فهرست آثار حسن حسن‌زاده آملی
(تغییرمسیر از آثار علامه حسن زاده)
این مقاله دربارهٔ آثار حسن‌زاده آملی است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل حسن حسن‌زاده آملی را ببینید.
فهرست آثار حسن حسن‌زاده آملی، کتاب‌ها، رساله‌ها و تصحیح و تعلیقه‌های حسن‌زاده آملی (درگذشت ۱۴۰۰ش) در موضوعاتی چون فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، کلام، ریاضیات، نجوم، طب قدیم و علوم غریبه است. برخی از این آثار حاصل تدریس وی در حوزه علمیه قم است. بخشی از آثار او در قالب مجموعه آثار و به صورت نرم‌افزار منتشر شده است. او در کتاب گفت‌وگو با حسن‌زاده آملی، ۱۷۸ اثر از آثار خود را نام برده است.[۱]
تصحیح و حاشیه‌نگاری
آیت‌الله حسن‌زاده آملی بیشتر از چهل سال در حوزه علمیه قم تدریس کرده و در حین تدریس به تصحیح و حاشیه‌نگاری بر کتاب‌ها پرداخته است. برخی از این آثار عبارت‌اند از:
- تصحیح نهج البلاغه: تصحیح از روی نسخه‌ای است که به یک واسطه از خط سید رضی استنساخ شده است. حسن‌زاده در این تصحیح، اسناد نهج البلاغه را از جوامع روایی که با سلسه سند روایی به امام علی(ع) می‌رسد، ارائه کرده است.[۲]
- اعراب‌گذاری دو جلد اصول کافی از روی چندین نسخه خطی انجام شده است و در مواردی از شرح و حاشیه‌های مرآة العقول و الوافی استفاده شده است.[۳]
- تصحیح تفسیر «خلاصة المنهج» نوشته ملا فتح الله کاشی که مطابق قرائت ابوبکر بن عیاش از عاصم است. آیت الله حسن زاده در پایان این کتاب رساله‌ای تحقیقی درخصوص اختلاف قرائت ابوبکر با حفص راوی دیگر قرائت عاصم نگاشته است. در چاپ این اثر، ناشر اسم ابوالحسن شعرانی استاد ایشان را به عنوان محقق و مصحح کتاب نوشته است.[۴]
- تصحیح کتاب «شفا» نوشته ابن‌سینا، که از اول طبیعیات تا آخر الهیات آن تصحیح شده است. این کتاب طی تدریس چندین‌ساله تصحیح شده است.[۵]
- تصحیح «اسفار اربعه» اثر ملاصدرا، که از روی چندین نسخه خطی انجام شده است. همه منابع و مصادر مسائل عرفانی از کتاب‌های اصلی عرفانی مانند فتوحات مکیه و فصوص الحکم و مصباح الانس و تمهید القواعد به دست آمده است و حسن‌زاده در همین موضوع، کتاب «عرفان و حکمت متعالیه» را نوشته است.[۶]
- تصحیح و حاشیه بر شرح خواجه نصیر الدین طوسی بر اشارات ابن‌سینا که نتیجه سه دوره تدریس در حوزه علمیه قم بوده است.[۷]
- تصحیح کتاب کشف المراد که شرح علامه حلی بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی است. این کتاب نیز چند دوره تدریس و بررسی و همزمان تصحیح شده است. آیت‌الله حسن‌زاده معتقد است تحریفات زیادی این کتاب را گرفته بود که سعی شده است از منابع معتبر آن را تصحیح کند.[۸]
- تصحیح و حاشیه بر تمهید القواعد صائن الدین. از نگاه حسن‌زاده آملی تمهید القواعد اولین کتاب درسی عرفان نظری معتبر است که در حد مصباح الانس در عرفان و شواهد الربوبیه و اسفار در حکمت متعالیه است. این تصحیح حاصل تدریس سه دوره تمهید القواعد در حوزه علمیه قم است که همراه با حاشیه‌نگاری بوده است.[۹]
- شرح بر «فصوص قیصری» که حاصل دو دوره تدریس به همراه حاشیه‌نگاری بر آن بوده است که هم به زبان عربی و هم به زبان فارسی منتشر شده و در شرح آن از منابع زیای استفاده شده است.[۱۰]
- شرح و تصحیح فصوص الحکم فارابی یکی دیگر از کارهای علمی آیت‌الله حسن‌زاده آملی است که حاصل چند دوره تدریس به همراه حاشیه نگاری بر آن است.[۱۱]
- شرح و تعلیقه بر مسائل ریاضی و هیوی زیج بهادری که در طول نه سال استخراج شده است.[۱۲]
- تصحیح کامل و تعلیقات بر اصول اقلیدس خواجه نصیرالدین طوسی که در طول سه دوره تدریس در حوزه علمیه قم انجام شده است.[۱۳]
- تصحیح و تعلیقه بر اُکَر مانالاوس در مثلثات کروی که نوشته خواجه نصیر الدین طوسی است. این کتاب در مدت سه سال تدریس در حوزه علمیه قم بوده است.[۱۴]
- تصحیح و تعلیقه بر دو کتاب اُکَر ثاوذوسیوس و مساکن نوشته خواجه نصیرالدین طوسی.[۱۵]
- تصحیح و تعلیقه شرح عبدالعلی بیرجندی بر زیج اُلُغ بیک.[۱۶]
- تصحیح شرح ملاعبدالعلی بیرجندی بر اُسطُرلاب خواجه نصیرالدین طوسی.[۱۷]
- تصحیح کلیله و دمنه ابوالمعالی نصرالله منشی است. علاوه بر تصحیح، دو باب آن که ترجمه نشده بود به سبک انشای نصرالله منشی ترجمه شد و در آخر کتاب آورده شده است.[۱۸]
- شرح عربی «تحفة الأجله فی معرفة القبله» که تألیف سردار کابلی است. از نظر حسن‌زاده این رساله که حجم کمی دارد، از نظر محتوا رساله‌ای بسیار وزین است، و مبتنی بر قضایا و قواعد ریاضیات عالیه است.[۱۹]
- تصحیح و تعلیقه بر رساله الدّر المکنون و الجوهر المصون فی علم الحروف تألیف محی‌الدین عربی. موضوع کتاب درباره علم حروف است.[۲۰]
- تصحیح و حاشیه‌نگاری بر مَجِسطی بطلمیوس[یادداشت ۱] و شروح آن[۲۱]
تفکیک آثار بر اساس موضوع
آیت الله حسن‌زاده آملی دارای آثاری در زمینه‌های فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، حکمت دینی، کلام، ریاضیات، نجوم، ادبیات عربی و فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و باطنی است. فهرست آثار علامه حسن‌زاده آملی در خاتمه کتاب «شرح فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة» آمده است که بر اساس تفکیک موضوعی به این شرح است:[۲۲]
عرفانی
- الهی‌نامه
- رساله لقاءالله
- رساله اَنَّهُ الْحَقّ
- شرح فصوص الحکم
- عرفان و حکمت متعالیه
- تصحیح رساله مکاتبات
- رساله مفاتیح المخازن
- رساله‌ای در سیر و سلوک
- تصحیح و تعلیق تمهیدالقواعد
- تصحیح و تعلیق رساله تحفه الملوک
- تصحیح و تعلیق شرح فصوص خوارزمی
- تصحیح و تعلیق شرح فصوص قیصری
- رساله نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور
- شرح طائفه‌ای از اشعار و غزلیات حافظ
- قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارد
- کلمه علیا در توقیفیت اسماء
- مشکات القدس علی مصباح الأنس
- منشئات
- وحدت از دیدگاه عارف و حکیم
- ولایت تکوینی
فلسفی
- الاصول الحکمیه
- رساله جعل
- رساله رؤیا
- رساله مثل
- رساله نفس الأمر
- رساله نهج الولایه
- رساله فی التضّادّ
- الحجج البالغه علی تجرد النفس الناطقه
- النوذ المتجلّی فی الظّهور الظّلّی
- ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین
- ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات
- تصحیح و تعلیق شفا
- تصحیح و تعلیق اشارات
- تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام
- تقدیم و تعلیق رساله اتحاد عاقل به معقول
- درر القلائد علی غرر الفرائد
- دروس اتحاد عاقل به معقول
- دروس معرفت نفس
- رساله اعتقادات
- رساله العمل الضابط فی الرّابطی و الرابط
- رساله‌ای در اثبات عالم مثال
- صد کلمه
- عیون مسائل نفس و سرح العیون فی شرح العیون
- گشتی در حرکت
- گنجینه گوهر روان
- مفاتیح الأسرار لسلّاک الاسفار
- من کیستم؟
- نثر الدّراری علی نظم الّئالی
- نصوص الحکم بر فصوص الحکم
کلامی
- تقدیم و تصحیح و تعلیق رساله قضا و قدر محمد دهدار
- تقدیم و تصحیح و تعلیق کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد
- رساله حول الرؤیه
- رساله خیر الاثر در رد جبر و قدر
- رساله فی الامامه
- فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب ربّ الارباب
تفسیری
- انسان و قرآن
- تصحیح خلاصه تفسیر منهج الصادقین
روایی
- تصحیح نهج البلاغه
- تکمله منهاج البراعه
- رساله‌ای در اربعین
- انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه
- شرح چهل حدیث در معرفت نفس
- مصادر و مآخذ نهج البلاغه
- تصحیح سه کتاب ابی الجعد، نثراللئالی، طبّ الائمه
رجالی
- اضبط المقال فی ضبط اسماء الرجال
- وجیزه‌ای در ترجمه و شرح زندگی علامه طباطبایی
فقهی
- تعلیقات علی العروه الوثقی
- مجیزه‌ای در مناسک حج
ریاضی و هیوی
- استخراج جداول تقویم
- تصحیح و تعلیق اکر مانالاؤوس
- تصحیح و تعلیق تحریر اقلیدس
- تصحیح و تعلیق شرح چغمینی
- تصحیح و تعلیق تحریر مجسطی
- تصحیح و تعلیق تحریر اکر ثاوذوسیوس
- تصحیح و تعلیق تحریر مساکن ثاوذوسیوس
- تصحیح و تعلیق شرح بیرجندی بر بیست باب
- تصحیح و تعلیق شرح بیرجندی بر زیج الغ بیک
- تصحیح و تعلیق الدّر المکنون و الجوهر المصون
- تعلیقه بر رساله قبله مولی مظفر
- دروس معرفت اوفاق
- دروس معرفه الوقت و القبله
- دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی
- رساله‌ای پیرامون فنون ریاضی
- رساله‌ای در مطالب ریاضی
- رساله ظلّ
- رساله میل کلی
- رساله تعیین سمت قبله مدینه
- رساله تکسیر دائره
- رساله فی الصبح و الشفق
- رساله فی تعیین البعد بین المرکزین و الاوج
- شرح زیج بهادری
- شرح قصیده کنوزالاسماء
- سی فصل در دائره هندیه
ادبی
- امثال طبری
- تصحیح کلیله و دمنه
- تصحیح گلستان سعدی
- تصحیح و اعراب اصول کافی
- مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین(ع)
- تقدیم و تصحیح و تعلیق نصاب الصبیان
- تعلیقه بر باب توحید حدیقه الحقیقه
- تعلیقه بر قسمت معانی مطوّل
- دیوان اشعار
- قصیده ینبوع الحیات
آثار متفرقه
- تقدیم و تصحیح و تعلیف خزائن
- ده رساله فارسی
- کشکیل (مصغر کشکول)
- مجموعه مقالات
- مصاحبات
- هزار و یک نکته
- هزار و یک کلمه
- الهی‌نامه
- اشعار
آثار برگزیده
کتاب «سرح العیون فی شرح العیون» نوشته حسن‌زاده آملی در سومین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۳۸۰ش در شهر قم برگزار شد از جمله آثار یرگزیده این دوره از همایش توسط داوران شناخته شد.[۲۳]
کتاب «الحجج البالغة علی تجرد النفس الناطقة» نوشته حسن حسن‌زاده آملی در پنجمین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۳۸۲ش در شهر قم برگزار گردید به عنوان کتاب برگزیده این دوره از همایش شناخته شده و مورد تقدیر قرار گرفت.[۲۴]
نرم‌افزار مجموعه آثار
نرم‌افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، تهیه‌شده در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، شامل آثاری است که مؤسسه بوستان کتاب چاپ کرده است. آثاری که در این نرم‌افزار در دسترس کاربران قرار می‌گیرد، به این شرح است: اتحاد عاقل به معقول، أضبط المقال فی ضبط أسماء الرجال، الإلهیات من کتاب الشفاء، الحجج البالغه علی تجرید النفس الناطقه، النفس من کتاب الشفا، الهی نامه، تفسیر خلاصه منهج الصادقین (ج۱ ۵)، خیرالأثر در ردّ جبر و قدر، دروس شرح فصوص الحکم قیصری (جلد ۱)، دروس معرفة الوقت والقبله، دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی (جلد ۱و۲)، سرح العیون فی شرح العیون، شرح الإشارات والتنبیهات (حکمت ۱ ۲)، شرح فارسی الأسفار الأربعه صدرالمتألهین، شرح فصوص الحکم (قیصری؛ جلد ۱و۲)، کلمه علیا در توقیفیت اسماء، کلیله و دمنه، هزار و یک کلمه (جلد۱-۷).[۲۵]
پانویس
- ↑ بدیعی، گفت‌وگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، ۱۳۸۲ش، ص۵۶-۶۰.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ۱۳۶۳ش، ص۱۵.
- ↑ فهرست آثار گرانقدر حضرت آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی، پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع عالی حکمت اسلامی.
- ↑ دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه سومین همایش کتاب سال حوزه، ۱۳۸۰ش، ص۱۲-۱۶
- ↑ دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه پنجمین همایش کتاب سال حوزه، ۱۳۸۲ش، ص۱۹
- ↑ مجموعه آثار علامه آیت‌الله حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات علوم اسلامی نور.
یادداشت
- ↑ کتابی در علم هیئت است. آیت الله حسن زاده در کتاب خود با عنوان "دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی در مورد مولف و موضوع این کتاب می‌نویسد: کلودیوس بطلیموس اسکندری صاحب مجسطی که در قرن دوم میلاد میزیست و کتاب مجسطی او هنوز کتاب نهائی تدریس و تعلیم در فن هیئت و دستور اعظم در این فن است
منابع
- «آیت الله حسن زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، گفتگو با آیت‌الله حسن‌زاده آملی، کیهان فرهنگی، شماره ۵، مرداد ۱۳۶۳ش.
- «فهرست آثار گرانقدر حضرت آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع عالی حکمت اسلامی، تاریخ بازدید ۱۳۹۶/۱۰/۷.
- بدیعی، محمد، گفت‌وگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، قم، تشیع، ۱۳۸۲ش.
- دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه سومین همایش کتاب سال حوزه (۳)، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰.
- دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه پنجمین همایش کتاب سال حوزه (۵)، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲.
- «مجموعه آثار علامه آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تاریخ بازدید۱۳۹۶/۱۰/۷.
- حسن زاده آملى، حسن، دروس هيئت و ديگر رشتههاى رياضى، قم، بوستان كتاب، ۱۳۷۸ش.