همام
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | «همام بن عباده» یا «همام بن شریح» |
| خویشاوندان | ربیع بن خثیم |
| وفات | ، کوفه |
| علت وفات | با شنیدن صفات مومنان از امام علی(ع) بیهوش شده و درگذشت. |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) |
هَمَّام از شیعیان امام علی(ع) بود که امام علی(ع) خطبه متقین را در پاسخ به درخواست او ایراد کرد. در مورد نام پدر او در منابع اختلافاتی وجود دارد. بعضی از مصادر او را از فرماندهان امام علی(ع) و زهاد ثمانیه شمرده‌اند. امام صادق(ع) او را عابد دانسته است. همام از امام علی(ع) خواست تا اوصاف متقین را برای او بیان کند. امام به جوابی کوتاه بسنده کرد؛ اما پس از اصرار همام، خطبه متقین را با برشمردن ۱۰۵ صفت از افراد باتقوا ایراد فرمود که همام با شنیدن آنها بیهوش شد و سپس جان سپرد. امام علی(ع) قسم یاد کرد که از همین پیامد واهمه داشت ولی این واکنش را برای کسانی که اهل پذیرش موعظه هستند طبیعی دانست و در تشییع جنازه همام شرکت کرد و بر پیکر او نماز خواند.
نام و نسب
نام همّام در نهج البلاغه آمده ولی اشاره‌ای به نسب او نشده است.[۱] با این حال به گفته محمد بن علی کراجکی، نویسنده قرن پنجم قمری، همّام فرزند عباده بن خیثم و برادرزاده ربیع بن خثیم، از فرماندهان امام علی(ع) و زهاد ثمانیه بوده است.[۲] اما ابن ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغه او را فرزند شریح بن یزید بن عمر معرفی کرده است.[۳]
سید رضی گردآورنده نهج‌البلاغه همّام را فردی عابد معرفی می‌کند.[۴] همچنین از امام صادق(ع) نقل شده که او عابد و خداپرست بوده است.[۵] برخی منابع همّام را از «اصحاب برانس» دانسته‌اند.[۶] اصحاب برانس افراد زاهدی در صدر اسلام بودند که کلاهی به نام بُرنُس بر سر می‌گذاشتند.[۷] [یادداشت ۱] ابن ابی‌الحدید همام را از شیعیان امام علی(ع) برشمرده است.[۸] کراجکی خطاب همام را به امام علی(ع) که گفت: «ای امیرمومنان! از تو در خواست می‌کنم به حق خداوندی که شما خاندان پیامبر را گرامی داشته و برگزیده و برتری داده است... که ویژگی‌های شیعیانتان را برای من بیان کنید» شاهدی بر محبت او نسبت به اهل بیت دانسته است.[۹]
خطبه متقین
خطبه متقین، خطبه ۱۹۳ نهج البلاغه از خطبه‌های معروف آن،[۱۰] دربارۀ عرفان و تربیت است[۱۱] که امام علی(ع) آن را به درخواست همام ایراد کرده است.[۱۲] امام علی(ع) در این خطبه پرهیزکاران را توصیف کرده و برای آنان حدود صد صفت برشمرده است.[۱۳] می‌گویند همام با شنیدن این خطبه، دگرگون و بیهوش شد و در همان لحظه درگذشت.[۱۴] امام علی(ع) بدن همام را غسل داد[۱۵] و در تشییع او شرکت کرده و بر پیکرش نماز خواند.[۱۶]
پانویس
- ↑ نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۱۳۳.
- ↑ نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، پاورقی ص۳۰۳.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ناشر: مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره)، ج۱۰، ص۱۳۳.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۵۲۷.
- ↑ هوشیار، و جلیل تجلیل، «بررسی تطبیقی سیمانی انسان کامل در خطبۀ متقین نهج البلاغه و آثار عزیز‌الدین نسفی»، ص۲۰.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۳۶۰.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۶.
- ↑ مطالب السؤول في مناقب آل الرسول، نصیبی شافعی، ص۱۹۷؛ طهرانی، نور ملکوت قرآن، پاورقی ج۳، ص۲۸۵.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۸۹.
یادداشت
- ↑ جامه و کلاه پشمین گنده که بیشتر نصاری و ترسایان پوشند و بر سر نهند. دهخدا، لغتنامه، ذیل برنس
منابع
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، مؤسسة إسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع، بی‌تا.
- دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، تصحیح و تحقیق: نعمة، عبد الله، دارالذخائر، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، علی‌اکبر و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محدث نوری، میرزاحسین، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام، ۱۴۰۸ق.
- نصیبی شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب ال الر سول، بی تا، بی جا، بی نا.
- طهرانی، محمدحسین، نور ملکوت قرآن، ج۳، https://maktabevahy.org/Document/Book/Details/38/نور-ملکوت-قران-ج3?page=287&search=همام