معجزات پیامبر(ص) کارهای خارق‌العاده پیامبر اسلام(ص) برای اثبات نبوّت خویش به اذن خدا است. معجزات پیامبر(ص) را به دو قسم معنوی و حسی تقسیم کرده‌اند. قرآن معجزه معنوی پیامبر(ص) و به اتفاق عالمان مسلمان، از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین معجزات وی به شمار می‌رود که گفته می‌شود برخلاف معجزات سایر پیامبران، تا ابد باقی است.
در برخی از منابع اخلاق و سیره نبوی در زمره معجزات معنوی پیامبر نام برده شده است. بنا به گزارش منابع اسلامی ردّ الشمس و شقّ القمر از مشهورترین معجزات حسی پیامبر(ص) است. همچنین در برخی منابع ارهاص‌هایی برای پیامبر(ص) ذکر کرده‌اند.
منابع متعددی در جهت گردآوری روایات مربوط به معجزات پیامبر(ص) از سوی عالمان مسلمان تألیف شده است. کتاب مصابیح الانوار از سیدهاشم بحرانی و «معجزات النبی» از ابن‌کثیر، برخی از همین آثارند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: معجزه
معجزات پیامبر(ص)، کارهای خارق‌العاده‌ای است که از سوی پیامبر(ص) به اذن خدا و در جهت اثبات ادعای نبوتش صادر شده است.[۱] در تعریف معجزه گفته‌اند کاری خارق‌العاده، همراه با ادعای نبوت و تحدی است که دیگران از انجام آن عاجزند[۲] و هدف از این کار خارق‌العاده که با عنایت و اذن خاص الهی صورت می‌گیرد، اثبات نبوت است.[۳]
در مناقب ابن‌شهرآشوب نقل شده است که برای پیامبر(ص) چهار هزار و چهارصد و چهل معجزه بوده است که فقط ۳۰۰۰ از آن‌ها در مراحل گوناگون عمر او؛ یعنی پیش از ولادت، پس از ولادت تا پیش از بعثت، پس از بعثت و پس از وفات وی، ذکر شده است.[۴]
معجزات پیامبر(ص) در برخی منابع روایی و تاریخی گردآوری و ضبط شده است[۵] و در مباحث اعتقادی، در جایی که از صدق و صحت نبوت و رسالت او بحث می‌شود، یکی از ادله‌ای که به آن استناد می‌شود این، معجزات هستند.[۶]
قرآن کریم معجزه جاودان پیامبر(ص)
مسلمانان قرآن را معجزه جاودان پیامبر اسلام(ص) می‌دانند.[۷] معجزه‌بودن قرآن به این معناست که آوردن مثل آن و یا حتی یک سوره مثل آن، خارج از توان بشر است؛ چرا که این کتاب کلام خداوندی است که در ذات و صفات و افعالش بی‌مانند است و کلام او نیز شبیه کلام مخلوقین نیست.[۸] شیخ طوسی، در تفسیرش التبیان، قرآن را از بزرگ‌ترین و مشهورترین معجزات پیامبر دانسته است.[۹]
همچنین گفته‌اند معجزه بودن قرآن به معنای آن است که این کتاب از نظر اموری همچون انسجام در مضمون و اسلوب، قانون‌گذاری، خبر از غیب، حقایق ثابت و خلل‌ناپذیر و بیان اسرار آفرینش، دارای ویژگی‌هایی فوق بشری است و بشر از آوردن مانند آن ناتوان است.[۱۰] همچنین قرآن برای اثبات اعجاز بیانی‌اش، در آیات متعددی تحدّی کرده و از منکران خواسته است که اگر قرآن را کلام خدا نمی‌دانند، مانند آن بیاورند و از آنجا که هیچ کس نتوانسته است مانند آن بیاورد، حقانیت کلام الاهی به اثبات می‌رسد.[۱۱]
آیا قرآن تنها معجزه پیامبر(ص) است؟
به‌نقل از مرتضی مطهری، برخی بر این باورند که قرآن، تنها معجزه پیامبر اسلام(ص) است؛[۱۲] اما بیشتر عالمان بر این نظرند که پیامبر(ص) غیر از قرآن، معجزات دیگری نیز داشته است.[۱۳] آنان معجزات پیامبر(ص) را به دو دسته، معجزه قولی و معجزه فعلی تقسیم کرده و قرآن را معجزه قولی پیامبر(ص) معرفی نموده‌اند.[۱۴] عبدالله جوادی آملی معتقد است که پیامبر(ص) با معجزه‌های فعلی‌اش، عوام مردم را اقناع می‌کرد، اما خواص اصحاب وی به همان قرآن که معجزه قولی یا عقلی او بود بسنده می‌کردند و از او معجزه فعلی طلب نمی‌کردند.[۱۵]
باقلانی، متکلم اشعری قرن چهارم و پنجم هجری، در کتاب «اعجاز القرآن»، معجزه قرآن را پایه و اساس نبوت پیامبر(ص) می‌داند و آن را جهان‌شمول و برای تمام زمان‌ها معرفی می‌کند.[۱۶] او معجزات دیگر پیامبر(ص) را برای افراد خاص و مرتبط با شرایط و زمان خاصی ذکر کرده است.[۱۷]
ابن‌کثیر (درگذشت: ۷۷۴ق)، مفسر و مورخ شافعی، در کتابی با عنوان «معجزات النبی»، معجزاتی که برای پیامبر(ص) نقل شده را به دو قسم معجزه‌های معنوی و معجزه‌های حسی تقسیم نموده است.[۱۸] او قرآن را معجزه معنوی پیامبر معرفی کرده است.[۱۹] ابن‌کثیر همچنین اخلاق نیکوی پیامبر(ص) را یکی دیگر از معجزه‌های معنوی پیامبر(ص) و دلیل بر اثبات نبوتش دانسته است.[۲۰]
معجزه‌های حسی
معجزه‌های حسی، کارهای خارق‌العاده‌ای بوده که خارق‌العاده بودن آن‌ها با حواس قابل درک بوده است.[۲۱] برخی از مشهورترین این معجزه‌ها عبارتند از:
شق القمر
یکی از معجزه‌های پیامبر(ص) است که بنا به نقل، ماه در آسمان را به دو نیمه جدای از هم تبدیل کرد و سپس فرمان داد تا به حال نخستین بازگردد.[۲۲] گفته می‌شود این معجزه به درخواست مشرکان برای اثبات صدق ادعای نبوت بود.[۲۳] شیخ طوسی وقوع این معجزه را مورد اجماع عالمان مسلمان دانسته است.[۲۴] مفسران بر این باورند که آیات ۱ تا ۳ سوره قمر اشاره به این واقعه دارند.[۲۵]
سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان، با استناد به برخی روایات گفته است که این رخداد در شب چهاردهم ذی‌الحجه، سال پنجم پیش از هجرت اتفاق افتاده است.[۲۶]
رد الشمس
رد الشمس یا برگرداندن خورشید را یکی از معجزه‌های پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۲۷] بنا به آنچه در منابع روایی شیعه نقل شده است روزی پیامبر(ص)، آفتاب را که غروب کرده بود به اندازه وقت فضیلت نماز عصر، به اذن خداوند به عقب برگرداند تا امام علی(ع) نماز عصرش را در این زمان بخواند.[۲۸]
حرکت درخت به سوی پیامبر(ص)
بنا به آنچه که در خطبه قاصعه از امام علی(ع) ذکر شده است، روزی گروهی از بزرگان قریش نزد پیامبر آمدند و از او خواستند برای اثبات نبوت خویش، از درخت بخواهد که به سمت آنان بیاید. رسول خدا نیز به درخت امر کرد که به اذن خداوند به سمت آنان بیاید. ناگاه، ریشه‌های درخت از دل خاک بیرون آمد و درخت به سمت وی حرکت کرد. با وجود این معجزه آشکار، آن عده به پیامبر ایمان نیاوردند و او را جادوگر خطاب کردند.[۲۹]
تسبیح گفتن سنگ‌ریزه‌ها در دستان پیامبر(ص)
اصل این رخداد که چند سنگ‌ریزه در دستان پیامبر(ص) تسبیح گفته و به نبوت وی شهادت داده‌اند را یکی از معجزه‌های او به شمار آورده‌اند؛[۳۰] ولی در بیان جزئیات این واقعه، نقل‌های مختلفی ذکر کرده‌اند.[۳۱] بنا به نقلی گروهی از سران حضرموت بر پیامبر(ص) وارد شدند و گفتند: چگونه بدانیم تو فرستاده خدا هستی؟ پیامبر(ص) یک مشت سنگ‌ریزه از زمین برداشت و گفت: این سنگ‌ریزه‌ها گواهی می‌دهند که من فرستاده خدا هستم، سپس سنگ‌ریزه‌ها در دستان پیامبر(ص) تسبیح خدا گفتند و گواهی دادند که او فرستاده خدا است.[۳۲]
گواهی‌دادن سوسمار به نبوت پیامبر(ص)
در برخی منابع شیعه و اهل سنت نقل کرده‌اند که روزی پیامبر(ص) در جمع اصحاب نشسته بود، عرب بادیه نشینی نزد آنان آمد و سوسماری را که در آستین خود مخفی کرده بود بیرون آورد و خطاب به پیامبر(ص) گفت: به تو ایمان نمی‌آورم مگر اینکه این سوسمار به تو ایمان آورد. سپس پیامبر(ص)، سوسمار را به اذن خدا به سخن گفتن در آورد و به پیامبری وی شهادت داد.[۳۳]
جاری شدن آب از بین انگشتان پیامبر(ص)
جاری شدن آب از انگشتان پیامبر(ص) را از دیگر معجزه‌های وی برشمرده‌اند.[۳۴] البته در منابع شیعه و اهل سنت رخدادهای مختلفی برای آن نقل کرده‌اند.[۳۵] در برخی منابع شیعه و اهل سنت نقل شده است که پیامبر(ص) با اصحابش از سفری بر می‌گشتند که دچار کمبود آب شدند و تشنگی بر آنان عارض شد. اصحاب نزد پیامبر(ص) آمدند و آب طلب نمودند، سپس پیامبر(ص) دستش را در مشکی که اندکی آب در آن بود گذاشت و از انگشتانش آب جاری شد، به‌طوری که همه از آن سیراب شدند.[۳۶]
همچنین در برخی منابع اهل سنت نقل شده است که روزی صحابه قصد داشتند تا نماز عصر‌شان را با پیامبر(ص) نماز بخوانند، ولی آبی برای وضو نیافتند. در این هنگام، رسول اکرم(ص) دست خویش را در ظرفی قرار داد، سپس آب از انگشتان او جاری شد و از آن آب، تمام کسانی که در آنجا بودند وضو گرفتند.[۳۷]
عالمان مسلمان با توجه به روایات و نقل‌های تاریخی، امور دیگری از قبیل غیب‌گویی،[۳۸] مباهله با مسیحیان نجران،[۳۹] معراج،[۴۰] استجابت دعا،[۴۱] شفای بیماران[۴۲] و زنده‌کردن مردگان[۴۳] را از دیگر معجزه‌ها و کارهای خارق العاده پیامبر(ص) به حساب آورده‌اند.
کارهای خارق العاده پیامبر(ص) تا پیش از بعثت
ارهاص، کارهای خارق العاده‌ای است که پیش از بعثت و مرتبط با آن، برای ایجاد زمینه نبوت رخ می‌داده است.[۴۴] در متون روایی و تاریخی، مواردی از این‌گونه کارهای خارق العاده به پیامبر(ص) نسبت داده‌اند که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
رخدادهای هم‌زمان با ولادت پیامبر(ص)
به‌نقل از برخی منابع اسلامی،[۴۵] هم‌زمان با ولادت پیامبر(ص) برخی وقایع خاص رخ داد که به آن‌ها ارهاص می‌گویند.[۴۶] از جمله این ارهاص‌ها این است که گفته‌اند در شب تولد او، ایوان کسری لرزید و ۱۴ کنگره آن فرو ریخت، آتشکده فارس پس از هزار سال، خاموش گشت، دریاچه ساوه خشک گردید و موبدان و پادشاهان ساسانی در همین شب خواب‌های عجیبی دیدند.[۴۷]
رخدادهای خارق العاده پس از تولد تا پیش از بعثت
در خطبه قاصعه از امام علی(ع) چنین نقل شده است که از همان زمان که رسول خدا(ص) از شیر بازگرفته شد، خداوند بزرگ‌ترین فرشته از فرشتگان خود را مأمور ساخت تا در طول شب و روز وی را به راه‌های فضیلت و محاسن اخلاق جهانیان وادارد.[۴۸]
همچنین نقل شده است که در سفری که پیامبر(ص) پیش از بعثت با گروهی از قریش به سوی شام داشت، هنگامی که نزدیک به دِیر بَحیرا، راهب مسیحی که عالم به تورات و انجیل بود، فرود آمدند، بحیرا آنان را برای غذا دعوت نمود. بحیرا اوصاف پیامبر موعود را در افرادی که نزدش آمده بودند، نیافت و پرسید: آیا از کاروان شما کسی باقی مانده است؟ و آنان پیامبر(ص) را به او نشان دادند در حالی که ابری بر روی سر وی سایه افکنده بود و به‌هنگام راه‌رفتن، ابر نیز حرکت می‌کرد. بحیرا پیامبر(ص) را شناخت و به افراد کاروان گفت: به زودی در میان شما به پیامبری برانگیخته می‌شود.[۴۹]
کتاب‌شناسی
قطب‌الدین راوندی در الخرائج و الجرائح در بابی با عنوان «فی معجزات نبینا محمد(ص)» برخی روایات درباره معجزات و کارهای خارق العاده پیامبر(ص) را جمع‌آوری کرده است.[۵۰] شیخ حر عاملی نیز در کتاب اثبات الهداة، بابی را به بررسی آیات و همچنین روایاتی که درباره معجزه‌های پیامبر(ص) هستند و بر نبوت وی دلالت می‌کنند، اختصاص داده است.[۵۱] علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار ۱۲ باب را به روایات درباره معجزه‌های پیامبر(ص) اختصاص داده است.[۵۲]
علاوه بر آن، کتاب‌های مستقلی در باب روایات مربوط به معجزه‌های پیامبر(ص) از سوی عالمان مسلمان تألیف شده است. کتاب مصابیح الانوار نوشته سیدهاشم بحرانی یکی از این آثار است. این کتاب یک مقدمه و ۱۹ باب دارد. برخی ابواب مشتمل بر چند فصل هستند.[۵۳] کتاب «معجزات حضرت محمد(ص)» از دیگر آثاری است که در این زمینه به قلم سعید غریقی نوشته شده است. این کتاب مشتمل بر ۱۰۲ معجزه از پیامبر(ص)؛ معجزات از هنگام تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از آغاز هجرت تا پایان عمر، است.[۵۴]
کتاب «دلائل النبوة» از احمد بن حسین بیهقی (درگذشت: ۴۵۸ق)، محدث شافعی، و «معجزات النبی» از ابن‌کثیر (درگذشت: ۷۷۴ق)، مفسر و مورخ شافعی، از دیگر آثار روایی به‌شمار می‌روند که درباره معجزه‌های پیامبر(ص) تألیف شده‌اند.
پانویس
- ↑ فاضل مقداد، الوامع الالهیة، ۱۳۸۰ش، ص۲۸۵.
- ↑ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۵.
- ↑ شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۶-۱۲۹.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷؛ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۵؛ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۴۳ و ۲۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۹-۱۰؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۹؛ خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ص۴۳.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷-۸.
- ↑ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳.
- ↑ خوئی، مرزهای اعجاز، ۱۳۸۵ش، ص۸۷ و ۹۵ و ۱۱۳ و ۱۱۷ و ۱۲۵.
- ↑ ابن کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷-۸.
- ↑ مطهری، وحی و نبوت، ۱۳۸۸ش، ص۶۵-۶۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۷.
- ↑ جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۴ش، ص۲۶۴.
- ↑ جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۴ش، ص۲۶۴.
- ↑ باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۸.
- ↑ باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۸.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، المکتبة التوفیقیة، ص۷.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۷.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۳۹۴ق، ج۴، ص۳.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۱۰؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۱۰.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۲-۴۴۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۰۹-۳۱۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۳۳۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۹، ص۶۴.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۶؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۳۰.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۶؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۲ (خطبه قاصعه)، ص۳۰۱-۳۰۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌کثیر، معجزات القرآن، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۳-۱۳۷؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹؛ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۲۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷؛ ابن‌کثیر، معجزات القرآن، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۳-۱۳۷؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹؛ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۲۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۴-۸۶؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۵۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۹۲؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۵۷.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۱۲؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۱.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۱؛ سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۰۱.
- ↑ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله، ۱۴۲۵ق، ص۱۸۰.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۹۳.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۷-۳۸.
- ↑ فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۲۸۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۲۸۴.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶و۱۲۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۷؛ بحرانی، مصابیح الانوار، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۵-۳۶.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه قاصعه، تصحیح صبحی صالح، ص۳۰۰.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۴-۲۵؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۳۱۲.
- ↑ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۱.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۱۵۹ و ج۱۸، ص۱۴۴.
- ↑ ارگانی بهبهانی، «مقدمه»، بر کتاب مصابیح الانوار، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰-۲۱.
- ↑ «معجزات حضرت محمد(ص): ۱۰۲ معجزه»، سایت ویستا.
منابع
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، معجزات النبی، تحقیق ابراهیم امین محمد، قاهرة، المکتبه التوفیقیه، بی‌تا.
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوة، تحقیق محمد روّاس قلعه‌جی و عبدالبرّ عباس، بیروت، دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، معجزات رسول الله(ص)، دمشق، دار سعدالدين، ۱۴۲۵ق.
- ارگانی بهبهانی، محمود، «مقدمه»، بر کتاب مصابیح الانوار، تألیف سیدهاشم بحرانی، قم، دار المودة، ۱۴۲۶ق.
- باقلانی، محمد بن طیب، اعجاز القرآن، مصر، دار القرآن، ۱۹۹۷م.
- بحرانی، سید هاشم، مصابیح الانوار، قم، دار المودة، ۱۴۲۶ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- جمعی از محققان، دانشنامه کلام اسلامی، قم، انشارات مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۷ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۸۴ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، قم، انتشارات محلاتی، ۱۴۲۵ق.
- خرازی، سیدمحسن، بدایة المعارف الالهیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، مرزهای اعجاز، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۵ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات انوار الهدی، [بی‌تا].
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- سیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۳۹۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیه، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار الاحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیة، قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، ۱۴۲۲ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قدردان قراملکی، محمدحسن، معجزه در قلمرو عقل و قرآن، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الإمام المهدى، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- «معجزات حضرت محمد(ص): ۱۰۲ معجزه»، سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۳ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش، ۱۳۸۸ش.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.