تفسیر تطبیقی (کاربردی)
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
تَفسیرِ کاربُردی یا تَفسیرِ تَطْبیقی، روشی در تفسیر قرآن است که در آن آموزه‌های قرآن به صورت کاربردی بیان می‌شود.[۱] به گفته برخی محققان، در قرآن مجموعه‌ای از قواعد کلی وجود دارد که بر موارد جزئی دیگری که در قرآن ذکر شده تطبیق می‌شود.[۲] هماهنگی کامل بین این قواعد کلی و موارد جزئی آن، از یکپارچگی قرآن حکایت دارد.[۳] هدف از تفسیر کاربردی، منطبق کردن پیام‌های به دست آمده از قرآن، بر زندگی انسان است تا بتواند راه و روش و عقیده مناسب با نیازهایش را بشناسد و به پرسش‌هایش پاسخ دهد.[۴] تفسیر کاربردی با جهت‌دهی به تفسیر، آن را در متن زندگی قرار می‌دهد؛ از‌همین‌رو این روش تفسیری با تفسیر عصری متفاوت است؛ چون در تفسیر عصری، قرآن با استفاده از دانش‌های جدید و با بیانِ روز، تفسیر می‌شود، ولی تفسیر کاربردی برای جهت دادن به تفسیر، پیام و رهنمود آیات را بیان می‌کند.[۵]
بر اساس برخی روایت‌ها، کاربردی بودن قرآن و جریان آن در تمام دوران‌ها، دلیل از بین نرفتن قرآن بوده است.[۶] سید محمدحسین فضل‌الله مؤلف تفسیر مِنْ وحیِ القرآن معتقد است، بیشتر تفسیرهایی که از ائمه(ع) نقل شده، تفاسیر کاربردی است که در آنها معنای ظاهری آیات بر یک واقعیت عینی تطبیق می‌شود.[۷] تفسیر کاربردی به گونه‌های مختلفی بین مفسران رایج است.[۸] این روش تفسیری نزد مسیحیان نیز پیشینه دارد و در آن انجیل بر واقعیت‌های معاصر تطبیق داده می‌شود.[۹] تفسیر نور تألیف محسن قرائتی، تفسیر راهنما اثر اکبر هاشمی رفسنجانی[۱۰] و تفسیر روز به قلم یحیی یثربی از تفسیرهایی است که با این رویکرد نوشته شده‌اند.[۱۱] غالب حَسَن نیز فصل اول از کتاب «مَداخِلُ جدیدةٌ لِلتفسیر» را به تفسیر کاربردی اختصاص داده و در آن تطبیق هفت قاعده کلی از قواعد قرآنی را بر قواعد جزئی‌تر بررسی کرده است.[۱۲] در برخی متون (به‌ویژه متون عربی) به جای تعبیر تفسیر کاربردی، از تعبیر تفسیر تطبیقی استفاده شده است؛[۱۳] چنان‌که برخی مفسران با تعبیر جَرْی و تطبیق به آن اشاره کرده‌اند.[۱۴]
امام باقر(ع) فرمود: «... إِنَّ الْقُرْآنَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ وَ الْآيَةَ حَيَّةٌ لَا تَمُوتُ فَلَوْ كَانَتِ الْآيَةُ إِذَا نَزَلَتْ فِي الْأَقْوَامِ مَاتُوا فَمَاتَ الْقُرْآنُ وَ لَكِنْ هِيَ جَارِيَةٌ فِي الْبَاقِينَ كَمَا جَرَتْ فِي الْمَاضِين ...».[۱۵]
... همانا قرآن زنده است، نمی‌میرد و آیه زنده است، نمی‌میرد؛ زیرا اگر آیه تنها برای مردمی بود که مرده‌اند، قرآن می‌مُرد. اما همانطور که آیه در مورد گذشتگان جریان داشت، در مورد بقیه هم جریان دارد ...
در مشروعیت تفسیر کاربردی به روایت‌های متعددی استناد شده است.[۱۶] بر اساس این روایت‌ها، قرآن و آیات آن به بعضی از انسان‌ها اختصاص ندارد و مباحث آن در تمامی زمان‌ها جاری است.[۱۷] سید محمدحسین فضل‌الله با این استدلال که آنچه در قرآن بیان شده، حقایقی است که با گذر زمان تغییر نمی‌کند، بر مشروعیت تفسیر کاربردی استدلال کرده است؛ مثلا او معتقد است اینکه در سوره بقره مردم به سه گروه مؤمن، کافر و منافق تقسیم شده‌اند، به بُرْهه تاریخی خاصی، اختصاصی ندارد، بلکه این تقسیم‌بندی در همه زمان‌ها جریان دارد.[۱۸] برخی محققان نیز برای اثبات تفسیر کاربردی، به جاودانگی قرآن استناد کرده‌اند؛ زیرا جاودانگی قرآن تنها به معنای ثابت‌ماندن قرآن نیست، بلکه یکی از معانی جاودانگی قرآن این است که در همه زمان‌ها، مصادیق عینی برای قرآن وجود دارد که ارزش ذاتی قرآن را آشکار می‌سازد.[۱۹] به همین دلیل است که با وجود سپری شدن زمان بسیار طولانی از نزول قرآن، داده‌های علمی را همسو با آیات قرآن می‌یابند.[۲۰]
پانویس
- ↑ ایازی، «تفسیر تطبیقی»، ص۶۴۱.
- ↑ حسن، مداخل جدیدة للتفسیر، ۱۴۲۴ق، ص۱۱.
- ↑ حسن، مداخل جدیدة للتفسیر، ۱۴۲۴ق، ص۱۱.
- ↑ ایازی، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۹.
- ↑ ایازی، «تفسیر تطبیقی»، ص۶۴۱.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ فضل‌الله، الندوه، ۱۴۱۸ق، ج۷، ص۴۴۸.
- ↑ ایازی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۹۲.
- ↑ شرکة ماستر میدیا، التفسیر التطبیقی للکتاب المقدس، ۱۹۹۷م، مقدمه کتاب.
- ↑ ایازی، «تفسیر تطبیقی»، ص۶۴۱.
- ↑ مطهری، «تفسیر روز»، ص۳۶.
- ↑ حسن، مداخل جدیدة للتفسیر، ۱۴۲۴ق، ص۱۱-۳۰.
- ↑ عسگری، و شاکر، «تفسیر تطبیقی، معنایابی و گونه‌شناسی»، ص۱۹.
- ↑ فضل‌الله، فی رحاب اهل البیت(ع)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۶۶-۶۷.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۰۳.
- ↑ فضل‌الله، الاجتهاد بین أسر الماضی و آفاق المستقبل، ۲۰۰۹م، ص۲۹۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۸۹؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۱؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۳۸-۱۳۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۱؛ و ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۲۵۹.
- ↑ فضل‌الله، الاجتهاد بین أسر الماضی و آفاق المستقبل، ۲۰۰۹م، ص۲۹۹.
- ↑ حسن، مداخل جدیدة للتفسیر، ۱۴۲۴ق، ص۹.
- ↑ حسن، مداخل جدیدة للتفسیر، ۱۴۲۴ق، ص۹-۱۰.
منابع
- ایازی، سید محمدعلی، «تفسیر تطبیقی»، در جلد اول از دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش.
- ایازی، سید محمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، تهران، عروج، ۱۳۸۶ش.
- ایازی، سید محمدعلی، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن کریم، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- حسن، غالب، مداخل جدیدة للتفسیر، بیروت، دار الهادی، ۱۴۲۴ق.
- شرکة ماستر میدیا، التفسیر التطبیقی للکتاب المقدس، قاهره، شرکة ماستر میدیا، ۱۹۹۷م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، مَعانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ع)، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- عسگری، و شاکر، «تفسیر تطبیقی، معنایابی و گونه‌شناسی»، در مجله پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، شماره ۲، آبان ۱۳۹۴ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیه، ۱۳۸۰ق.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، الاجتهاد بین أسر الماضی و آفاق المستقبل، بیروت، المرکز الثقافی العربی، ۲۰۰۹م.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، الندوه، بیروت، دار الملاک، ۱۴۱۸ق.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، فی رحاب اهل البیت(ع)، بیروت، دار الملاک، ۱۴۱۹ق.
- کوفی، فرات، تفسیر فرات الکوفی، تهران، چاپخانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مطهری، فرشته، «تفسیر روز»، در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۴۶، آذر ۱۳۸۸ش.