تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) نوشتن بخش معرفی و جایگاه |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
پرویز رستگار، پژوهشگر رجال و علوم قرآنی، عبدالله مامقانی را از برجسته‌ترین رجالیان مکتب تقلید خوانده است؛<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.</ref> در مقابل رجالیان مکتب تحلیل که سید حسین بروجردی را پیشتاز آن قلمداد کرده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۴.</ref> | پرویز رستگار، پژوهشگر رجال و علوم قرآنی، عبدالله مامقانی را از برجسته‌ترین رجالیان مکتب تقلید خوانده است؛<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.</ref> در مقابل رجالیان مکتب تحلیل که سید حسین بروجردی را پیشتاز آن قلمداد کرده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۴.</ref> | ||
==معرفی و جایگاه== | ==معرفی و جایگاه== | ||
نسخهٔ ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۵
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالله مامقانی (درگذشت ۱۳۵۱ق) |
| موضوع | علم رجال |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| مجموعه | ۳ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/10510 |
تَنْقیحُ المَقال فی اَحوالِ الرّجال یا تنقیح المقال فی علم الرجال کتابی مفصل در علم رجال به زبان عربی، که به تنقیح المقال مشهور است. کتاب تألیف شیخ عبدالله مامقانی (درگذشت ۱۳۱۱ش) عالم و فقیه امامی قرن چهاردهم است. نویسنده در این کتاب درباره بیش از ۱۶۰۰۰ راوی بحث کرده است. آقا بزرگ تهرانی آن‌را مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته است. محسن امین و محمدتقی شوشتری انتقاداتی به این کتاب دارند. این کتاب با توضیح و تعلیقات محی الدین و محمدرضا مامقانی فرزند و نوه مؤلف نیز منتشر شده است.
نویسنده
عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) فقیه و رجالی شیعه[۱] در قرن چهاردهم قمری.[۲] مامقانی در نجف زاده شد و در همان جا به تحصیل علوم دینی پرداخت.[۳] وی بیش از ۴۰ کتاب و رساله در موضوعات فقه، اصول فقه، درایه و رجال دارد.[۴]
پرویز رستگار، پژوهشگر رجال و علوم قرآنی، عبدالله مامقانی را از برجسته‌ترین رجالیان مکتب تقلید خوانده است؛[۵] در مقابل رجالیان مکتب تحلیل که سید حسین بروجردی را پیشتاز آن قلمداد کرده است.[۶]
معرفی و جایگاه
تنقیح المقال فی علم الرجال، گسترده‌ترین کتاب در علم رجال خوانده شده که زندگینامه راویان مسلمان تا قرن چهارم هجری را، از جمله همه صحابه، تابعان، یاران ائمه و نیز گروهی از عالمان حدیث شیعه، جمع‌آوری کرده است.[۷] این کتاب در مدت سه سال نگارش یافته و آقابزرگ تهرانی انجام چنین کاری در این مدت‌زمان را با اتکا به تأییدات الهی ممکن دانسته است.[۸]
به‌گفته محمدتقی شوشتری -که قاموس الرجال را در نقد تنقیح المقال نگاشته است- این کتاب بهترین و متقن‌ترین اثر از منظر جمع‌آوری اسناد و نظرات عالمان رجالی است.[۹] اسامی و اطلاعات بیش از شانزده هزار راوی در این کتاب ذکر شده که از این میان ۳۲۸۱ ثقه، ۶۶۵۱ حسن، ۴۶ موثق، و دیگران ضعیف یا مجهول یا مهمل معرفی شده‌اند.[۱۰]
آغاز تألیف
مامقانی تألیف آخرین اثر خود را در ۱۵ مرداد ۱۳۰۸ش آغاز نمود و تا هنگام وفات (۱۳۱۱ش) همه وقت خود را صرف این کار ساخت و در مهر ۱۳۱۰ش نگارش و بازبینی آن را به پایان رساند. مؤلف در این مدت کوتاه، به اهمّ کتب رجال و شرح حال‌های معتبر شیعه مراجعه نموده، آرا و اقوال علمای قدیم و جدید را آورده و به تعبیر خود، اهل تحقیق را از مراجعه به کتب پیشین بی‌نیاز ساخته است. همچنین از کتب رجالی اهل سنّت، به ویژه اُسدالغابة فی معرفة الصحابة، بهره برده است.[۱۱]
محتوا
در این کتاب، شرح حال صحابه و تابعین و اصحاب ائمه(ع) و دیگر راویان تا قرن چهارم، و نیز شرح‌حال تعدادی از عالمان حدیث، مشایخ اجازه و مؤلفان مشهور در زمینه علم رجال درج شده است.[۱۲] تعلیقات مؤلف در حواشی کتاب و نیز بخش «خاتمة الخاتمه»، شامل استدراکات رجالی وی بر کتاب است. تعداد رجال ذکر شده در کتاب، مجموعاً به۱۶۳۰۷ تن می‌رسد که از این تعداد، ۱۳۲۸، تن ثقه، ۱۶۶۵، تن حَسَن، ۴۶ تن موثق و بقیه ضعیف، مجهول یا مُهمل معرفی شده‌اند.[۱۳]
ساختار کتاب
ساختار تنقیح المقال بدین صورت است:
- مقدمه
- تعریف موضوع
- بیان موضوع
- جایگاه علم رجال
- سی فایده از اصول و قواعد این علم
- متن اصلی(دربرگیرنده اسامی راویان)
- اسماء
- القاب
- کنیه‌ها
- نام‌های زنان
در هر یک از این فصول، راویان به ترتیب الفبا و با شماره ذکر شده‌اند. پس از ذکر نام هر راوی، ضبط و تلفظ صحیح نام، به همراه نسب و همچنین آرا و اقوال رجالی موجود در باره راوی و در صورت نیاز تمیز وی از نام‌های مشابه و مشترک عرضه گردیده و در نهایت نتیجه گیری شده است.
- خاتمه
ویژگی‌ها
- از ویژگی‌های مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح» در ابتدای کتاب است. این فهرست مفصّل در بر دارنده اوصاف راویان (ثقه، حسن، موثّق، مجهول، مهمل و موارد خاص) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیده آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است. ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است.[۱۴]
- از نکات شایان توجه این کتاب، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده‌اند.[۱۵] برخی این کتاب را گسترده‌ترین کتاب رجالی شیعه امامیه[۱۶] و بلکه مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته‌اند.[۱۷].
از نگاه دیگران
برخی از صاحب‌نظران این اثر را ستوده‌اند.[۱۸] برخی نیز از آن انتقاد کرده‌اند؛
- امین[۱۹] با وجود بر شمردن این کتاب در میان مآخذ اعیان الشیعة، آن را پر اشتباه معرفی کرده است.
- آقا بزرگ طهرانی[۲۰] در کنار ستایش از این اثر و مؤلف آن، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است.
- محمد تقی شوشتری (متوفی ۱۳۷۴ ش)، با آنکه این کتاب را بهترین و متقن‌ترین تألیف رجالی از نظر جامعیت و گردآوری اقوال رجالیان برشمرده، بیش از دیگران از آن انتقاد کرده است.[۲۱] وی ابتدا نقد‌ها و تعلیقات خود را در حاشیه نسخه‌ای از این کتاب که در اختیارش بود، یادداشت می‌کرد، سپس آن‌ها را مستقلاً نگاشت که به قاموس الرجال شهرت یافت و با همین عنوان به چاپ رسید.[۲۲] برخی با وجود همه ارزش‌های قاموس الرجال، بر لحن تند و بعضی عبارات نامناسب این کتاب خرده گرفته و آن را نقطه ضعف این اثر بر شمرده‌اند.[۲۳]
نسخه ها و چاپ
بخشی از تنقیح المقال با توجه به تاریخ‌های مذکور در صفحه عنوان و خاتمه مجلدات چاپ سنگی، در زمان حیات مؤلف و تحت نظارت وی چاپ شد و قسمتی دیگر پس از درگذشت او منتشر گردید.[۲۴]
کتاب تنقیح المقال، به همراه فهرست «نتائج التنقیح فی تمییز السقیم من الصحیح» و کتاب مقباس الهدایة فی علم الدرایة، اثر دیگر مؤلف، مجموعاً در سه جلد رحلی، در نجف چاپ سنگی شد. این کتاب با استدراک و تعلیقات فرزند مؤلف محی‌الدین مامقانی و نوه او محمدرضا مامقانی نیز منتشر شده است.
پانویس
- ↑ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸-۱۹.
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۹-۲۷؛ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترس علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.
- ↑ رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.
- ↑ رنجبری حیدرباغی، «تنقیح مقال نقد»، ص۲۷۹.
- ↑ برای آگاهی از فهرست منابع رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ محمدرضا مامقانی، مصاحبه مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ ش.
- ↑ رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۱۶۹، ۱۷۱.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج ۱، بخش ۱، ص ۴ به بعد.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ نیز رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲.
- ↑ فضلی، ص ۵۹
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶
- ↑ حرزالدین، ج ۲، ص ۲۱؛ آل محبوبه، ج ۳، ص ۲۵۷؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.
- ↑ امین، ج ۱، ص ۲۱۱.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.
- ↑ رجوع کنید به تستری، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۹ـ۱۲.
- ↑ همو، ۱۳۶۴ ش، ص ۴.
- ↑ قاضی طباطبائی، ص ۴۳۵؛ شبیری زنجانی، ص ۱۳.
- ↑ قس آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النّجف وحاضر‌ها، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- «آیت‌اللّه علامه حاج شیخ محمدتقی شیخ (شوشتری): رجالی عظیم معاصر»، گفتگو با محمدتقی شوشتری و محمدتقی شیخ و رضا استادی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء والادباء، قم، ۱۴۰۵ق.
- رنجبری حیدرباغی، احمد، «تنقیح مقال نقد: نگاهی به دو مقاله انتقادی درباره کتاب تنقیح المقال»، فصلنامه نقد کتاب میراث، سال اول، ش۱-۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- علیزاده، مهدی، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب، ۱۳۹۷ش.
- فضلی، عبدالهادی، اصول علم الرجال، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
- قاضی طباطبائی، محمدعلی، تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء علیه الاف التّحیة والثّناء، تبریز، ۱۳۵۲ش.
- «قاموس الرجال و صاحب آن»، گفتگو با سید موسی شبیری زنجانی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹-۱۳۵۲ق.
- مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام