مخیریق
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | نضری، اسرائیلی، یهودی |
| محل زندگی | مدینه |
| نسب/قبیله | بنی‌نضیر یا بنی‌قینقاع یا بنی‌ثعلبة بن فطیون |
| شهادت | سال سوم هجری، منطقه احد |
| نحوه شهادت | در غزوه احد |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | سال سوم هجری |
| حضور در جنگ‌ها | غزوه احد |
| دلیل شهرت | شهادت به عنوان یکی از بزرگان یهود |
| دیگر فعالیت‌ها | صاحب قبلی حیطان سبعه |
مُخَیْریق دانشمندی یهودی در عصر پیامبر اسلام(ص) بود که در جنگ اُحُد، به شهادت رسید. او از قبیله خود خواست تا پیامبر(ص) را در جنگ احد یاری کنند اما آنها نپذیرفتند و به‌تنهایی به یاری پیامبر رفت.
مخیریق، اموال خود را که شامل حیطان سبعه (باغ‌های هفت‌گانه) بودند به پیامبر(ص) واگذار کرد. پیامبر نیز این باغ‌ها را وقف کرد یا صدقه داد. بعد از وفات پیامبر، فاطمه(س) از ابوبکر درخواست کرد که اموال باقی‌مانده از پیامبر از جمله فدک و این باغ‌ها را در اختیار او بگذارد اما با مخالفت خلیفه مواجه شد؛ البته بعدها با مطالبه امام علی(ع) و عباس بن عبدالمطلب اداره این باغ‌ها از سوی عمر بن خطاب به امام علی(ع) واگذار شد.
به گزارش منابع تاریخی، مخیریق مسلمان از دنیا رفت؛ اما بنا بر نقلی او بر دین اسلام نمرده است. ستایش پیامبر(ص) که او را جلودار و بهترین یهود می‌دانست را نشانه‌ای بر اسلام او می‌دانند.
تبار و جایگاه
مخیریق را از بزرگان یهود،[۱] فردی عالم[۲] و از اَحبار به معنای دانشمندان اهل‌کتاب[۳] قلمداد کرده‌اند.[۴] پیامبر(ص) او را از بهترین یهودیان دانسته است.[۵] زِرِکْلی شخصیت‌نگار قرن چهاردهم قمری و دیگران او را از اصحاب پیامبر شمرده‌اند.[۶] و در الاصابه فی تمییز الصحابه از منابع صحابه‌نگاری شرح حال او آمده است.[۷]
مخیریق را فردی ثروتمند شمرده‌اند[۸]که اموال فراوان[۹] و باغ‌های زیادی[۱۰] داشته است.
مخیریق از قبیله بنی‌نَضیر[۱۱] یا بنی‌فِطْیَون[۱۲] و به صورت جزئی‌تر از بنی‌ثَعْلَبة بن فطیون[۱۳] شمرده شده است. برخی نیز او را از بنی‌قَینُقاع[۱۴] و حتی رئیس این قبیله[۱۵] دانسته‌اند. از او با لقب نَضْری،[۱۶] اسرائیلی[۱۷] و یهودی[۱۸] یاد شده است.
شرکت در جنگ احد و شهادت
بر اساس گزارش‌های منابع تاریخی، مخیریق در جنگ احد شرکت کرد.[۱۹] ابن‌هشام تاریخ‌نگار قرن دوم و سوم قمری، گزارش کرده است که مخیریق قبل از جنگ احد از قوم خود خواست که پیامبر را یاری کنند. آنان در جواب گفتند که امروز شنبه است و ما کاری انجام نمی‌دهیم. مخیریق پاسخ داد که مراعات روز شنبه در چنین شرایطی لازم نیست و به یاری پیامبر شتافت.[۲۰] [یادداشت ۱]واقدی و بَلاذُری از تاریخ‌نگاران آورده‌اند که مخیریق در این گفت‌وگو قسم یاد کرد که یهودیان می‌دانند محمد پیامبر خداست.[۲۱]
مخیریق در جنگ احد به شهادت رسید.[۲۲] با این حال در ترجمه کتاب الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف نوشته سید بن طاووس آمده است که مخیریق به مرگ طبیعی از دنیا رفت[۲۳] البته چنین مطلبی در متن عربی یافت نشد.
واگذاری اموال به پیامبر اسلام
مخیریق وصیت نمود تا اموالش به پیامبر اسلام(ص) برسد.[۲۴] بر اساس گزارش منابع، مخیریق این وصیت را در هنگام حرکت برای جنگ احد انجام داد که در صورت مرگ، اموالش به پیامبر منتقل گردد.[۲۵] البته برخی گفته‌اند که وصیت اموال در هنگام شهادت بوده است.[۲۶] بلاذری در اَنساب الاَشراف گزارشی آورده است که مخیریق در حال حیات، اموال خود را به پیامبر بخشید.[۲۷] این گزارش در قاموس الرجال اثر محمدتقی شوشتری (درگذشت ۱۴۱۶ق) نیز نقل شده است.[۲۸] بعضی از محققان هم آورده‌اند که او در هنگام اعلان اسلام خویش، تمامی اموال خود را به پیامبر بخشید.[۲۹]
پیامبر اسلام(ص) اموال مخیریق را به عنوان صدقه قرار داد.[۳۰] چنان‌که یک بخش[۳۱] و حتی قسمت عمده‌ای[۳۲] از صدقات رسول خدا(ص) را همین اموال دانسته‌اند. بعضی ادعا کرده‌اند که تمام صدقات پیامبر، قبلاً متعلق به مخیریق بوده است.[۳۳] همچنین برخی گفته‌اند که پیامبر اموال مخیریق را وقف کرد.[۳۴] بدین سبب اولین وقف را همین اموال دانسته‌اند که به دست رسول خدا(ص) از طرف مخیریق[۳۵] یا مستقیماً توسط مخیریق انجام گرفت.[۳۶]
باغ‌های هفت‌گانه
اموال مخیریق را هفت باغ دانسته‌اند که عبارت بودند[یادداشت ۲] از: مِیْثَب، صافیَه، الدَّلال، حُسْنی، بُرْقُه، اَعْواف و مَشْرَبَة اُم ابراهیم.[۳۷] باغ‌های فوق که با نام حوائط رسول خدا(ص) شناخته می‌شد،[۳۸] شامل بهترین نخل‌های منطقه مدینه بود.[۳۹] بر اساس گزارش‌ها، حضرت فاطمه(س) بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) از ابوبکر خواست تا اموال به جای مانده از پیامبر را به او تسلیم کند که از جمله آنها فدک و باغ‌های هفت‌گانه بودند که با مخالفت ابوبکر مواجه شد.[۴۰] این مسئله سبب غضب فاطمه زهرا(س) گردید.[۴۱] در دوران خلیفه دوم، امام علی(ع) و عباس بن عبدالمطلب این اموال را از عمر مطالبه کردند که خلیفه به غیر از مزارع منطقه فدک و خیبر، اموال دیگر از جمله این باغ‌ها را به امام واگذار کرد.[۴۲] بعدها این باغ‌ها به فرزندان حضرت فاطمه(س) منتقل شد.[۴۳]
ابوبَصیر از امام باقر(ع) روایت کرده است که حضرت فاطمه(س) اداره باغ‌های هفت‌گانه را به امام علی(ع) و سپس امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و سپس بزرگ‌ترین نواده از نسل خود در هر زمان وصیت کرده بود. مشابه این روایت از امام صادق(ع) نیز گزارش شده است.[۴۴]
دین
بنا بر گزارش منابع تاریخی مخیریق پیامبر اسلام(ص) را با توجه به علم خود نسبت به کتاب‌های آسمانی به‌صورت کامل می‌شناخت، اما علاقه به یهودیت اجازه ابراز حقیقت را به او نمی‌داد.[۴۵] بعضی بر این اعتقادند که وی بر اساس بشارت کتاب‌های آسمانی به خاتمیت پیامبر اسلام معتقد بود و علاقه داشت تا اولین مسلمان باشد ولی به سبب جلوگیری از درگیری با بزرگان یهود از این کار امتناع کرد[۴۶] تا این‌که در روز جنگ احد مسلمان شد.[۴۷] منابع پرشماری به اسلام آوردن او تصریح کرده‌اند.[۴۸] گفته شده او بعد از ایمان به رسول خدا(ص)[۴۹] از قبیله‌اش، بنی‌قینقاع خواست تا به پیامبر ایمان بیاورند، اما آنها امتناع کردند.[۵۰]
در مقابل، ابن‌سعد (درگذشت ۲۳۰ق) در کتاب طبقات گزارشی آورده است که مخیریق هیچ‌گاه مسلمان نشد، ولی در روز جنگ احد به یاری پیامبر اسلام(ص) شتافت.[۵۱] برای همین پس از شهادت هم بر او نماز گزارده نشد و در گوشه‌ای از قبرستان مسلمان‌ها مدفون گردید.[۵۲] این موضوع به واقدی هم نسبت داده شده است.[۵۳] البته ابن‌حَجَر صحابه‌نگار قرن نهم، گزارش اسلام مخیریق را هم به واقدی منتسب کرده است.[۵۴] همچنین گفته شده که پیامبر اسلام(ص) بیش از آن‌که مخیریق را بهترین یهود بداند، چیزی نگفته و نه در زمان جنگ احد و نه بعد از آن برای او طلب رحمت نکرده است.[۵۵] بعضی بر این باورند که توصیف مخیریق به عنوان سابق (جلودار) یهود از سوی پیامبر و قراردادن او در کنار سلمان به‌عنوان جلودار فارس‌زبانان و بلال با وصف جلودار اهل حبشه، [۵۶] بر اسلام مخیریق دلالت دارد.[۵۷]
پانویس
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵، ۵۱۸؛ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶.
- ↑ فراهیدی، العین، بی‌تا، ج۳، ص۲۱۸.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۴، ۵۱۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵، ۵۱۸.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۹؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۱۹۴؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶-۴۷.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۳، ص۳۵۳؛ ابن‌سید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۶۹.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۶۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵، ۳۲۵، ۵۱۸؛ ابن‌سید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵؛ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱۴، ص۳۷۰.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۴، ج۲، ص۸۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۹۹۳م، ج۲، ص۲۰۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵، ۳۲۵، ۵۱۸؛ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶، ۴۷.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۶۹.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۲۱۲؛ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۱۹۴.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۲، ص۱۶۲؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۴۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱، ج۱۴، ص۳۶۹.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۸-۸۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۶۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱.
- ↑ ابن‌طاووس، الطرائف، ترجمه داود الهامی، ۱۳۷۴ش، ص۳۹۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۸-۳۸۹.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸، ج۲، ص۸۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص ۵۳۱.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۷؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۸۵.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۲۲.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۵؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۲۲.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۶۳؛ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ ابن‌شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ شرّاب، المعالم الاثیره فی السنه و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۶؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۷؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۸؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۸، ص۴۰۷؛ خطیب عمری، الروضه الفیحاء فی تواریخ النساء، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۱.
- ↑ کردعلی، خطط الشام، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹۰.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۴۱، ۲۹۰-۲۹۱.
- ↑ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۸، ص۴۰۷؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ کردعلی، خطط الشام، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹۰.
- ↑ خطیب عمری، الروضه الفیحاء فی تواریخ النساء، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۰-۲۳۱؛ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۷-۸۰۸؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵؛ مصبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۸.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۳، ص۳۵۳؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۵.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۶، ۲۳۷.
- ↑ ابن‌هشام، السیره النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۲۶۶، ۲۸۵، ۵۱۸؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۶۵-۶۶، ج۱۴، ص۳۶۹.
- ↑ ابن‌سید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۹۰؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۲۲.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۶۹-۷۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ ابن‌شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ ابن‌حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۷؛ شرّاب، المعالم الاثیره فی السنه و السیره، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۶.
- ↑ صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶.
یادداشت
- ↑ این مطلب با تفاوت‌هایی در منابع دیگر هم آمده است. (نگاه کنید به طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص۵۳۱؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۶؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱، ج۳، ص۳۵۳.)
- ↑ عناوین این باغ‌ها با اختلافاتی اندک در منابع آمده است. (برای نمونه نگاه کنید به بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۵۱۸؛ ابن‌شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۳؛ ابن‌سید الناس، عیون الاثر، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۲۴۰) و در مورد مکان و اسامی آنها مباحث مفصلی از سوی محققان ارائه شده است.(صبری پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۸۰۶-۸۰۷؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۱۵۱-۱۵۵)
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن ابی‌کرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۵م.
- ابن‌حجر، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۶.
- ابن‌سعد، محمد بن منیع، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۰م.
- ابن‌سید الناس، ابوالفتح محمد، عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دارالقلم، ۱۹۹۳م.
- ابن‌شبه، عمر بن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، الطرائف، ترجمه داود الهامی، قم نوید اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام حمیری، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۹۹۶م.
- خطیب عمری، یاسین، الروضة الفیحاء فی تواریخ النساء، تحقیق حسام ریاضعبدالحکیم، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیه، ۱۴۲۰ق.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳م.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، تحقیق خالد عبدالغنیمحفوظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- شرّاب، محمد محمدحسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیره، بیروت-دمشق، دار القلم-دار الشامیه، ۱۴۱۱ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۳م.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، قاهره، دار الافاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ هشتم، ۱۹۶۷م.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، بی‌تا.
- کردعلی، محمد، خطط الشام، بیروت، مکتبه النوری، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۹م.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.