اسماعیل بن حسین مروزی
| نسب‌شناس قرن هفتم قمری | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عزیزالدین اسماعیل بن حسین بن محمد |
| لقب | ابوطالب مَرْوَزی |
| نسب | از نوادگان محمد دیباج فرزند امام صادق(ع) |
| تاریخ تولد | ۲۲ جمادی‌الثانی ۵۷۲ق |
| زادگاه | مرو |
| تاریخ وفات | قرن ۷ |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | قاضی محمد بن سلیمان فقیهی • فخر رازی و ... |
| شاگردان | یاقوت حموی |
| محل تحصیل | خوارزم • هرات • نیشابور • گرگان • ری • یزد • شیراز • بغداد و ... |
| تألیفات | الفخری فی انساب الطالبیین |
| سایر | تخصص در حدیث، نحو، لغت، اصول، شعر و نجوم |
اسماعیل بن حسین بن محمد، مشهور به اَبوطالِبِ مَرْوَزی، نسب‌شناس قرن هفتم قمری و مؤلف الفخری در انساب است. نسب او به محمد دیباج فرزند امام صادق(ع) می‌رسد. از شاگردان برجسته او می‌توان به یاقوت حموی اشاره کرد.
زندگی‌نامه
نسب اسماعیل به محمد دیباج فرزند امام صادق(ع) می‌رسد. جد سوم او، ابوعلی احمد بن محمد که از مدینه به قم آمده بود، به مرو سفر کرد و در آنجا سکنی گزید.[۱] ابوطالب به گفته خویش در ۲۲ جمادی‌الثانی ۵۷۲ق[۲] دیده به جهان گشود. تمیمی غزی، ابوطالب را در شمار حنفیان آورده است.[۳]
از تاریخ دقیق درگذشت وی اطلاعی در دست نیست. یاقوت حموی (متوفای ۶۲۶ق) در شرح حال وی پس از ذکر نام ابوطالب عبارت «رحمه الله» را آورده که حاکی از مرگ او در زمان حیات یاقوت است.[۴]
تحصیلات و مشایخ
وی تحصیلاتش را در زادگاه خود مرو آغاز کرد و نزد کسانی چون قاضی محمدبن سلیمان فقیهی، دانش آموخت.[۵]
در میان مشایخ وی باید از فخر رازی، عبدالسید بن علی مطرزَّی خوارزمی، قطب‌الدین عبدالمطلب بن محمد شعرانی، عبیدالله بن محمد شعرانی منجم، جمال‌الدین ابن ابی البرکات افطسی، شمس‌الدین بلغاری، محمدبن سعد دیباجی، محمدبن محمد ماهروی، اسماعیل بن محمد کاشانی، عبدالرحیم عبدالکریم سمعانی، محمد بن مسعود مسعودی، ابراهیم بن علی معینی و عبدالله بن عمر صفار نام برد.[۶]
سفرها
وی در اوایل جوانی به قصد زیارت خانه خدا، مرو را ترک گفت، ولی چون در ۵۹۲ق به بغداد رسید، از ادامه سفر منصرف شد و مدتی در همانجا اقامت گزید[۷]
ابوطالب از شهرهای خوارزم، هرات، نیشابور، گرگان، ری، یزد، شیراز، رامهرمز، تُستَر و همدان نیز دیدن کرده و از مشایخ و دانشمندان این شهرها بهره جسته است.[۸]
تاریخ بازگشت ابوطالب به مرو روشن نیست، اما گفته شده که او در ۶۰۳ق در خوارزم بوده[۹] و پیش از ۶۰۶ق در مرو حضور داشته است. وی در مرو با فخر رازی (درگذشته ۶۰۶ ق) دیدار کرده و در همان زمان بوده که کتاب الفخری را برای وی تألیف کرده است.[۱۰]
تدریس و شاگردان وی
به گفته یاقوت[۱۱] ابوطالب در منزل خود در مرو مجالس درس برگزار می‌کرد و در آن طالبان علوم حضور می‌یافتند و از درس وی استفاده می‌کردند، اما تنها شاگردی که از او نام برده شده، یاقوت حموی است که ابوطالب را در ۶۱۴ق در مرو دیده است.
ابوطالب علاوه بر نسب‌شناسی، در حدیث، نحو، لغت، اصول و نیز شعر و نجوم دستی داشته است، چنانکه یاقوت چند بیت شعر او را در معجم الادباء[۱۲] نقل کرده است.
آثار
تنها اثر بازمانده از ابوطالب، الفخری فی انساب الطالبیین است که به کوشش مهدی رجایی در قم (۱۴۰۹ق) به چاپ رسیده است. اثر دیگر وی حظیرة القدس است که قبل از الفخری نوشته شده و در خصوص انساب طالبیان بوده است[۱۳] و کتابی نیز درباره نسب شافعی تألیف کرده بود.[۱۴]
پانویس
- ↑ فخر الدین رازی، الشجره المبارکه، ص۱۰۶؛ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۳؛ قس: ابوطالب مروزی، الفخری، ص۲۷.
- ↑ / ۲۶ دسامبر ۱۱۷۶ م
- ↑ تمیمی، الطبقات السنیه، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ یاقوت، معجم الادباء، ج۶، ص۱۴۸؛ نیز نک:بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۲۱۱ که سال مرگ وی را در ۶۳۲ق ضبط کرده است.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۳۱-۳۲، ص۶۹؛ ص۱۳۴، ص۲۳۱؛ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۱۰۹؛ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۳.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۲۱-۲۲، ص۳۱-۳۲، ص۵۲-۶۹، ص۱۰۴-۱۰۸،۱۳۷؛ یاقوت، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۱۳۴.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۵ ۷، ۲۳۱؛ یاقوت، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۸-۱۵۰.
- ↑ یاقوت، معجم الادبا، ج۶، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ یاقوت، معجم الادباء، ج۶، ص۱۴۷-۱۴۸.
- ↑ ابوطالب مروزی، الفخری، ص۱۳۴، ص۱۵۸، جم
- ↑ برای آثار یافت نشده وی، نک: یاقوت، معجم الادباء، ج۶، ص۱۴۶.
منابع
- ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ق.
- بغدادی، هدیه.
- تمیمی، تقی‌الدین بن عبدالقادر، الطبقات السنیه فی تراجم الحنیفیه، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳ م.
- فخرالدین رازی، محمد بن عمر، الشجره المبارکه، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ق.
- یاقوت، ادبا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی