آیه ۸ سوره تحریم
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| درباره | توبه نصوح و آثار آن |
آیه ۸ سوره تحریم مومنان را به توبه نَصوح فرا میخواند. براساس روایتی که منابع شیعه و اهلسنت از پیامبر اکرم(ص) نقل کردهاند «توبه نصوح»، توبهای است که انسان پس از آن، دوباره به سمت گناه باز نگردد. مفسران معتقدند آیه ۸ تحریم اثر توبه نصوح را چنین برمیشمارد که خداوند، گناهان افراد را از بین میبرد و آنها را وارد بهشت میکند. برخی مفسران تعبیر آیه ۸ تحریم در خوار نکردن پیامبر اسلام و ایمان آورندگان را چنین تفسیر کردهاند که آنها وارد جهنم نخواهند شد بلکه خداوند آنها را عزت خواهد داد و وارد بهشت خواهد کرد.
آیه ۸ تحریم به گسترده بودن نور برای پیامبر و مومنان اشاره دارد. مفسران این گستردهبودن نور را به ایمان و عمل صالح معنا کردهاند که در قیامت به صورت نور در میآید. از آیه چنین برداشت شده که مومنان در آن روز نور خود را ناقص میبینند و این نشان میدهد نقصی در درجات ایمان و عمل آنها است. خداوند دعای آنها مبنی بر کاملکردن نورشان را مستجاب میکند.
معرفی
خداوند در ابتدای آیهی ۸ سوره تحریم مومنان را به توبهی خالص دستور میدهد[۱] که این دستور را ارشادی دانستهاند.[۲] ادامه آیه به بیان نتایج این توبه پرداخته و سپس به حالات مؤمنان در قیامت اشاره دارد.[۳] امام سجاد(ع) در دعای وداع با ماه رمضان، در ذیل سخن گفتن از توبه به این آیه استناد کرده است.[۴] خطاب این آیه را به مومنانی دانستهاند[۵] که در مسیر معصیت قرار گرفتهاند.[۶] و آیه هیچ خطابی نسبت به کافران و مشرکان ندارد؛ زیرا توبه آنها تا زمانی که ایمان نیاورند قبول نمیباشد.[۷]
مکارم شیرازی، فقیه و مفسر شیعه، معتقد است آیه ۸ تحریم پنج ثمره برای توبه نصوح ذکر میکند: بخشش گناهان، ورود به بهشت، عدم رسوایی در روزی که حقایق آشکار میگردد، نور مومنان از پیشاپیش و سمت راست آنها حرکت میکند و پنجمین ثمره اینکه توجه این افراد به خداوند بیشتر شده و تقاضای تکمیل نور و آمرزش کامل گناه خویش را دارند.[۸] علامه طباطبایی، عالم و مفسر شیعه، احتمال داده که رسوا نشدن تنها در مورد پیامبر اسلام است و وجود نور و درخواست برای بیشترشدن آن برای مومنانی است که با پیامبر بودهاند.[۹]
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ٨﴾ [تحریم:8] ﴿ای کسانی که ایمان آوردهاید به درگاه خدا توبهای راستین کنید امید است که پروردگارتان بدیهایتان را از شما بزداید و شما را به باغهایی که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است درآورد در آن روز خدا پیامبر [خود] و کسانی را که با او ایمان آورده بودند خوار نمیگرداند نورشان از پیشاپیش آنان و سمت راستشان روان است میگویند پروردگارا نور ما را برای ما کامل گردان و بر ما ببخشای که تو بر هر چیز توانایی «۸» ٨﴾
توبه نصوح
در صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) نقل شده که از تعبیر توبه نصوح استفاده کرده است.[۱۰] در این تعبیر نصوح صفت برای توبه است.[۱۱] عالمان مسلمان در مقصود از تعبیر «توبه نصوح» اختلاف نظر دارند[۱۲] و برخی این اقوال را تا ۲۳ قول برشمردهاند.[۱۳] برخی منابع شیعه[۱۴] و اهلسنت[۱۵] روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل کردهاند که مقصود از تعبیر «توبه نصوح»، توبهای است که انسان پس از آن دوباره به سمت گناه باز نگردد، همانگونه که شیر به سینه باز نمیگردد. این روایت را بیان درجه عالی توبه نصوح دانستهاند.[۱۶] در منابع شیعه روایتی از امام صادق(ع)[۱۷] و در منابع اهلسنت روایتی از عمر بن خطاب[۱۸]، بر همین محتوا نقل شده است.
همچنین توبه نصوح را به توبه خالص برای خداوند[۱۹]، نصیحت نفس به انجام توبه[۲۰] و موارد دیگر[۲۱] معنا کردهاند. همچنین در روایتی از امام صادق(ع) روزه در روز پنجشنبه و جمعه را توبه نصوح دانسته[۲۲] که شیخ صدوق عالم شیعه اینها را بیان مقدمه برای انجام توبه دانسته است.[۲۳]
توبۀ نصوح، منظومهای ۲۵۴ بیتی از شاعری ناشناس است که قصهای آموزشی و اخلاقی در باب توبه و مداومت بر آن است.[۲۴] مولوی، روایتی از این داستان را در دفتر پنجم مثنوی معنوی آورده است.[۲۵] در سال ۱۳۶۱ش در ایران فیلمی با عنوان توبه نصوح با بازیگری فرجالله سلحشور ساخته شد.[۲۶]
بخشش گناهان
آیه ۸ سوره تحریم پس از دستور به توبه نصوح[۲۷] اولین اثر آن را چنین بر میشمارد که خداوند گناهان افراد را از بین میبرد و آنها را وارد بهشت میکند.[۲۸] این وعده با تعبیر «عسی؛ امید است» ذکر شده که برخی این تعبیر را برای این دانستهاند که انسان میان خوف و رجاء باقی بماند.[۲۹] برخی نیز این کلمه را چنین معنا کردهاند که خداوند این عمل را بر خود واجب دانسته است.[۳۰]
پیامبر و مومنان، خوار نمیشوند
برخی مفسران تعبیر آیه ۸ تحریم در خوار نکردن پیامبر و ایمان آورندگان را چنین تفسیر کردهاند که آنها وارد جهنم نخواهند شد[۳۱] بلکه خداوند آنها را عزت خواهد داد و وارد بهشت خواهد کرد.[۳۲] در سوره آلعمران نیز همین محتوا نقل شده که هر فردی که داخل در آتش جهنم شود، خوار و رسوا میگردد.[۳۳] ایمان آورندگان همراه پیامبر در این آیه را نه فقط مومنان زمان پیامبر اسلام بلکه شامل تمام مؤمنان تا قیامت دانستهاند.[۳۴] این بخش از آیه را کنایهای به دشمنان پیامبر دانستهاند[۳۵] به این صورت که خداوند نه پیامبر و مومنان را بلکه کافران و مشرکان را ذلیل و خوار میگرداند.[۳۶]
نور گسترده پیامبر اکرم و ایمان آورندگان
تعبیر گسترده بودن نور در جلو و سمت راست را برای پیامبر و مومنان دانستهاند.[۳۷] اما برخی این تعبیر را تنها برای مومنان گفتهاند.[۳۸] این تعبیر در سوره حدید نیز تنها برای زنان و مردان مومن استفاده شده است.[۳۹] پیرامون اینکه این نور چه چیزی است، قولهای مختلفی گفته شده است. برخی آن را ایمان و عمل صالح دانستهاند که در قیامت به صورت نور در میآید.[۴۰] از آیه چنین برداشت شده که مومنان در آن روز نور خود را ناقص میبینند و این نشان میدهد نقصی در درجات ایمان و عمل آنها است.[۴۱] پس دعا میکنند که خداوند نور آنان را کامل گرداند و خداوند نیز دعای آنان را اجابت میکند.[۴۲]
پانویس
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۸، ص۱۹۷.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۷۸.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۱، ص۱۳۲.
- ↑ الصحیفة السجادیة، دعای ۴۵، ص۱۹۴.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۷۸.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۲۲، ص۳۲۲.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۹۲.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۶.
- ↑ الصحیفة السجادیة، دعای ۴۷، ص۲۳۰.
- ↑ ثعلبی نیشابوری، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۳۵۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۳۰۱.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ق، ج۱۸، ص۱۹۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۸.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۹۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۵۱؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۸.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۳۲۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۲.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۴.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۴.
- ↑ ذوالفقاری، «توبه نصوح» مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، «حکایت در بیان توبه نصوح»، سایت گنجور.
- ↑ طالقانی، «مجنون توبهکار از گور برخاسته»، روزنامه فرهیختگان.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۹۱.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۵۱.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۲۲۶.
- ↑ شبر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۰ق، ص۵۲۴.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۳۰۷.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۵۱.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۹۲.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱۳، ص۷۹.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۳۶۶.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ق، ج۴، ص۳۲۱.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۵۱.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۶.
- ↑ سوره حدید، آیه۱۲.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۱۱۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۶.
- ↑ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۳۶۱۹.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: محمد جعفر یاحقی، محمد مهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله، تفسیر التستری، تحقیق: محمدباسل عیون السود، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسير و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- ذوالفقاری، حسن، «توبه نصوح» مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴ش.
- سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، ۱۴۱۲ق.
- سیفی مازندرانی، علیاکبر، دقائق البحوث فی علم الاصول، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۴۴۱ق.
- سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، قم، موسسة دار الهجرة، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، معانی الاخبار، محقق و مصحح: علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- طالقانی، داوود، «مجنون توبهکار از گور برخاسته»، روزنامه فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴ش.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسير الكبير، اردن، دار الکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علیاکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، قم، نشر الهادی، ۱۳۷۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مولوی، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، «حکایت در بیان توبه نصوح»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴ش.