الاعتقادات (کتاب)

کتاب الاعتقادات

ألاعتقادات فی دین الامامیة یا اعتقادات الامامیة مشهور به اعتقادات صدوق كتابى در علم کلام نوشته شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق) است که در آن با استناد به روايات و احاديث معصومان (ع) به اثبات عقائد شیعه مى‌پردازد. شيخ صدوق اين كتاب را به هنگام مسافرت به نیشابور بنا به درخواست عالمان آن ديار كه از وى خواستند به صورت اجمالی و مختصر عقائد شيعيان را براى آنان بيان كند، املاء نمود.

شیخ صدوق این کتاب را در زمینه‌های مختلف اعتقادی مثل توحید، نبوت، امامت، معاد، خلقت، مرگ و فرشتگان، تنظیم، تدوین و تبیین کرده است.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: شیخ صدوق

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، (درگذشته ۳۸۱ق) از بزرگترین علمای قرن چهارم هجری قمری بوده است. سال تولد وی پس از ۳۰۵ق بوده است که در ۳۸۱ق درگذشت. وی بزرگ‌ترین محدّث و فقیه مکتب حدیثی قم بود. او حدود ۳۰۰ اثر علمی از خود بجا گذاشت که بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.

ساختار کتاب

اين كتاب مشتمل بر 45 باب است كه شیخ در هر باب به عنوان «باب الاعتقاد فی ...» اشاره کرده است. عناوين برخى از اين ابواب بدين شرح است:

• بيان اعتقادات شيعه در توحيد،
• صفات ذات و صفات افعال،
• افعال بندگان،
• جبر و تفویض،
• اراده،
• مشيت،
• قضا و قدر،
• فطرت و هدايت،
• استطاعت،
• بداء،
• لوح و قلم،
• عرش و كرسی،
• نفوس و ارواح،
• موت و رجعت،
• رستاخيز و مباحث مربوط به آن،
• بهشت و دوزخ،
• وحی،
• امر و نهی،
• قرآن،
• مقام انبيا و رسل و حجج و ملائكه و عصمت ايشان،
• نفی غلو و تفويض،
• تقيه،
• مقام اجداد پيامبر (ص)،
• شأن علويان،
• احاديث و مفسر،
• حظر و اباحه و....

جایگاه کتاب

اين كتاب پس از نگارش مورد توجه جدى متكلمان قرار گرفت. برخى از مطالبى كه صدوق در كتاب خود به عنوان عقائد كلامى اماميه مطرح نموده به شدت بحث انگيز بوده است و مورد نقد برخى از عالمان ديگر از جمله شاگردش شیخ مفید قرار گرفته است. شيخ مفيد كه در اثبات عقائد كلامى به عقل استناد مى جست در نقد و بررسى كتاب استاد خويش، كتاب تصحيح اعتقادات الاماميه را نگاشت و به اصلاح اتهامات نسبت داده شده به شیعه پرداخت.

شروح و ترجمه ها

1. «تصحیح الاعتقاد فی شرح الاعتقادات» که توسط شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان شاگرد خود شیخ صدوق نوشته شده و او برخی از عقاید غیر قابل دفاع مثل سهو النبی را رد نموده و به اصلاح اعتقادات نسبت داده شده به شیعه پرداخته است.
2. «حورٌ مقصورات فی ترجمة الاعتقادات صدوق» که توسط میرزا محمد طبیب زاده احمدآبادی به زبان فارسی ترجمه شده است.
3. «شرح الاعتقادات صدوق» که توسط ملا عبدالله بن حسن شولستانی و در دو نوبت یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی نوشته شده است.
4. شرح فارسی ملا عبدالله شیرازی،
5. شرح ملا عبدالله بن حسین استمراری مازندرانی،
6. شرح سید محمد علی اخباری،
7. شرح ابن ولی قزوینی،
8. شرح جمال الدین حسن بن زین الدین عاملی نویسنده کتاب المعالم فی اصول الفقه،
9. شرح سید نعمت الله جزائری،
10. شرح سید محمد مهدی موسوی،
11. شرح الاعتقادات ملا حبیب الله کاشانی،
12. ترجمه فارسی ابوالحسن علی بن حسن زواری با نام «وسیلة النجاة»،
13. ترجمه فارسی سید محمد علی طباطبائی مدرس یزدی.

نسخه ها

• نسخه كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى، قم به شماره 1945 كه در سال 817 ق تحرير و نيز نسخه اى ديگر در كتابخانه مذكور به شماره 1382 كه به سال 992 ق کتابت گشته است.
• نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى، مشهد به شماره 367- اخبار، كه در سال 880 ق كتابت و نسخه ای دیگر به رقم 368 در سال 999 تحریر شده است.

چاپ

این کتاب دارای چاپ های متعددی است و در ایران و اروپا به زبان های فارسی و انگلیسی به چاپ رسیده است. یکی از چاپ ها در انتشارات دارالمفید بیروت با تحقیق عصام عبدالسید در 126 صفحه به چاپ رسیده است.

چاپ دیگر این اثر با تحقیق و تعلیق مؤسسه امام هادی(ع) عنوان برگزيده سيزدهمين همايش کتاب سال حوزه را در گروه علمی تصحيح و تحقيق کسب کرد.

این تحقیق به نسبت چاپ بیروت مفصل تر بوده و بخشی از تحقيق به تبيين و توضيح بعضی از كلمات و لغات كه فهم معانی آنها مشكل بوده، اختصاص يافته و اعراب‌گذاری بعضی از كلمات برای قرائت و فهم آسان‌تر آنها نيز مورد توجه قرار گرفته است. استخراج آيات و ذكر شماره‌ سوره و آیه، كار ديگر محقق می باشد. محقق در مقدمه‌ اثر با تفصيل بيشتری سخن گفته و حيات شيخ صدوق و مسلک كلامی وی و قدرت فوق‌العاده‌ ايشان در علم کلام و استدلال و مناظره در اين باب با علماء بعضی از فرق و ملل را بررسی می‌کند. سخن برخی از مشهورترین علمای شيعه پيرامون آراء صدوق و مفيد از جمله علامه مجلسی، سید نعمت الله جزائری، آیت‌ الله صافی و آیت‌ الله سبحانی نيز در اين مقدمه گنجانده و برخی از فهارس فنی و علمی نيز به پايان كتاب افزوده شده است.

پیوند به بیرون

• معرفی کتاب الاعتقادات صدوق.

منابع

صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، بیروت، دارالمفید، 1414 ق.