فتح الابواب (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید بن طاووس |
| تاریخ نگارش | ۲۴ رجب سال ۶۴۲ق |
| موضوع | استخاره |
| زبان | عربی |
فَتحُ الأبواب بَینَ ذَوی الألباب وَ بَینَ رَبّ الأرباب فِی الإستخارات کتابی به زبان عربی، تألیف علی بن طاووس حلی (متوفای ۶۶۴ق) است. موضوع کتاب، اثبات جواز و مشروعیت استخاره، انواع آن و استدلال‌های مخالفان و جواب آن‌ها‌ست.
درباره مؤلف
سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید بن طاووس، (۵۸۹-۶۶۴ق) از نوادگان امام حسن (ع) و امام سجاد(ع) از بزرگترین عالمان شیعه و نویسنده کتاب‌های بسیاری است. وی استاد بزرگانی همچون علامه حلی و پدر او (شیخ یوسف سدیدالدین) است. او به سبب اخلاق نیک و خصلت‌های اخلاقی بسیار، تقوا و مراقبه فراوان، حالات عرفانی و کراماتش به جمال العارفین معروف و مشهور است.
معنای استخاره
اِسْتِخاره، از سنت‌های مسلمانان، در لغت به معنای طلب خیر و در اصطلاح به معنای واگذاری کار به خداوند در هنگام شک و تردید است. استخاره با قرآن، تسبیح و رقاع صورت میپذیرد. فرد در استخاره، تصمیم خود را به نتیجه استخاره منوط می‌کند و به واسطه آن از حیرت و شک بیرون میآید.
پیشینه
درباره استخاره و جواز و ترغیب به آن، نزدیک به ۳۰ عنوان کتاب نوشته شده و به صورت متفرقه نیز در بسیاری از کتب ادعیه و روایی باب‌هایی به این موضوع اختصاص یافته است.[۱]
اولین کتابی که در این موضوع و به صورت مستقل نوشته شده کتاب «الاستخارة» از محمد بن مسعود عیاشی، از بزرگان قرن سوم و صاحب تفسیر عیاشی است.
پس از او، احمد بن سلیمان بصری معروف به زبیری شافعی متوفای اوایل قرن چهارم هجری کتابی با عنوان «الاستخارة و الاستشارة» تألیف نمود. از این دو کتاب تنها نام‌شان به ما رسیده و اصل کتاب‌ها در حوادث تاریخ از بین رفته‌اند.
سومین اثر در این موضوع، کتاب «فتح الأبواب» از سید ابن طاووس است. این کتاب، اولین کتاب در این موضوع بوده که به دست ما رسیده است. بزرگان دیگری پس از سید ابن طاووس در این خصوص دست به تألیف زده‌اند که بیشتر آنان از متأخرین هستند.[۲]
انگیزه نگارش
سید بنابر آنچه روش او در اکثر کتاب‌هایش بوده در مقدمه کتاب موضوع آن را توضیح داده و انگیزه خود را نیز از تألیف آن کتاب بیان کرده است.
وی ابتدا توضیحی در معنای استخاره و دلیل عقلی بر نیکوبودن آن داده که چطور ممکن است مشاوره با هر عاقل و حکیم و پیامبر و وصی و... ستوده باشد، اما مشورت با خدای عالِم به سرانجام انسان‌ها و عالَم، که به غیب و شهود آگاه است ستوده نباشد؟! من نیز برای اثبات رجحان استخاره این کتاب را به رشته تحریر درآوردم.[۳]
سید انگیزه خود را اینطور بیان می‌کند که در ۲۴ رجب ۶۴۲ق انگیزه‌ای قوی برای نوشتن این کتاب در خود احساس کردم و فهمیدم که این از عنایات الهی به من است تا کتابی در موضوع استخاره بنویسم و هیچکس را سراغ ندارم که قبل از من نوشته باشد. او تصریح می‌کند که این نوشته، حجتی از جانب خداست بر هر کس آن را ببیند تا مشاوره با خدا را در تمام مسائل دنیایی و اخروی خویش مقدم کند.[۴]
تاریخ نگارش
نویسنده اثر، در سه‌شنبه ۲۴ رجب سال ۶۴۲ق نگارش را آغاز کرد و در یکشنبه ۵ جمادی‌الاول سال ۶۴۸ق از آن فراغت یافت.[۵]
نام کتاب
خود سید بن طاووس نام کتاب را «فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب» ذکر می‌کند. شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه، آن‌را «الاستخارات» نامیده و سید عبدالله شبر با نام «فتح الغیب» یاد می‌کند. خویی نیز در معجم رجال الحدیث هنگام شمارش تألیفات سید بن طاووس می‌گوید: «کتاب فتح الابواب بین ذوی الالباب و کتاب رب الارباب فی الاستخارات».[۶]
ارزش و اعتبار
سید عبدالله شبّر در کتاب «إرشاد المستبصر فی الاستخارات» توضیح می‌دهد که به جز سید بن طاووس، کسی را سراغ ندارد که در موضوع استخاره کتابی نوشته باشد که عطش جوینده را پاسخگو باشد و انسان را بی‌نیاز از کتابی دیگر در این موضوع نماید. وی از نکات مهم این کتاب، ذکر آیات و روایات دانسته که بر اساس آن، اقوال را رد یا تأیید نموده و در کنار آن‌ها تجارب خویش را از استخاره آورده و نکات ظریفی پیرامون استخاره و مداومت بر آن ذکر می‌کند. شبر این کتاب را حاکی از مواظبت همیشگی ابن طاووس بر استخاره دانسته و نویسنده کتاب به مضمون آن اعتقاد کامل داشته و همیشه با دقت به آن عمل نموده است.[۷]
محتوا
مؤلف، کتاب خویش را به یک مقدمه و ۲۴ باب تقسیم کرده است.
ابواب کتاب
- مقدمه: شامل توضیحاتی در معنای استخاره و ارزش آن است و اینکه کسی که می‌تواند با خدا مشورت نماید اگر آن را ترک کرد سزاوار سرزنش است و انگیزه تألیف کتاب و فهرست ابواب آن است.
- از باب اول تا باب هفتم، ادله عقلی و نقلی بر استخاره و اینکه استخاره تنها در مباحات نیست و فتاوای اصحاب بر جواز آن.
- از باب هشتم تا باب بیست و یکم، انواع استخاره و ادعیه آن‌ها و بهترین نوع استخاره طبق روایات (استخاره ذات الرقاع).
- باب بیست و دوم، در استخاره برای دیگران است و اصل جواز آن.
- باب بیست و سوم، ادله منکران عمل به استخاره و جواب آن‌ها.
- باب بیست و چهارم، در اینکه انسان در امور عقلی و نقلی باید به خدا و پیامبر(ص) اقتدا کند، چرا که اکثر مردم با اینکه عقل دارند خلاف راه صحیح را می‌پیمایند و اینکه انسان نباید به دنبال رضایت مردم باشد، بلکه تلاش کند رضای الهی را به دست آورد.[۸]
پانویس
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۴۷-۵۴.
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۵۶ و ۵۷.
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۳.
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۳.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۱۰۳.
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۴۳.
- ↑ شبر، ارشاد المستبصر، ۱۳۷۲ش، ص۲۰.
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۳-۱۱۶.
یادداشت
منابع
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- سید بن طاووس، علی، فتح الابواب، تحقیق: حامد خفاف، قم، آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- شبر، عبدالله، ارشاد المسبصر فی الاستخارات، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۲ش.