تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←از نگاه دیگران: اصلاح و افزودن متن |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←نقدها: اصلاح متن و ارجاعات |
||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
==نقدها== | ==نقدها== | ||
نقدهایی بر کتاب تنقیح المقال نوشته شده که از این میان، [[محمدتقی شوشتری]] در کتاب [[قاموس الرجال (کتاب)|قاموس الرجال]] به نقد جدی آن پرداخته است؛ برخی از این نقدها عبارتند از: | نقدهایی بر کتاب تنقیح المقال نوشته شده که از این میان، [[محمدتقی شوشتری]] در کتاب [[قاموس الرجال (کتاب)|قاموس الرجال]] به نقد جدی آن پرداخته است؛ برخی از این نقدها عبارتند از: | ||
* [[سید محسن امین]] | * [[سید محسن امین]]، نویسندهٔ کتاب [[اعیان الشیعة (کتاب)|اعیان الشیعه]] که شرح‌حال بزرگان و عالمان شیعه را نگاشته، با وجود آنکه تنقیح المقال را در میان مآخذ کتاب خود ذکر کرده، اما با این حال آن را پراشتباه معرفی کرده است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۱۱.</ref> | ||
* [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ طهرانی]] | * [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ طهرانی]] در کنار ستایش از تنقیح المقال و مؤلفش، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۴۶۶.</ref> | ||
* [[محمدتقی شوشتری|محمد تقی شوشتری]] (متوفی ۱۳۷۴ش) که در کتاب خود [[قاموس الرجال]] نقدهای فراوانی بر تنقیح المقال وارد ساخته (که از سوی عالمان شیعه دارای لحن تند و نامناسب تحلیل شده)<ref>قاضی طباطبائی، ص۴۳۵؛ شبیری زنجانی، ص۱۳.</ref>، بر آن است که این کتاب تطویل و درازگویی بی‌فایده دارد،<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> توثیق گروهی از متأخران را به توثیق متقدمان اضافه کرده (در حالی که با وجود اولی، جز در موارد خاص، نیازی به دومی نیست)،<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> و همهٔ کسانی را که شیخ طوسی در کتاب رجال خود نام برده، شیعه امامی خوانده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۸.</ref> | * [[محمدتقی شوشتری|محمد تقی شوشتری]] (متوفی ۱۳۷۴ش) که در کتاب خود [[قاموس الرجال]] نقدهای فراوانی بر تنقیح المقال وارد ساخته (که از سوی عالمان شیعه دارای لحن تند و نامناسب تحلیل شده)<ref>قاضی طباطبائی، تحقیق درباره روز اربعین...، ۱۳۵۲ش، ص۴۳۵؛ «قاموس الرجال و صاحب آن»: گفتگو با سید موسی شبیری زنجانی، مجله کیهان فرهنگی، ص۱۳.</ref>، بر آن است که این کتاب تطویل و درازگویی بی‌فایده دارد،<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> توثیق گروهی از متأخران را به توثیق متقدمان اضافه کرده (در حالی که با وجود اولی، جز در موارد خاص، نیازی به دومی نیست)،<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> و همهٔ کسانی را که شیخ طوسی در کتاب رجال خود نام برده، شیعه امامی خوانده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۸.</ref> | ||
* گفته شده که مامقانی با رساندن فهرست محدثان به ۱۶ هزار نفر، در کار خود زیاده‌روی و افراط کرده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.</ref> | * گفته شده که مامقانی با رساندن فهرست محدثان به ۱۶ هزار نفر، در کار خود زیاده‌روی و افراط کرده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۲
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالله مامقانی (درگذشت ۱۳۵۱ق) |
| موضوع | علم رجال |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| مجموعه | ۳ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/10510 |
تَنْقیحُ المَقال فی اَحوالِ الرّجال یا تنقیح المقال فی علم الرجال کتابی مفصل در علم رجال به زبان عربی، که به تنقیح المقال مشهور است. کتاب تألیف شیخ عبدالله مامقانی (درگذشت ۱۳۱۱ش) عالم و فقیه امامی قرن چهاردهم است. نویسنده در این کتاب درباره بیش از ۱۶۰۰۰ راوی بحث کرده است. آقا بزرگ تهرانی آن‌را مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته است. محسن امین و محمدتقی شوشتری انتقاداتی به این کتاب دارند. این کتاب با توضیح و تعلیقات محی الدین و محمدرضا مامقانی فرزند و نوه مؤلف نیز منتشر شده است.
نویسنده
عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) فقیه و رجالی شیعه[۱] در قرن چهاردهم قمری.[۲] مامقانی در نجف زاده شد و در همان جا به تحصیل علوم دینی پرداخت.[۳] وی بیش از ۴۰ کتاب و رساله در موضوعات فقه، اصول فقه، درایه و رجال دارد.[۴]
پرویز رستگار، پژوهشگر رجال و علوم قرآنی، عبدالله مامقانی را از برجسته‌ترین رجالیان مکتب تقلید خوانده است؛[۵] در مقابل رجالیان مکتب تحلیل که سید حسین بروجردی را پیشتاز آن قلمداد کرده است.[۶]
معرفی و جایگاه
تنقیح المقال فی علم الرجال، گسترده‌ترین کتاب در علم رجال خوانده شده که زندگینامه راویان مسلمان تا قرن چهارم هجری را، از جمله همه صحابه، تابعان، یاران ائمه و نیز گروهی از عالمان حدیث شیعه، جمع‌آوری کرده است.[۷] این کتاب در مدت سه سال -از مرداد ۱۳۰۸ش تا وفات نویسنده در ۱۳۱۱ش-[۸] نگارش یافته و آقابزرگ تهرانی با اشاره به مدت کم تألیف کتاب، انجام چنین کاری را تنها با اتکا به تأییدات الهی ممکن دانسته است.[۹]
به‌گفته محمدتقی شوشتری -که قاموس الرجال را در نقد تنقیح المقال نگاشته- این کتاب بهترین و متقن‌ترین اثر از منظر جمع‌آوری اسناد و نظرات عالمان رجالی است.[۱۰] اسامی و اطلاعات بیش از شانزده هزار راوی در این کتاب ذکر شده که از این میان ۳۲۸۱ ثقه، ۶۶۵۱ حسن، ۴۶ موثق، و دیگران ضعیف یا مجهول یا مهمل معرفی شده‌اند.[۱۱]
کتاب تنقیح المقال از زمره کتاب‌های رجالی مکتب تقلید (در برابر مکتب تحلیل که پیشتاز آن سید حسین بروجردی خوانده شده) در رجال شیعه طبقه‌بندی شده که بر اساس آن بیش از هر چیز به دائرةالمعارفی می‌ماند که همه اطلاعات در باب یک موضوع را جمع‌اوری می‌کند و ابایی از فراهم ساختن سخنان و آرای ناهمخوان و حتی متعارض ندارد.[۱۲]
محتوا
در این کتاب، شرح حال صحابه و تابعین و اصحاب ائمه(ع) و دیگر راویان تا قرن چهارم، و نیز شرح‌حال تعدادی از عالمان حدیث، مشایخ اجازه و مؤلفان مشهور در زمینه علم رجال درج شده است.[۱۳] تعلیقات مؤلف در حواشی کتاب و نیز بخش «خاتمة الخاتمه»، شامل استدراکات رجالی وی بر کتاب است. تعداد رجال ذکر شده در کتاب، مجموعاً به۱۶۳۰۷ تن می‌رسد که از این تعداد، ۱۳۲۸، تن ثقه، ۱۶۶۵، تن حَسَن، ۴۶ تن موثق و بقیه ضعیف، مجهول یا مُهمل معرفی شده‌اند.[۱۴]
ساختار کتاب
ساختار تنقیح المقال بدین صورت است:
- مقدمه
- تعریف موضوع
- بیان موضوع
- جایگاه علم رجال
- سی فایده از اصول و قواعد این علم
- متن اصلی(دربرگیرنده اسامی راویان)
- اسماء
- القاب
- کنیه‌ها
- نام‌های زنان
در هر یک از این فصول، راویان به ترتیب الفبا و با شماره ذکر شده‌اند. پس از ذکر نام هر راوی، ضبط و تلفظ صحیح نام، به همراه نسب و همچنین آرا و اقوال رجالی موجود در باره راوی و در صورت نیاز تمیز وی از نام‌های مشابه و مشترک عرضه گردیده و در نهایت نتیجه گیری شده است.
- خاتمه
ویژگی‌ها
- از ویژگی‌های مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح» در ابتدای کتاب است. این فهرست مفصّل در بر دارنده اوصاف راویان (ثقه، حسن، موثّق، مجهول، مهمل و موارد خاص) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیده آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است. ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است.[۱۵]
- از نکات شایان توجه این کتاب، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده‌اند.[۱۶] برخی این کتاب را گسترده‌ترین کتاب رجالی شیعه امامیه[۱۷] و بلکه مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته‌اند.[۱۸].
نقدها
نقدهایی بر کتاب تنقیح المقال نوشته شده که از این میان، محمدتقی شوشتری در کتاب قاموس الرجال به نقد جدی آن پرداخته است؛ برخی از این نقدها عبارتند از:
- سید محسن امین، نویسندهٔ کتاب اعیان الشیعه که شرح‌حال بزرگان و عالمان شیعه را نگاشته، با وجود آنکه تنقیح المقال را در میان مآخذ کتاب خود ذکر کرده، اما با این حال آن را پراشتباه معرفی کرده است.[۱۹]
- آقا بزرگ طهرانی در کنار ستایش از تنقیح المقال و مؤلفش، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است.[۲۰]
- محمد تقی شوشتری (متوفی ۱۳۷۴ش) که در کتاب خود قاموس الرجال نقدهای فراوانی بر تنقیح المقال وارد ساخته (که از سوی عالمان شیعه دارای لحن تند و نامناسب تحلیل شده)[۲۱]، بر آن است که این کتاب تطویل و درازگویی بی‌فایده دارد،[۲۲] توثیق گروهی از متأخران را به توثیق متقدمان اضافه کرده (در حالی که با وجود اولی، جز در موارد خاص، نیازی به دومی نیست)،[۲۳] و همهٔ کسانی را که شیخ طوسی در کتاب رجال خود نام برده، شیعه امامی خوانده است.[۲۴]
- گفته شده که مامقانی با رساندن فهرست محدثان به ۱۶ هزار نفر، در کار خود زیاده‌روی و افراط کرده است.[۲۵]
نسخه ها و چاپ
بخشی از تنقیح المقال با توجه به تاریخ‌های مذکور در صفحه عنوان و خاتمه مجلدات چاپ سنگی، در زمان حیات مؤلف و تحت نظارت وی چاپ شد و قسمتی دیگر پس از درگذشت او منتشر گردید.[۲۶]
کتاب تنقیح المقال، به همراه فهرست «نتائج التنقیح فی تمییز السقیم من الصحیح» و کتاب مقباس الهدایة فی علم الدرایة، اثر دیگر مؤلف، مجموعاً در سه جلد رحلی، در نجف چاپ سنگی شد. این کتاب با استدراک و تعلیقات فرزند مؤلف محی‌الدین مامقانی و نوه او محمدرضا مامقانی نیز منتشر شده است.
پانویس
- ↑ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸-۱۹.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۹-۲۷؛ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترس علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ ملکی میانجی، «تنقیح المقال»، ج۸، ص۲۹۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.
- ↑ رنجبری حیدرباغی، «تنقیح مقال نقد»، ص۲۷۹.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۳ و ۲۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ محمدرضا مامقانی، مصاحبه مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ ش.
- ↑ رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۱۶۹، ۱۷۱.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج ۱، بخش ۱، ص ۴ به بعد.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ نیز رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲.
- ↑ فضلی، ص ۵۹
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ قاضی طباطبائی، تحقیق درباره روز اربعین...، ۱۳۵۲ش، ص۴۳۵؛ «قاموس الرجال و صاحب آن»: گفتگو با سید موسی شبیری زنجانی، مجله کیهان فرهنگی، ص۱۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۸.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.
- ↑ قس آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النّجف وحاضر‌ها، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- «آیت‌اللّه علامه حاج شیخ محمدتقی شیخ (شوشتری): رجالی عظیم معاصر»، گفتگو با محمدتقی شوشتری و محمدتقی شیخ و رضا استادی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء والادباء، قم، ۱۴۰۵ق.
- رنجبری حیدرباغی، احمد، «تنقیح مقال نقد: نگاهی به دو مقاله انتقادی درباره کتاب تنقیح المقال»، فصلنامه نقد کتاب میراث، سال اول، ش۱-۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- علیزاده، مهدی، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب، ۱۳۹۷ش.
- فضلی، عبدالهادی، اصول علم الرجال، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
- قاضی طباطبائی، محمدعلی، تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء علیه الاف التّحیة والثّناء، تبریز، ۱۳۵۲ش.
- «قاموس الرجال و صاحب آن»، گفتگو با سید موسی شبیری زنجانی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹-۱۳۵۲ق.
- مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام