کرده، اما در برخی از منابع کتاب شناختی[۴] با نام قبسات حق الیقین فی حدوث العالم معرفی شده است.
قبسات جمع قبس، به معنای پارۀ اخگر[۵]، است. واژه "قبس" دو بار در قرآن آمده است که هر دوی آنها اشاره به داستان حضرت موسی (ع) دارد آنجا که به همراه خانواده اش در بیابان بودند و آتشی در دور دست ها دید و تصمیم گرفت به سمت آن رود تا پاره ای از آن بردارد یا هدایتی از آن بیابد. (آیه اول: لَّعَلِّی آتِیکم مِّنْهَا بِقَبَسٍ (ترجمه:امید که پاره‌ای از آن برای شما بیاورم)[طه–۱۰]، آیه دوم:آتِیکم بِشِهَابٍ قَبَسٍ (ترجمه:یا شعله آتشی برای شما می‌آورم)[نمل–۷]).
میرداماد این عنوان را – همانند عناوین بسیاری از سرفصلهای کتابهایش و نیز تخلص شعری‌اش، اشراق، که به نور اشاره دارد – تحت تاثیر شیخ اشراق و مقام فلسفی او برگزیده است.
کتاب قبسات، همان گونه که خود در آغاز تصریح کرده، متشکل از فصولی به نام قبس است و هر قبس به بخشهای کوچکتری با عنوان ومضه یا ومیض (مشتق از ومض، به معنای درخشش برق) تقسیم می‌شود.[۶]
محتوای کتاب
هدف میرداماد از نوشتن این کتاب اثبات این مساله است که خداوند پیوسته بوده، هست و خواهد بود و جهان با تمامی اجزایش حادث‌اند و نیستی و هلاک را در پیش رو دارند. وی در آغاز کتاب گفته است که یکی از شخصیتهای برجسته (که البته به نام او اشاره نکرده است)، از میرداماد خواسته کتابی بنویسد و در آن، با استفاده از اصول فلسفی و قواعد عقلی مساله قدیم بودن خدا و حادث بودن جهان را اثبات کند. میرداماد که از یک سو نمی توانست این درخواست را رد کند و از سوی دیگر می دید که متفکران پیشین ( چه موافق و چه مخالف) در این بحث صرفا به جدل پرداخته و از برهان عقلی استفاده نکرده اند، تصمیم گرفت این کتاب را در ده قبس (بخش) بنویسد.
در این کتاب ابتدا انواع حدوث مطرح شده و محل دقیق بحث مشخص شده و در ادامه، مساله قدیم بودن خدا و حادث بودن جهان اثبات شده است.
از مطالب دیگری که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته، ماهیت قدرت و ارادۀ الهی [۷] و مراتب موجودات است.[۸]
مولف در این کتاب علاوه بر استفاده از روش های عقلی و فلسفی، در بخش چهارم از برخی آیات قرآن و روایات نبوی و ائمه علیهم‌السلام نیز به عنوان شاهدی بر مطالبش استفاده کرده است.[۹] همچنین در بخش پایانی کتاب، از چیستی قضا و قدر، مسئلۀ شرور و ارتباط آن با قضای الهی و جایگاه دعا بحث شده است.[۱۰]
شرح ها و حاشیه ها
به دلیل اهمیت قبسات ، شرح ها و حاشیه های متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میر داماد) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است.[۱۱] این شرح، در واقع، حاشیه های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ ش منتشرشده است.
در میان شرح های قبسات، شرحی از محمد بن علی رضا بن آقاجانی، از شاگردان ملاصدرا دیده می شود که برخلاف شرح جانبدارانه میر سید احمد علوی، انتقادی و تحلیلی است. این شرح که مفصّل‌ترین شرح قبسات است، در ۱۰۷۱ق به پایان رسیده است.[۱۲] بخشهای کوتاهی از این شرح را سید جلال آشتیانی تصحیح کرده، که در مجلد دوم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران منتشر شده است.
متفکران صاحب نامی همچون صدرالمتألهین شیرازی[۱۳] و ملا اسماعیل خواجویی، [۱۴] و مدرسان مشهوری همانند میرزا ابوالحسن جلوه[۱۵] و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی[۱۶] نیز شرح یا حاشیه هایی بر قبسات نگاشته اند.
تاریخ تألیف
بر اساس مادّه تاریخی که میرداماد در پایان کتاب آورده است،[۱۷] تالیف قبسات را در ربیع الاول سال ۱۰۳۴ق، مصادف با میلاد پیامبر گرامی، آغاز کرده و در شب چهارشنبه ششم شعبان همان سال به پایان رسانده است.[۱۸]
چاپ
قبسات تاکنون بارها منتشر شده است: نخست در سال ۱۳۱۵ش به صورت چاپ سنگی، سپس با تصحیح انتقادی به اهتمام مهدی محقق و با همکاری سید علی موسوی بهبهانی، توشی هیکو ایزوتسو و ابراهیم دیباجی در سالهای ۱۳۵۶ش و ۱۳۶۷ش به چاپ رسید.[۱۹]
پانویس
منابع
- میرداماد، کتاب القبسات، به اهتمام مهدی محقق، تهران۱۳۶۷ش.
- القبسات، چاپ سنگی، تهران ۱۳۱۵ق.
- سید جلال آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، تهران۱۳۵۱ ـ ۱۳۵۴ش.
- سید احمدعلوی، شرح القبسات، تحقیق حامد ناجی اصفهانی، تهران ۱۳۷۶ش.
- تقویم الایمان مع شرحه کشف الحقائق مع تعلیقات الملا علی النوری، به اهتمام علی اوجبی، تهران ۱۳۷۶ش.
- احمد رضا، معجم متن اللغة، بیروت۱۳۸۰ق.
- محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، قم۱۴۰۱ق.
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت۱۴۰۳ق.
- http://www.encyclopaediaislamica.com/
- http://iistmu.ut.ac.ir
- http://www.hawzah.net
- ↑ اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام
- ↑ محقق، ص۲
- ↑ محقق ، ص۴۸۴
- ↑ مقدمه، محقق، ص چهار، به نقل از عالم آرای عباسی
- ↑ احمد رضا، ج۴، ص۴۸۱
- ↑ اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام
- ↑ همان، ص۲۷۹ ـ ۳۴۴
- ↑ همان، ص۳۴۵ ـ ۴۰۶
- ↑ همان، ص۱۲۱ ـ ۱۴۲
- ↑ همان، ص۴۰۷ ـ ۴۸۴؛ اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام
- ↑ علوی، ص۸۹
- ↑ آقا بزرگ طهرانی ، ج۱۷ ، ص۳۱
- ↑ خوانساری، ج۴، ص۱۲۲؛ آقابزرگ طهرانی، ج۱۷، ص۳۲
- ↑ قبسات، ۱۳۱۵ق، ص۱۶۵
- ↑ قبسات، ۱۳۱۵ق، ص۱۴۹، ۱۵۲، ۱۶۱
- ↑ محقق، صفحۀ صد و پنجاه وهفت تا صد و شصت
- ↑ محقق ، ص۴۸۴
- ↑ اوجبی علی، قبسات، در دانشنامه جهان اسلامی؛ مدخل قبل از چاپ در پایگاه اینترنتی دانشنامه جهان اسلام
- ↑ همان