شیعیان عرب مسلمانان فراموش‌شده (کتاب)

شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده

اطلاعات کتاب
نویسنده	گراهام فولر و رند رحیم فرانکه
موضوع	شیعیان عرب
زبان	انگلیسی
تعداد جلد	۱
ترجمه فارسی
نام کتاب	شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده
مترجم	خدیجه تبریزی
مشخصات نشر	مجمع جهانی شیعه‌شناسی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش

شیعیان عرب مسلمانان فراموش‌شده کتابی است که به معرفی شیعیان عرب اثناعشری در چند کشور عربی می‌پردازد؛ شیعیانی که از نظر نویسندگان کتاب، چندان مورد توجه نیستند. این کتاب ترجمه فارسی کتابی به زبان انگلیسی با عنوان The Arab Shia: The Forgotten Muslims است که متن انگلیسی به قلم گراهام فولر و رند رحیم فرانکه در سال ۱۹۹۹م در نیویورک منتشر شد. نویسندگان، هدف از تألیف کتاب را ارائه راهکار به دولت آمریکا جهت تأمین منافع در منطقه خاورمیانه و ورود به کشور عراق دانسته‌اند. نویسندگان کوشیده‌اند تحلیلی از خصوصیات و نقش شیعیان عرب اثناعشری در سیاست، جامعه و مذهب در خاورمیانۀ معاصر ارائه دهند و نیز تبعیض نهان اما شدید علیه شیعیان و نارضایتی آنان را تبیین کنند.

کتاب شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده، جزو نخستین آثار غربیان است که به وضعیت شیعیان عرب به صورت مستقل می‌پردازد. این کتاب توسط خدیجه تبریزی ترجمه شده و مجمع جهانی شیعه‌شناسی، در قم، سال ۱۳۸۴ش آن را با نقد علی‌اصغر محمدی نشر داده است.

نویسندگان

گراهام فولر تحلیل‌گری سیاسی است که مدّت هفت سال در خاورمیانه به مثابه یک دیپلمات عمل کرده و پس از آن در مقام نائب رئیس شورای ملّی اطلاعاتی سازمان سیا مشغول به کار شد. وی همچنین آثاری را در مسائل مختلف مربوط به خاورمیانه نشر داد.

خانم رند رحیم فرانکه نیز یک شهروند امریکایی و متولد عراق است که سال‌هایی در چند کشور منطقه خاورمیانه سکونت داشت و در زمان تألیف این کتاب، مسئولیّت سازمان اطلاعاتی و تحقیقاتی بنیاد عراق را بر عهده داشت.

انگیزه تألیف و ترجمه

تلاش نویسندگان بر آن بوده با نوشتن این کتاب، راه‌های تأمین منافع دراز مدّت امریکا در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه را مطالعه کرده، راهکاری عملی را به دولت امریکا جهت ورود به عراق نشان دهند.

نویسندگان در پیش‌گفتار توضیح داده‌اند که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹م غرب با شیعیان آشنا شد و پس از آن، هنگام بررسی تشیع، تنها شیعیان ایران را مد نظر قرار می‌دهند در حالی که چهارده میلیون شیعه عرب در کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌توانند منابع نفتی در آنجا را برای غرب به خطر اندازند؛ اما برای سیاست‌گذاران غربی کاملا ناشناخته‌اند. بنابراین نویسندگان کوشیده‌اند تحلیلی از خصوصیات و نقش شیعیان عرب اثناعشری در سیاست، جامعه و مذهب در خاورمیانۀ معاصر ارائه دهند و نیز تبعیض نهان اما شدید علیه شیعیان و نارضایتی آنان را تبیین کنند.

بنا به گفته ناقد کتاب، حاصل بررسی‌های این دو پژوهشگر همان سیاستی است که امریکایی‌ها اکنون در عراق پیاده کرده‌اند: مراعات وضعیت حداکثری برای شیعیان، و با این حال، جلوگیری از تثبیت کامل اوضاع به نفع آنان و ایجاد یک نظام مشارکتی میان شیعیان، کردها و سنی‌های عرب.

این کتاب، جزو نخستین آثار غربیان است که به وضعیت شیعیان عرب به صورت مستقل می‌پردازد و در عین تازگی موضوع، از روش تحقیق، تکنیک‌های جمع‌آوری اطلاعات و سبک نگارشی کاملا چشمگیری برخوردار است. اهمیت موضوعی و روش شناختی کتاب، مجمع جهانی شیعه‌شناسی را بر آن داشت تا به ترجمه و نیز نقد آن در پاورقی اهتمام ورزد.

محتوای کتاب

نویسندگان به معرفی شیعیان در این کشورها پرداخته‌اند: عراق، بحرین، کویت، عربستان و لبنان. آنان افزون بر کوشش فراوان که برای ایجاد اختلاف میان شیعیان و سنیان به کار گرفته‌اند، تلاش مرموزانه دیگری برای افروختن آتش فتنه میان شیعیان آغاز کرده‌اند. نویسندگان از اطلاعات موجود در سازمان‌های اطلاعاتی امریکا بهره جسته‌اند. بنا به برداشت ناقد کتاب، گویا این تحقیق، با محوریت عراق سفارش داده شده است؛ ولی در روند جست و جو، و یافتن راه حلی برای بحران عراق و مقابله با پیامدهای سقوط رژیم صدام حسین، مطالعۀ دیگر جوامع عربی شیعی نیز بدان افزوده شده است. تحقیق دربارۀ عراق با اکثریت شیعه‌نشین آن آغاز می‌شود اما یافتن راه حل برای مشکلات این کشور برای تأمین منافع امریکا، دامنۀ بحث را به دیگر نقاط شیعه‌نشینی کشانده که با شیعیان عراق ارتباطی ارگانیک دارند.

پرسش‌ها

نویسندگان با طرح شش پرسش در پیش‌گفتار، خود را ملزم به پاسخگویی به آنهاساخته‌اند:

• شیعیان کیستند و در پی چیستند؟
• نقش آنها در جامعه و سیاست منطقه خاورمیانه چیست؟
• اساس مسئله تشیع، از منظر جامعه و حکومت سنی چیست؟
• سیاست‌های حکومتی و نگرش‌های شیعی چگونه تحولات منطقه‌ای و داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
• شیعیان و حکومت چه تدابیری برای پرداختن به مسئله شیعیان اتخاذ خواهند کرد؟ (بر فرض آنکه اصلا تدبیری داشته باشند)
• حکومت‌های غربی باید در سیاست‌های منطقه‌ای خود، چه دیدگاهی دربارۀ شیعیان داشته باشند، به خصوص از منظر توسعۀ دموکراسی در منطقه؟

فصل‌های کتاب

فصل آغازین کتاب به هویت شیعی و تمایزات تشیع از تسنن می‌پردازد. فصل دوم به ارائه تصویری کلی از وضعیت شیعان در کشورهای عربی و تحت حاکمیت اهل تسنن و تبعیض نسبت به شیعیان مبادرت می‌ورزد. نویسندگان در فصل سوم راه‌کارهای شیعیان عرب برای تخفیف مشکلات خود و نیازهایشان را برشمرده‌اند. فصل چهارم عهده‌دار تبیین نقش ایران به عنوان مهم‌ترین کشور شیعی است. فصل‌های پنجم تا نهم از وضعیت شیعیان در کشورهای گوناگون عربی سخن می‌گویند. نویسندگان در فصل دهم تصور جهان غرب و جوامع شیعه در جهان عرب از یکدیگر را توضیح می‌دهند.

وضعیت نشر

متن انگلیسی به قلم گراهام فولر و رند رحیم فرانکه در سال ۱۹۹۹م در نیویورک منتشر شد. ترجمه خدیجه تبریزی همراه نقد علی‌اصغر محمدی را مجمع جهانی شیعه‌شناسی، سال ۱۳۸۴ش در قم برای اولین بار به چاپ رساند.