سابُّ النَّبی فردی است که به پیامبر اکرم(ص) دشنام دهد یا چیزی به پیامبر نسبت دهد که موجب تحقیر و نقص او شود. از نظر فقیهان، حکم ساب النبی قتل است. علت این حکم، وجوب حفظ احترام پیامبر و دفاع از دین است. در صدر اسلام، پیامبر به کشتن چند ساب‌النبی دستور داده بود. شماری از فقهای معاصر شیعه، اجرای این حکم را از اختیارات حاکم اسلامی دانسته‌اند. در دیدگاه اکثر فقهاء، سَبّ غیر پیامبر مانند سب خداوند، امامان و حضرت زهرا(س)، حکمی برابر با حکم سب النبی دارد.
مفهوم‌شناسی
ساب النبی، فردی است که به پیامبر دشنام دهد؛ یعنی به او چیزی نسبت دهد که موجب عیب و نقصش شود.[۱] سب‌النبی شامل هر نوع دشنام و ناسزا به پیامبر می‌شود؛[۲] از این رو بدگویی، زشت‌گویی، مسخره کردن و یا اهانت به حضرت محمد را دربر می‌گیرد.[۳]
سَبّ به معنای دشنام و ناسزا است.[۴] به گفته طریحی، دشنام یعنی توصیف مخاطب به چیزی که نقص وی به حساب آید.[۵] همچنین سب به نفرین و اهانت نیز معنا شده است.[۶] فقیهان مسلمان، سب را حرام دانسته[۷] مقدس اردبیلی تعابیر سبّ، شَتْم و نَیْل را که در روایات آمده همه را به یک معنی دانسته که دربردارنده تنقیص پیامبر است.[۸]
حکم فقهی
فقیهان شیعه حکم ساب النبی را قتل دانسته‌اند[۹] و توبه را مانع کشتن وی نمی‌دانند؛[۱۰] اگرچه ابوحنیفه از امامان مذاهب اربعه اهل سنت توبه ساب‌ّالنبی را مانع کشته شدن می‌داند.[۱۱] مبنای شرعی حکم سب‌النبی روایات متواتر[۱۲] و اجماع[۱۳] است. بیشتر فقها برای ایجاد عنوان ساب‌النبی و کیفر آن، داشتن قصد برای سب،[۱۴] عدم تقیه، عدم اکراه و عدم نادانی را شرط دانسته‌اند.[۱۵]
برخی همچون شهید ثانی سب النبی را از موارد ارتداد دانسته و حکم به قتل ساب النبی را به دلیل ارتداد می‌داند؛[۱۶] اما بسیاری از فقهای شیعه عنوان «سبّ النبی» را برای کشتن سب‌کننده کافی دانسته و معتقدند حکم آن وابسته به عناوین دیگر مانند ارتداد نیست.[۱۷] فقهای اهل‌سنت نیز درباره ساب النبی در باب ارتداد بحث کرده‌اند و باب مستقل سب‌النبی ندارند.[۱۸] آیت الله خویی از فقهای شیعه، سب النبی را به عنوان یکی از گناهان و جرایم حدی به حساب آورده است.[۱۹] در بیشتر منابع حدیثی و فقهی، سب النبی در باب قذف یا پس از آن آمده است.[۲۰] در ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی و تبصره آن نیز به پیروی از فقه چنین آمده است که: هر کس پیامبر اعظم(ص) و یا هریک از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند سابّ النبی است و به اعدام محکوم می شود.
فلسفه حکم
بیشتر فقیهان وجوب حفظ احترام پیامبر اسلام(ص) را علت اصلی حکم سب‌النبی دانسته‌اند.[۲۱] دلایل دیگری نیز مانند حفظ و دفاع از دین گفته شده است.[۲۲] محقق اردبیلی دلیل کشتن ساب النبی را حکم ضروری تعظیم و بزرگداشت پیامبر دانسته و این که ساب النبی منکر این حکم ضروری دین است و این کار مثل اهانت به سایر مقدسات است مانند انداختن قرآن در نجاسات و اهانت به خدا ودین واسلام ودیگر عبادات و شعائر. [۲۳]
اجرای حکم
نظر مشهور در فقه شیعه این است که هر مسلمانی اجازه دارد بدون اجازه امام یا حاکم شرع، سب‌کننده پیامبر را به قتل برساند؛[۲۴] البته شرایطی مانند نداشتن ضرر مالی یا جانی در اجرای حکم شرط دانسته شده است.[۲۵]مقدس اردبیلی وجود نداشتن ضرر جانی، مالی و آبرویی برای قاتل و دیگر مسلمانان را شرط جواز کشتن ساب النبی دانسته است و براین باور است که در صورت گمان به تحقق یکی از این ضررها ترک کشتن ساب النبی( برفرض وجوب) جایز است.[۲۶] [یادداشت ۱] شیخ مفید اقدام بر چنین کاری را بدون اجازه امام، جایز ندانسته[۲۷] و اجرای این حکم را از اختیارات حاکم اسلامی می‌داند.[۲۸]فاضل لنکرانی(۱۳۱۰-۱۳۸۶ش.) از مراجع تقلید بر این باور است که توهین و دشنام اگر از روی جهالت یا بر اثر غضب و خشم شدید باشد؛ حکم به ارتداد یا کفر داده نمی‌شود و بر شخص حدِّ سابّ جاری نخواهد شد.[۲۹]
سابقه اجرای حکم
بنا بر برخی روایات در زمان پیامبر اکرم حکم ساب النبی اجرا شده است: برای نمونه محمد بن مسلم از امام محمد باقر(ع) نقل کرده که مردی از قبیله هذیل، پیامبر(ص) را دشنام می‌داد.[۳۰] وقتی این خبر به پیامبر رسید، فرمود: چه کسی خود را برای کشتن این فرد آماده می‌کند؟ دو نفر از انصار اعلام آمادگی کردند و کار را انجام دادند.[۳۱] همچنین در فتح مکه همه مشرکان و حتی ابوسفیان مشمول عفو پیامبر شدند؛ امّا چند نفر از جمله دو زن آوازه‌خوانی که پیامبر را هجو و استهزا می‌کردند، مورد عفو و بخشش قرار نگرفتند؛[۳۲] بلکه پیامبر(ص) دستور داد تا این چند نفر را در هر کجا هستند، به قتل برسانند.[۳۳]
توهین به پیامبر اکرم در قرن اخیر نیز، با واکنش مسلمانان روبه رو شد. انتشار کتاب آیات شیطانی در مهر ۱۳۶۷ش (سپتامبر۱۹۸۸م) در لندن باعث شد مسلمانان در نقاط مختلف جهان علیه نویسنده و ناشر آن تظاهرات کنند.[۳۴] امام خمینی نیز فتوای قتل سلمان رشدی نویسنده کتاب را صادر کرد.[۳۵] همچنین به دنبال چاپ کاریکاتورهای توهین‌آمیز نسبت به پیامبر توسط روزنامه دانمارکی یولاندز-پستن (Jyllands-Posten) در شهریور ۱۳۸۴ش (سپتامبر ۲۰۰۵م)،[۳۶] مسلمانان کالاهای دانمارکی را تحریم کردند.[۳۷] نشر کاریکاتورهای اهانت‌آمیز به پیامبر اکرم در مجله فرانسوی شارلی ابدو در سال‌های ۱۳۹۰و ۱۳۹۱ش، نیز سبب اعتراض مسلمانان در کشورهای مختلف شد.[۳۸]
سبّ غیر نبی
حکم سب غیر از پیامبر اسلام مانند سب خداوند، ملائکه و معصومان(ع) را نیز مانند حکم ساب النبی دانسته‌اند.
- سب خداوند و فرشتگان مقرب: برخی از فقیهان، کیفر سب خدا و فرشتگان مقرب او را با کیفر سب پیامبر برابر می‌دانند.
- سب معصومان: برخی از فقیهان بر قتل کسی که به امام علی(ع) سب کند، حکم کرده‌اند گرچه برخی این حکم را فقط مخصوص کسی دانسته‌اند که بر سب امیرالمومنین اصرار دارد.[۳۹] تعدادی از فقیهان، حکم سب دیگر ائمه را مانند حکم سب النبی دانسته[۴۰] ولی عده دیگر حکم آن را اگر عنوان دیگری مانند ارتداد یا فساد یا اهانت به پیامبر یا قذف داشته باشد، قتل اعلام کرده‌اند.[۴۱] همچنین تعدادی حکم سب بر حضرت زهرا(س) را برابر با سب‌النبی دانسته،[۴۲] و عده‌ای دیگر فقط در مواردی از آن که شامل سب‌النبی و یا قذف حضرت زهرا(س) می‌شود، حکم به قتل عامل آن داده‌اند.[۴۳]
- سب پیامبران: عده‌ای از فقیهان شیعه، سب همه پیامبران[۴۴] و عده‌ای دیگر، فقط سب پیامبرانی را که اسمشان در قرآن آمده، در حکم سب النبی می‌دانند،[۴۵] گروهی نیز حکم سب دیگر پیامبران را قتل نمی‌دانند.[۴۶]
- سب حضرت آمنه: برخی از فقها، سب آمنه، مادر پیامبر را در حکم سب خود پیامبر(ص) گرفته‌اند.[۴۷] برخی این برابری را مختص زمانی می‌دانند که اهانت به او به سب پیامبر منجر شود یا نسبت قذف به مادرش بدهند.[۴۸]
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
https://pasokh.org/fa/telegram/View/951750/0/ مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات، حوزه علمیه قم.
پانویس
- ↑ مروجی طبسی، «حکم فقهی دشنام‌دهنده به پیامبر»، ص۵۰-۴۲.
- ↑ زراعت، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، ص۱۰۳-۷۳.
- ↑ مروجی طبسی، «حکم فقهی دشنام‌دهنده به پیامبر»، ص۵۰-۴۲.
- ↑ جوهری، الصحاح، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۴۴، واژه سبّ.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، واژه سب
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲؛ النووی، شرح صحیح مسلم، ۱۴۰۷ق، ج۲،ص۵۴.
- ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفایدة، الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ج۱۳،ص۱۷۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۲م، ج۲۱، ص۲۶۸؛ ج۴۱، ۴۲۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۲م، ج۲۱، ص۲۶۸؛ ج۴۱، ۴۲۲.
- ↑ النووی، المجموع شرح المهذب، ج۱۹، ص۴۲۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۸، ص۲۱۳-۲۱۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۲م، ج۲۱، ص۲۶۸.
- ↑ شیخ انصاری، مکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۵۵
- ↑ سعیدی، مدخل «سب»، ص۶۸۱-۶۷۴.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۵۴.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۶۷.
- ↑ آقابابایی، «قتل نفس به اعتقاد مهدور الدم بودن مقتول»، ص۱۷۴.
- ↑ خویی، مبانی تکملة المنهاج، ج۱، ص۳۲.
- ↑ زراعت، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، ص۱۰۳-۷۳.
- ↑ حاجی ده‌آبادی، نوری، «بازپژوهشی در مجازات سابّ الامام»، ۱۳۹۳ش، ص۷۰-۳۹.
- ↑ حاجی ده‌آبادی، نوری، «بازپژوهشی در مجازات سابّ الامام»، ۱۳۹۳ش، ص۷۰-۳۹.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، الناشرمؤسسة النشر الإسلامي، ج۱۳، ص۱۷۰.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۸.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۸.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائده، الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ج۱۳، ص۱۷۱.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۷۴۳.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۷۴۳.
- ↑ لنکرانی، جامع المسائل، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۵۰۱.
- ↑ کلینی، فروع کافی، ۱۳۶۷ش، ج۷، ص۲۶۷.
- ↑ کلینی، فروع کافی، ۱۳۶۷ش، ج۷، ص۲۶۷.
- ↑ ابن‌هشام، السیرةالنبویة، ۱۹۹۲م، ج۲، ص۸.
- ↑ ابن‌هشام، السیرةالنبویة، ۱۹۹۲م، ج۲، ص۸.
- ↑ «ادله شرعی و پیامدهای حکم ارتداد سلمان رشدی»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۱، ص۸۶.
- ↑ «تاوان ۲۰۰میلیون دلاری دانمارک برای توهین به پیامبر اعظم(ص)»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «دانمارک از کاریکاتورهای موهن میلیون‌ها یورو زیان دید»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ «شارلی ابدو؛ از توهین به مریم مقدس و مسیح تا پیامبر اسلام»، سایت مشرق نیوز.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۸۶.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۵.
- ↑ حاجی ده‌آبادی، «بازپژوهشی در مجازات سابّ الامام»، ص۷۰-۳۹.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۷.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۷..
- ↑ سعیدی، مدخل «سب»، ص۶۸۱-۶۷۴.
- ↑ «منظور از انبیاء عظام و ساب النبی»، پایگاه دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ صدر حسینی، «حکم سبّ کنندۀ پیامبر اکرم و سایر معصومین علیهم السلام»، سایت ثقلین.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۷.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۲م، ج۴۱، ص۴۳۷.
یادداشت
- ↑ ومعلوم انه مشروط بعدم حصول الضرر على القاتل نفسه و ماله و عرضه و كذا سائر المسلمين بمعنى أنه لو ظن أمثال ذلك يجوز له ترك قتله على تقدير الوجوب.
منابع
- ابن هشام، السیرة النبوی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۲م.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، المحقق:الشيخ مجتبى العراقي، قم الناشرموسسة النشر الاسلامی، بی تا.
- آقابابایی، حسین، «قتل نفس به اعتقاد مهدور الدم بودن مقتول»، فقه اهل‌بیت، ج ۱۲، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، تابستان ۱۳۷۹ش.
- «ادله شرعی و پیامدهای حکم ارتداد سلمان رشدی»، خبرگزاری شبستان، نشر:۱۳۹۳/۱۱/۲۶ش، بازدید:۱۳۹۸/۴/۹ش.
- النووی، ابوزکریا، المجموع شرح‌المهذب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- النووی، یحیی بن شرف، شرح صحیح مسلم، بیروت، خلیل میس، ۱۴۰۷ق.
- انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- «تاوان ۲۰۰میلیون دلاری دانمارک برای توهین به پیامبر اعظم(ص)»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، نشر:۱۳۸۵/۱۲/۱۲ش، بازدید:۱۳۹۸/۴/۹ش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم،۴۰۷ق/۱۹۷۸م.
- حاجی ده‌آبادی، احمد؛ نوری، عباس، «بازپژوهشی در مجازات سابّ الامام»، نشریه حقوق اسلامی، ش۴۰، بهار ۱۳۹۳ش.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث، ۱۴۱۶ق.
- صدر حسینی، «حکم سبّ کنندۀ پیامبر اکرم و سایر معصومین علیهم السلام»، سایت ثقلین، تاریخ انتشار: ۶ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، دارالعلم، ۱۴۱۰ق.
- «دانمارک از کاریکاتورهای موهن میلیون‌ها یورو زیان دید»، همشهری آنلاین، نشر:۱۳۸۵/۶/۱۸ش، بازدید:۱۳۹۸/۴/۹ش.
- راغب، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- زراعت، عباس، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی»، نشریه دانشکده الهیات مشهد، پاییز ۱۳۸۱ش.
- سعیدی، فریده، مدخل «سب»، دانشنامه جهان اسلام، ج ۲۲، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
- «شارلی ابدو؛ از توهین به مریم مقدس و مسیح تا پیامبر اسلام»، مشرق نیوز، نشر:۱۳۹۳٫۱۱٫۳، بازدید:۱۳۹۸/۴/۹ش. *شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- عاملی، زین‌الدین بن‌علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل، نشر امیر، قم، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الفروع من الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، بهار ۱۳۶۷ش.
- مروجی طبسی، محمدجواد، «حکم فقهی دشنام دهنده به پیامبر (ص)»، نشریه فرهنگ کوثر، قم، شماره۷۸، تابستان۱۳۸۸ش.
- محقق حلی، نجم‌الدین جعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق.
- مصدق، محمد، «سبّ النبی و احکام آن از منظر قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ش با رویکرد کاربردی»، نشریه دادرسی، سازمان قضایی نیروهای مسلح، آذر و دی ۱۳۹۵ش، ش ۱۱۹.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائدةوالبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، نشر اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- «منظور از انبیاء عظام و ساب النبی»، پایگاه دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازید: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۸۲م (۱۳۶۱ش).
پیوند به بیرون