پیراهن عثمان

پیراهن عثمان، ضرب المثلی که به ماجرای کشته شدن عثمان بن عفان در سال ۳۵ هجری و سوءاستفاده معاویة بن ابی سفیان از این واقعه اشاره دارد. این ضرب المثل به معنای بهانه و وسیله قرار دادن امری به همراه تبلیغات بسیار برای پیشبرد باطل است.

ماجرای پیراهن عثمان

پس از کشته شدن عثمان بن عفان به دست شورشیان، همسرش پیراهن خون‌آلود و مقداری از ریش کنده شده او را همراه نامه‌ای برای معاویه فرستاد و طلب خونخواهی کرد. معاویه از این نامه و پیراهن عثمان برای بیعت گرفتن از مردم به نفع خود استفاده کرد و امام علی(ع) را مقصر کشته شدن عثمان معرفی نمود. علاوه بر این، او با پیراهن عثمان، مردم شام را به جنگ علیه امام علی(ع) تشویق کرد. بدین ترتیب، لباس خونين و خونخواهى عثمان تبدیل به بهانه‌ای شد برای ناحق نشان دادن خلافت علی(ع) و حقانیت خلافت معاویه. شاميان در پی تبلیغات وسیع و ترفندهای مختلف معاویه با او موافقت كردند و به او گفتند: عثمان پسر عموى توست و تو ولىّ دم او هستى، ما نيز همراه تو هستيم.
معاویه در پاسخ به کسانی که از او می‌خواستند از خلافت مشروع علی بن ابی طالب پیروی کند، می‌گفت علی در کشته شدن عثمان بی‌تقصیر نیست و اگر تقصیر ندارد، قاتلان او را به ما تحویل دهد تا آن گاه به موضوع بعدی که خلافت مسلمانان است، بپردازیم و درباره آن بیندیشیم.
در برخی سخنان امام علی(ع) تصریح شده است که خونخواهی عثمان تنها بهانه‌ای است که معاویه از طریق آن در پی آرزوهای دنیوی خویش است؛ از جمله در نامه‌ای از امام علی(ع) خطاب به معاویه آمده است: «مى‏‌دانم تو آن را بهانه‌‏اى براى رسيدن به آرزوهايت قرار داده‏‌اى و مى‏‌خواهى وسيله ترقى خود كنى و مقصود تو خون‏خواهى عثمان نيست.»

به نقل منابع تاریخ اسلام، عمرو عاص در طرح نقشه پیراهن عثمان دست داشته و معاویه را تشویق کرده است تا برای تخریب وجهه علی(ع)، تبلیغ کند که علی بن ابی طالب در قتل عثمان دست داشته است. به نقل این منابع، معاویه از این راه توانست مردم شام را با خود همراه کند.

ضرب المثل

این واقعه در ادبیات فارسی تبدیل به یک ضرب المثل گشت که البته به صورت‌های دیگری هم ذکر می‌شود؛ مانند «پیراهن عثمان کردن». کاربرد این ضرب المثل زمانی است که کسی چیز یا واقعه حقی را مستمسک و وسیله‌ای برای رسیدن به باطل قرار دهد و در این کار مبالغه به کار ببندد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن مزاحم، نصر،وقعة صفین، ترجمه پرويز اتابكى، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چ دوم، ۱۳۷۰ش.
• دینوری، ابن قتیبه، امامت و سياست (تاريخ خلفاء)، ترجمه سيد ناصر طباطبايى، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰ش.
• دینوری، ابن قتیبه، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، نشر نى، چ چهارم، ۱۳۷۱ش.
• دهخدا، امثال و حکم، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۳ش.