آیه ۸۲ سوره نساء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۸۲ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | قرآن |
| درباره | اثبات الهی‌بودن قرآن از طریق نفی اختلاف در معارف آن |
| آیات مرتبط | آیه ۲۸ زمر، آیه ۱ کهف، آیه ۸۱ نساء |
آیه ۸۲ سوره نساء مخاطبان را به تدبر و اندیشه در قرآن دعوت می‌کند و تصریح می‌کند که اگر قرآن از سوی کسی به جز خداوند بود اختلاف در آن راه می‌یافت. بنابر این نفی اختلاف در قرآن اصالت و الهی‌بودن قرآن را ثابت می‌کند. برخی عالمان عدم اختلاف را از نشانه‌های اعجاز قرآن دانسته‌اند. مفسران اختلاف را در سه گونه تناقض، تفاوت و اختلاف در تلاوت تقسیم کرده‌اند. شیخ طوسی و علامه طباطبایی از دستور به تدبر در قرآن نتیجه گرفته‌اند که فهم قرآن وابسته به احادیث نبوی نیست و مخاطبان عادی نیز می‌توانند آن را بفهمند.
اهمیت آیه
آیه ۸۲ سوره نساء با دعوت از منکران قرآن به اندیشیدن در آیات آن و نیافتن اختلاف و تفاوت در معارف آن بر الهی‌بودن و حقانیت قرآن استدلال کرده است.[۱]
سید محمدحسین طباطبایی، مفسر قرآن، این آیه را تشویقی برای مخالفان قرآن جهت تدبر در قرآن دانسته، تا روشن شود که در قرآن هیچ‌گونه اختلافی نیست و همین اثبات‌کننده الهی‌بودن قرآن برای آنان شود.[۲] براساس این آیه، وجود اختلاف در مطالب یک کلام نشان غیر الهی بودن آن تلقی شده است.[۳]
عدم اختلاف و اعجاز قرآن
بعضی مفسران عدم وجود اختلاف در آیات قرآن را از جنبه‌های اعجازآمیز بودن قرآن تلقی کرده‌اند.[۴] شیخ طوسی و برخی مفسران دیگر عدم وجود اختلاف در آیات قرآن را از وجوه اعجاز قرآن نمی‌دانند؛[۵] زیرا در سخنان برخی از انسان‌های فصیح هم ممکن است اختلاف راه پیدا نکند.[۶]
نفی اختلاف در قرآن
مفسران وجود اختلاف در قرآن را نفی کرده‌اند.[۷] ناصر مکارم شیرازی، مفسر قرآن، ریشه این موضوع را تغییر دائمی ذهن و روان هر انسانى تحت تغییرات حاکم بر حیات مادی می‌داند.[۸] ازنظر او، گذشت زمان اندیشه و سخنان انسان‌ها را دائماً در معرض دگرگونی قرار می‌دهد و این باعث پیدایش اختلاف در سخنان آنان می‌شود؛ امری که در مورد خداوند رخ نمی‌دهد.[۹] مفسرانی چون فخر رازی و محمدجواد بلاغی به مواردی که به‌عنوان اختلاف در قرآن یاد شده پاسخ داده‌اند.[۱۰]
علامه طباطبایی در جمع بندی آیه یادآور شده که آنچه در آخر دوران رسالت پیامبر بر او نازل گشته ناظر به همان است که در آغاز این دوران نازل شده و تمام شاخ و برگها به ریشه‌ها و اصول باز می‌گردد و همه چیز در نهایت به توحید حق منتهی می‌گردد و هر انسانی كه در آن تدبر كند با فطرت خود حكم مى‌كند كه صاحب اين كلام كسى نيست كه گذشت ايام و تحول و تكامل حاکم بر جهان در او اثر بگذارد، بلكه او خداى واحد قهار است.[۱۱]
معنای اختلاف
شیخ طوسی در تفسیر تبیان می‌گوید اختلاف به این معناست که دو چیز به گونه‌ای با هم متفاوت باشند که نتوان آن‌ها را جایگزین هم کرد.[۱۲] او اختلاف را به سه‌گونه تناقض، تفاوت و اختلاف در تلاوت تقسیم می‌کند. و معتقد است آنچه در این آیه نفی شده است اختلاف تناقض و اختلاف تفاوت است نه اختلاف تلاوت. زیرا اختلاف در قرائت و اختلاف در اندازه سوره‌ها و آیه‌ها و تفاوت در ناسخ و منسوخ بودن عیب و نقص نیست و از وجوه زیبایی کلام است.[۱۳] از نظر طباطبائی، نبودن اختلاف در قرآن به‌معنای نبودن تناقض (آیه‌ای آیه‌ای دیگر را نقض کند)، تدافع (وجود ناسازگاری بین آیات) و تفاوت (تفاوت میان آیات از نظر استحکام لفظی و معنوی) است.[۱۴]
اختلاف کثیر
مفسران قید «کثیر» در آیه را قید توضیحی دانسته‌اند به این معنا که اگر قرآن الهی نبود، در آن اختلاف دیده می‌شد و این اختلاف هم بسیار زیاد بود.[۱۵] در حالی که اگر قید کثیر قید احترازی بود، فقط وجود اختلاف کثیر را رد می‌کرد، ولی امکان وجود اختلاف کم را نفی نمی‌کرد.[۱۶]
نتیجه‌گیری از آیه
شیخ طوسی مفسر و فقیه قرن پنجم معتقد است از آیه ۸۲ سوره نساء می‌توان چهار نتیجه استخراج کرد؛
- تقلید در اصول دین باطل است و باید درباره آن‌ها تحقیق کرد.
- کسانی که می‌گویند قرآن بدون حدیث پیامبر قابل فهم نیست اشتباه می‌کنند چون قران دستور به تدبر داده است.
- اگر قرآن از سوی غیر خدا بود مانند کلام انسان‌ها اختلاف در آن رسوخ می‌کرد.
- هر کلام متناقضی که پیدا شود سخن خداوند نخواهد بود.[۱۷]
نویسنده المیزان از این آیه سه نکته را نتیجه گرفته است:
- قرآن با فهم عادی قابل ادراک است.
- آیات قرآن یکدیگر را تفسیر می‌کنند.
- قرآن نسخ، ابطال، تكميل و تهذيب نمی‌پذیرد و هيچ حاكمى تا ابد نمى‌تواند عليه آن حكمى كند و از این رو شریعت اسلام تا قیامت استمرار دارد.[۱۸]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۱۹.
- ↑ هندی، اظهار الحق، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۰؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۹۷۱؛ خویی، البیان، مؤسسة إحياء آثار الامام الخوئی، ص۵۸-۵۹.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۲۷۱؛ فخر رازی، نهایة الایجاز، ۱۴۲۴ق، ص۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص ۱۴۲؛ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۱۹؛ زرکشی، البرهان، ج۲، ۱۳۷۶ق، ص۴۵؛ ثقفی تهرانی، روان جاوید، ۱۳۹۸ق، ج۲، ص۹۰-۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۸.
- ↑ فخر رازی، نهایة الایجاز، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۲-۲۴۶؛ بلاغی، الهدی إلی دین المصطفی، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵-۲۹۴.
- ↑ طباطبايی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، صص۲۰.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۲۷۱.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۲۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۲۰.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۲۷۰.
- ↑ طباطبايی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۲۰-۲۱.
منابع
- بلاغی، محمدجواد، الهدی إلی دین المصطفی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۵ق.
- ثقفی تهرانی، محمد، روان جاويد در تفسير قرآن مجيد، تهران، نشر برهان، ۱۳۹۸ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة إحياء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.
- راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، بی‌تا.
- زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهيم، بیروت، دارالمعرفة، ۱۳۷۶ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تحقیق مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فخر رازی، محمد بن عمر، نهاية الإيجاز فی دراية الإعجاز، بیروت، دار صادر، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۶۶ش.
- هندی، رحمة‌الله بن خلیل‌الرحمن، اظهار الحق، بیروت، دارالکتب العلمية، ۱۴۱۳ق.