آنه‌ماری شیمل: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Hasaninasab جز added Category:مقالههای بدون اولویت using HotCat |
imported>Hasaninasab جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
آنه‌ماری شیمل در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر معرفی اسلام» –که در ایران با نام اسلام از دیدگاه آنه‌ماری شیمل منتشر شده است-، گزارش خلاصه‌ای از تاریخ و آموزه‌های اسلامی ارائه می‌کند و در بخشی از آن به تاریخچه، انشعابات و عقاید مذهب [[تشیع]] می‌پردازد که برخی از مطالب آن مطابق با باورهای مرسوم میان [[شیعیان]] نیست. وی معتقد است که اولین نطفه‌های افکار کلامی تشیع حول محور امام علی و [[حسنین]](ع) دور نمی‌زند؛ بلکه او [[محمد بن حنفیه|محمد ابن حنفیه]] را محور اعتقادی شیعه معرفی می‌کند.<ref>شیمل، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.</ref> | آنه‌ماری شیمل در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر معرفی اسلام» –که در ایران با نام اسلام از دیدگاه آنه‌ماری شیمل منتشر شده است-، گزارش خلاصه‌ای از تاریخ و آموزه‌های اسلامی ارائه می‌کند و در بخشی از آن به تاریخچه، انشعابات و عقاید مذهب [[تشیع]] می‌پردازد که برخی از مطالب آن مطابق با باورهای مرسوم میان [[شیعیان]] نیست. وی معتقد است که اولین نطفه‌های افکار کلامی تشیع حول محور امام علی و [[حسنین]](ع) دور نمی‌زند؛ بلکه او [[محمد بن حنفیه|محمد ابن حنفیه]] را محور اعتقادی شیعه معرفی می‌کند.<ref>شیمل، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.</ref> | ||
به اعتقادی برخی، آنه‌ماری شیمل گاه در بیان اعتقادات مذاهب و فرقه‌ها به سخنانی استناد می‌کند که موثق نیستند و او صرفاً آنها را در بعضی از مجالس مذهبی دیده یا شنیده است.<ref>موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۱. </ref> وی گاه آداب و رسوم مردم را با شریعت و آداب دینی خلط می‌کند؛ مثلاً نقل کرده است که خانم‌ها در زمان بارداری از ورود به زیارتگاه‌ها منع شده‌اند یا اسب تزیین‌شده [[ذوالجناح]] در | به اعتقادی برخی، آنه‌ماری شیمل گاه در بیان اعتقادات مذاهب و فرقه‌ها به سخنانی استناد می‌کند که موثق نیستند و او صرفاً آنها را در بعضی از مجالس مذهبی دیده یا شنیده است.<ref>موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۱. </ref> وی گاه آداب و رسوم مردم را با شریعت و آداب دینی خلط می‌کند؛ مثلاً نقل کرده است که خانم‌ها در زمان بارداری از ورود به زیارتگاه‌ها منع شده‌اند یا اسب تزیین‌شده [[ذوالجناح]] در [[روز عاشورا]] را نمادی از اسب سفید [[امام زمان]] (عج) می‌داند.<ref>موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۳.</ref> | ||
شیمل پس از اینکه به بیان اساطیر اخروی در [[قرآن]] اشاره می‌کند که سرمنشأ پاره‌ای از داستان‌ها شده، برخی مسائل موضوع [[مهدویت]] را از مصادیق اسطوره‌گرایی می‌داند. از نظر او این اندیشه‌ها بر اثر عوامل روان‌شناختی و اسطوره‌های فردی و جمعی مسلمانان به وجود آمده است.<ref>موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۵.</ref> | شیمل پس از اینکه به بیان اساطیر اخروی در [[قرآن]] اشاره می‌کند که سرمنشأ پاره‌ای از داستان‌ها شده، برخی مسائل موضوع [[مهدویت]] را از مصادیق اسطوره‌گرایی می‌داند. از نظر او این اندیشه‌ها بر اثر عوامل روان‌شناختی و اسطوره‌های فردی و جمعی مسلمانان به وجود آمده است.<ref>موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۵.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۴۱
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| زادروز | ۱۹۲۲م |
| زادگاه | ارفورت آلمان |
| اطلاعات علمی | |
| آثار | مقدمه‌ای بر اسلام، ابعاد عرفانی اسلام، جهان اسلام، آثار اسلام |
| اطلاعات دیگر | |
| پیشه | مستشرق، دین‌پژوه |
آنه‌ماری شیمل (۱۹۲۲-۲۰۰۱م) (لاتین: Annemarie Schimmel)، عرفان‌پژوه، اسلام‌پژوه و شرق‌شناس آلمانی که علاقه بسیاری به اسلام و جهان شرق داشت و آثار متعددی در زمینه الهیات، عرفان و فرهنگ اسلامی به زبان‌های مختلف تألیف کرد. او تصویر اسلام، مسلمانان و پیامبر اسلام در اروپای قرون وسطی را مخدوش و تحریف‌شده می‌دانست. شیمل در برابر سلمان رشدی و کتاب «بدون دخترم هرگز» موضع‌گیری‌هایی داشت؛ با این حال، برخی صاحب‌نظران معتقدند برداشت‌های او از اسلام و مذهب شیعه، به طور کامل با واقعیت سازگار نیست. آثار او در ایران مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته و بزرگداشت‌هایی برای وی برگزار شده است.
زندگی و تحصیل
آنه‌ماری شیمل، هفتم آوریل ۱۹۲۲م در شهر ارفوت (Erfurt) آلمان، در خانواده‌ای پروتستان به دنیا آمد.[۱] او از کودکی به جهان شرق و اسلام علا‌قه‌مند شد و فراگیری زبان عربی را از ۱۵ سالگی آغاز و یک جزء از قرآن را حفظ کرد و چند سال بعد زبان‌های فارسی و ترکی را آموخت.[۲] شیمل در ۱۹ سالگی از دانشگاه برلین در رشته زبان‌های شرقی و هنر اسلامی فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۵۱ دکترای خود را در رشته تاریخ ادیان از دانشگاه ماربورگ کسب کرد.[۳]
ویژگی‌ها و مسئولیت‌های علمی
شیمل در سال ۱۹۵۲ به ترکیه رفت و عهده‌دار ریاست کرسی تاریخ و اصول ادیان دانشکده الهیات آنکارا شد و در سال ۱۹۶۵ مسئولیت کرسی فرهنگ اسلامی هند را در دانشگاه هاروارد پذیرفت.[۴] وی سال‌ها در زمینه الهیات اسلامی، تاریخ ادیان و تصوف در دانشگاه‌های آلمان، ترکیه و آمریکا تدریس کرد.[۵] شیمل به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، ترکی، عربی، فارسی، فرانسوی و اردو آشنا بود و به برخی از این زبان‌ها آثاری را منتشر کرد.[۶] او در اول فوریه ۲۰۰۱م درگذشت و در شهر بُن آلمان با حضور نزدیک هفتصد نفر از مسلمانان و مسیحیان کشورهای مختلف به خاک سپرده شد.[۷] بر روی سنگ قبر او عبارتی با خط نستعلیق نقش بسته است: «الناس نیام فإذا ماتوا انتبهوا» (مردم خواب هستند و وقتی مردند بیدار می‌شوند). این جمله منتسب به پیامبر اسلام[۸] یا امام علی[۹] است.
اندیشه‌ها
تصویر مخدوش از اسلام
آنه ماری شیمل معتقد بود تصویری که اروپای قرون وسطی از اسلام و مسلمانان و پیامبر اسلام ارائه داده، مخدوش و تحریف‌شده است.[۱۰] او بر این باور بود که برداشتش از اسلام و فرهنگ مسلمانان با برداشت شرق‌شناسان دیگر بسیار متفاوت است؛ چرا که مدعی است به روستاها رفته و با مردم تعامل داشته و اطلاعات بسیاری کسب کرده است.[۱۱] همچنین او در دفاع از تشیع معتقد است شیعیان به‌خلاف آنچه علیه آنان ادعا می‌شود، ارزش و اعتبار سنت، قول و رفتار حضرت رسول(ص) را زیر سؤال نمی‌برند و حتی در مواردی، از اهل‌سنت هم بیشتر آن را تصدیق می‌کنند.[۱۲]
روش دین‌پژوهی
به باور شیمل، نگرش پدیدارشناختی، بهترین روش برای درک اسلام است و تنها روشی است که می‌توان با آن به مشترکات ادیان رسید.[۱۳] هر چند شیمل در این روش با دین‌پژوهان دیگری همراه است، اما مطالعه آثارش روشن می‌کند روش پژوهشگرانی مانند هانری کربن در شناخت دیدگاه‌های فرقه‌های اسلامی، بیشتر مبتنی بر منابع کلاسیک و آثار اندیشمندان بزرگ این فرقه‌هاست، اما شیمل در پاره‌ای از آثار خود در بیان افکار و اندیشه‌های اسلامی، بیشتر به سخنان شفاهی و مشاهدات خود از آداب و سنن رایج میان مردم توجه کرده است. وی گاه به این روش وفادار نمی‌ماند و تحت تأثیر روش تاریخی برخی مستشرقان قرار می‌‌گیرد.[۱۴]
موضع‌گیری علیه سلمان رشدی
آنه‌ماری شیمل از کسانی بود که در زمان صدور فتوای ارتداد سلمان رشدی، از کتاب آیات شیطانی و نویسنده‌اش انتقاد کرد و اظهار کرد کتاب سلمان رشدی باعث جریحه‌دار شدن احساسات مسلمین شده است. این اظهارنظر او موجب حمله مخالفین فتوای امام خمینی به او و موضع‌گیری‌های تند علیه او شد؛ تا جایی که برخی او را عامل جمهوری اسلامی ایران دانستند.[۱۵] او در جای دیگر گفته است:
- «من تا دم مرگ این نظرات را مورد انتقاد قرار می‌دهم و آنها را محکوم می‌کنم. گروه‌های فشار وابسته به سلمان رشدی نمی‌توانند مرا بترسانند. شخصیت پیامبر اسلام(ص) در غرب به شکل صحیح و مناسب شناخته شده نیست.»
البته وی فتوای امام خمینی را در قتل سلمان رشدی قبول نداشت.[۱۶]
موضع‌گیری علیه کتاب بدون دخترم هرگز
آنه‌ماری شیمل علیه کتاب «بدون دخترم هرگز» موضع صریح و تندی گرفت. این کتاب اثر «بتی محمودی» بود با موضوع نقل و نقد فرهنگ ایرانی-اسلامی که با شمارگان وسیع در اروپا و آمریکا منتشر شد و تصویر موهنی از ایران نشان می‌داد. آنه‌ماری شیمل در این باره گفت:
- «من مدام مخالفت خود را با محتویات این کتاب اعلام کرده‌ام... من به دلیل آشنایی و عشقم به فرهنگ و ادبیات ایران، آگاهانه با محتویات این کتاب مخالفت می‌ورزم... متأسفانه در طول سال‌های اخیر تبلیغات بی‌رحمانه غرب علیه شرق و اسلام اوج گرفته است. من به‌عنوان یک شرق‌شناس، وظیفه خود می‌دانم که از فرهنگ شرق حمایت کنم و از حقایق، آن‌گونه که هست دفاع کنم.»[۱۷]
برداشت‌های اشتباه از اعتقادات تشیع
آنه‌ماری شیمل در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر معرفی اسلام» –که در ایران با نام اسلام از دیدگاه آنه‌ماری شیمل منتشر شده است-، گزارش خلاصه‌ای از تاریخ و آموزه‌های اسلامی ارائه می‌کند و در بخشی از آن به تاریخچه، انشعابات و عقاید مذهب تشیع می‌پردازد که برخی از مطالب آن مطابق با باورهای مرسوم میان شیعیان نیست. وی معتقد است که اولین نطفه‌های افکار کلامی تشیع حول محور امام علی و حسنین(ع) دور نمی‌زند؛ بلکه او محمد ابن حنفیه را محور اعتقادی شیعه معرفی می‌کند.[۱۸]
به اعتقادی برخی، آنه‌ماری شیمل گاه در بیان اعتقادات مذاهب و فرقه‌ها به سخنانی استناد می‌کند که موثق نیستند و او صرفاً آنها را در بعضی از مجالس مذهبی دیده یا شنیده است.[۱۹] وی گاه آداب و رسوم مردم را با شریعت و آداب دینی خلط می‌کند؛ مثلاً نقل کرده است که خانم‌ها در زمان بارداری از ورود به زیارتگاه‌ها منع شده‌اند یا اسب تزیین‌شده ذوالجناح در روز عاشورا را نمادی از اسب سفید امام زمان (عج) می‌داند.[۲۰]
شیمل پس از اینکه به بیان اساطیر اخروی در قرآن اشاره می‌کند که سرمنشأ پاره‌ای از داستان‌ها شده، برخی مسائل موضوع مهدویت را از مصادیق اسطوره‌گرایی می‌داند. از نظر او این اندیشه‌ها بر اثر عوامل روان‌شناختی و اسطوره‌های فردی و جمعی مسلمانان به وجود آمده است.[۲۱]
ادعیه اسلامی
آنه‌ماری شیمل در یکی از مصاحبه‌هایش نقل کرده که ادعیه اسلامی را بدون نیاز به ترجمه می‌خواند و برخی دعاهای صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده است. او با نقل خاطره‌ای از تأثیرگذاری دعاهای صحیفه سجادیه بر روی فردی متعصب و کاتولیک، دعاهای صحیفه را بر مردم غرب کارساز می‌داند.[۲۲]
زمینه‌های موردعلاقه و تأثیرگذار
آنه ماری شیمل از کودکی به عرفان و تصوف علاقه داشت و این موضوع، به اصلی‌ترین محور پژوهش‌های او تبدیل شد؛ تا جایی که خود معتقد بود که تمام زندگی‌اش را وقف تصوف کرده است.[۲۳] اقبال لاهوری و مولوی، دو شخصیت بسیار محبوب و تأثیرگذار بر شیمل بودند. وی از جوانی با این دو شخصیت آشنا شده بود و آثار متعددی را درباره این دو شخصیت تألیف کرده و در دیگر آثار خود نیز به مناسبت‌های مختلف از اندیشه‌های اقبال و مولانا یاد می‌کند.[۲۴]
شیمل در ایران
آنه‌ماری شیمل پیش و پس از انقلاب اسلامی بارها به ایران سفر کرده بود. در ایران برای آنه‌ماری شیمل دو مجلس بزرگداشت برگزار شده است؛ یکی در سال ۱۳۸۰ در دانشگاه تهران و دیگری در سال ۱۳۸۱ در شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.[۲۵] همچنین شیمل از دانشگاه تهران و الزهراء دکترای افتخاری دریافت کرده است.
جوایز و افتخارات
شیمل در طول حیات علمی خود جوایز و افتخارات بسیاری کسب کرد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دکترای افتخاری از دانشگاه‌های سند، قائد اعظم اسلام‌آباد، اوپسالای سوئد، سلجوق قونیه، دانشگاه تهران و دانشگاه الزهراء
- جایزه صلح انجمن کتاب آلمان
- صلیب دولتی بزرگ لیاقت
- بزرگ‌ترین نشان مردمی پاکستان به نام «هلال امتیاز»[۲۶]
آثار
به باور برخی تحلیلگران و منتقدان، آنه‌ماری شیمل با آثار خود کوشید فضایی مناسب برای دادوستد اندیشه میان فرهیختگان شرق و غرب ایجاد کند. او همواره بر پرهیز از پیش‌داوری‌های بی‌مورد تأکید داشت. وی بیش از صد اثر را در قالب کتاب، مقاله، ترجمه، گزارش، مصاحبه و مقدمه پدید آورده است که تعداد دقیق آنها را حتی خودش نمی‌داند.[۲۷]
از مهمترین آثار او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:
- تاریخ ادیان
- بال جبرئیل. پژوهشی در اندیشه‌های دینی اقبال لاهوری.
- حلاج، شهید عشق الهی
- ادبیات اسلامی هند
- ابعاد عرفانی اسلامی
- من بادم و تو آتش
- شكوه شمس
- اسلام در هند و پاكستان
- راز اعداد
- محمد اقبال، شاعر و فیلسوف
- جهان اسلام
- آثار اسلام
- روح من زن است
- تصوف، آشنایی با عرفان اسلامی
- ترجمه قرآن به زبان آلمانی
- مقدمه‌ای بر اسلام[۲۸]
مطالعات بیشتر
- آشنایی از آن سوی افق (مجموعه سخنرانی‌های سمینار بزرگداشت آنه‌ماری شیمل)
- عرفان پلی میان فرهنگ‌ها (بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل،مجموعه مقالات همایش)
- افسانه‌خوان عرفان (نگاهی به‌اندیشه، آثار و افکار پرفسور آنه ماری شیمل)
پانویس
منابع
- خندق‌آبادی، حسین، افسانه‌خوان عرفان، تهران، مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران، ۱۳۸۱ش.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، خصائص الأئمة علیهم السلام، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- شونبورن، فلیسیتاس فون، بازتاب اسلام، ترجمه بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران، نشر شور، ۱۳۸۵ش.
- شیمل، آنه‌ماری، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷ش.
- شیمل، آنه‌ماری، تبیین آیات خداوند: نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- مجموعه سخنرانان، آشنایی از آن سوی افق، تهران، انتشارات باز، ۱۳۸۲ش.
- موسوی گیلانی، سید رضی، شرق‌شناسی و مهدویت، تهران، مرکز تخصصی مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج)، ۱۳۸۹ش.
- ناقد، خسرو، فرزانه بانوئی دلباخته شرق، مجله کلک، شماره ۲۸، ۱۳۷۱ش.
- ناقد، خسرو، کتاب‌شناسی آثار پروفسور آنه ماری شیمل، مجله کلک، شماره ۲۸، ۱۳۷۱ش.
- ورام، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر المعروف بمجموعة ورّام، قم، مکتبه الفقیه، بی‌تا.
تشیع در اروپا | ||
|---|---|---|
| مناطق | آذربایجان • ارمنستان • اسپانیا • استونی • آلبانی • آلمان • اتریش • اوکراین • ایتالیا • ایرلند • بریتانیا • بلژیک • بلغارستان • بلا روس • بوسنی و هرزگوین • پرتغال • ترکیه • چک • دانمارک • روسیه • رومانی • سوئد • سوئیس • صربستان • فرانسه • فنلاند • قبرس • کوزوو • کرواسی • گرجستان • لهستان • لوکزامبورگ • لتونی • لیتوانی • مالت • مجارستان • مقدونیه شمالی • مولداوی • موناکو • مونته نگرو • نروژ • هلند • یونان |  |
| مؤسسات | مرکز اسلامی انگلیس • مرکز اسلامی هامبورگ • آکادمی علمی اسلامی آلمان • بنیاد امام خویی • مجمع اسلامی جهانی • مؤسسه محمدی تراست • فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثناعشری • مرکز اسلامی امام رضا بیرمنگام • مرکز اسلامی امام علی وین • مرکز اسلامی منچستر • مرکز اسلامی اهل‌بیت سوئیس • مرکز اسلامی امام علی استکهلم • مرکز اسلامی اهل‌بیت ایرلند • مرکز اسلامی رسالت اهل‌بیت فنلاند • مسجد امام علی(ع) دانمارک • مرکز اسلامی زینبیه استکهلم • بنیاد مطالعات اسلامی روسیه • سازمان حسین کیست؟ | |
| شخصیت‌های شیعی | ||
| شیعه‌پژوهان | ||
| آثار شیعه‌پژوهان | ||
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و شونبورن، ۱۳۸۵ش، ص۱۳.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۸.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۶.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۹ و ۲۱.
- ↑ شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۱۴.
- ↑ شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰.
- ↑ وایدنر، اشتفان، آشنایی از آن سوی افق، ۱۳۸۲ش، ص۲۳ و ۲۴.
- ↑ ورام، مسعود ابن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، بی‌تا، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ شریف الرضی، محمد ابن حسین، خصائص الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۱۱۲.
- ↑ وایدنر، اشتفان، آشنایی از آن سوی افق، ۱۳۸۲ش، ص۴۱.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۲۰.
- ↑ شیمل، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۱.
- ↑ شیمل، تبیین آیات خداوند، ۱۳۷۶، ص۳۱.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۱ و ۲۰۸.
- ↑ شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۴۱ و ۴۲.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۲۹.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۳۰
- ↑ شیمل، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۱.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۳.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۵.
- ↑ ماهنامه پیام زن، ۱۳۸۱ش، شماره ۱۲۱.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۳۶.
- ↑ ر.ک خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، صص ۳۷–۴۳.
- ↑ موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۷.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۲۳ و شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۱، ۳۰۲.
- ↑ ناقد، خسرو، فرزانه بانوئی دلباخته شرق، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷.
- ↑ ناقد، خسرو، کتاب‌شناسی آثار پروفسور آنه ماری شیمل، ۱۳۷۱ش ص۱۳۶.