کاربر:H.shamloo/صفحه تمرین۲
| پژوهشگر فقه اسلامی | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام کامل | یوزف فرانتس شاخت (Joseph Franz Schacht) |
| دین | مسیحی |
| ملیت | آلمانی-انگلیسی |
| زادروز | ۱۹۰۲م |
| زادگاه | آلمان |
| وفات | ۱۹۶۹م |
| اطلاعات علمی | |
| تحصیلات | الهیات • زبانهای شرقی • اسلامشناسی |
| محل تحصیل | آلمان |
| تأثیرپذیرفته از | ایگناس گلدزیهر |
| آثار | دیباچهای بر فقه اسلامی |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| تخصص | فقه اسلامی |
| زمینه فعالیت | مطالعات فقه اسلامی • بررسی انتقادی احادیث فقهی |
| مناصب | استاد دانشگاه |
| اطلاعات دیگر | |
یوزِف شاخْت (۱۹۰۲-۱۹۶۹م) اسلامشناس آلمانی-انگلیسی که مهمترین زمینهٔ پژوهشی او مطالعات فقه اسلامی و بررسی انتقادی درونمایهٔ احادیث فقهی دانسته شده است.
شاخت در دانشگاههایی فِرایْبورگ آلمان، آکْسْفورد انگلستان، الجزیره الجزایر، لیدن هلند و کُلُمْبیای امریکا استاد مطالعات اسلامی و عربی بوده است. کتاب دیباچهای بر فقه اسلامی او مهمترین کتابی دانسته شده که در میان اسلامشناسان غربی دربارهٔ فقه اسلامی نگاشته شده است.
زمینهٔ اصلی پژوهشی شاخت فقه اهلسنت دانسته شده و گفته شده که او با فقه شیعه آشنایی عمیقی نداشته است؛ با این حال، در برخی آثارش به فقه شیعه پرداخته و موضوعاتی مطرح کرده که برخی محققان آن را ادعاهای بدون دلیل خواندهاند.
شاخت در مطالعات فقهی خود، به پیروی از گلدزیهر، معتقد به عدم اصالت احادیث نبوی(ص) بوده است؛ این دیدگاه او مورد نقد پژوهشگران غیرمسلمان و مسلمان قرار گرفته است؛ برای نمونه گفته شده که شاخت با نظام اسناد و اصطلاحات به کار رفته برای نقل حدیث در قرن اول هجری قمری ناآشنا بوده است.
شاخت پژوهشگر فقه اسلامی
یوزِف شاخت اسلامشناس آلمانی-انگلیسی و متخصص زبان عربی بود که مهمترین زمینهٔ پژوهشی او مطالعات فقه اسلامی و بررسی انتقادی درونمایهٔ احادیث فقهی دانسته شده است.[۱] برخی کتاب شاخت، دیباچهای بر فقه اسلامی، را مهمترین کتابی دانستهاند که در میان اسلامشناسان غربی دربارهٔ فقه اسلامی نگاشته شده است.[۲]
برخی محققان معتقدند که زمینهٔ اصلی پژوهش شاخت فقه اهلسنت بوده و با فقه شیعه آشنایی عمیقی نداشته است.[۳] گفته شده که او خود به این عدم آگاهی اعتراف کرده است.[۴] با این حال، او در برخی آثارش به فقه شیعه پرداخته و موضوعاتی مطرح کرده که برخی محققان آن را ادعاهای بدون دلیل خواندهاند؛[۵] برای نمونه شاخت این عقیده مشهور شیعه که احکام فقهی به آثار امام صادق علیه السلام بر میگردد را رد کرده است.[۶]
بر این اساس، برخی معتقدند که نظرات شاخت در مورد حدیث اسلامی اساساً در خصوص فقه و حدیث شیعه تسرى چندانى ندارد، بلكه برعکس روشهای علمی او در نقد احاديث اهلسنت تاحدودى دقت نظر محدثان شيعه در نقد منابع روایی اهلسنت را با روش تحقيق تاريخی تأیید میکند.[۷]
بهنوشتهٔ عبدالرحمن بدوی (درگذشت: ۲۰۰۲م)، محقق مصری تاریخ شرقشناسی، شاخت در بررسیهایش دربارهٔ مذاهب فقهی و مسائل کلی فقه، وسواس و دقت نظر بسیاری داشت و از کلیگوییها و فرضیهپردازیهای امثال گلدزیهر پرهیز میکرد؛ به همین دلیل، آثار شاخت تأثیرگذارتر، قابلاعتمادتر، سودمندتر و به تحقیق علمی نزدیکتر بودهاند.[۸]
نظرات و نقد نظرات
بهگزارش برخی محققان، شاخت، با اعتقاد به جایگاه بنیادین فقه در حیات دینی فردی و اجتماعی مسلمانان، مطالعات خود را معطوف به چگونگی شکلگیری جنبههای حقوقی-اجتماعی فقه کرد.[۹] نتیجه مطالعات او ارائه تصویری برخلاف باور قطعی مسلمانان، دربارهٔ برگرفتهشدن فقه از قرآن و سنت، دانسته شده است: اینکه ابتدا عمل و رأیی در میان مسلمانان رایج شده و سپس برای آن تفسیر فقهی مناسبی از قرآن استنباط شده و به حدیثی ربط داده شده است.[۱۰]
گفته شده که یکی از راههای شاخت برای توجیه این نظرات اثبات عدم اصالت تاریخی روایات نبوی(ص) بوده است.[۱۱] هارالد موتْسْكى (درگذشت: ۲۰۱۹م)، اسلامشناس آلمانی، شاخت را در زمینهٔ بحث از اصالت روایات پیامبر(ص) جزء گروهی برشمرده که، به پیروی از گلدزیهر، رویکردی همراه با شکاکیت افراطی به این منابع داشتهاند.[۱۲]
بهگزارش او، شاخت در کتاب منابع فقه اسلامی قابلیت اعتماد به حدیث، بهعنوان منبعی دینی در قرن اول هجری قمری، را سخت مورد حمله قرار داده است؛ از نظر شاخت، احادیثی که ادعا میشود که از پیامبر(ص) است حاصل پیشرفتهای فقهی، کلامی و سیاسی قرن دوم هجری بوده و فاقد هرگونه ارتباط با دوران پیامبر(ص) است.[۱۳]
گزارش نقدها
بهگزارش اَنْدْرو ریپین (درگذشت: ۲۰۱۶م)، استاد مطالعات اسلامی، پس از شاخت، نگرش همراه با شکاکیت افراطی به روایات نبوی(ص) ویژگی جدانشدنی مطالعات اسلامی شد؛[۱۴] با این حال کسانی از میان اسلامشناسان غیرمسلمان، مانند هَمیلتون گیب (درگذشت: ۱۹۷۱م) و موتسکی، بر تعمیم نظریهٔ شاخت بر جعلیبودن همهٔ احادیث خرده گرفتند.[۱۵]
بهگزارش موتسکی، جدیترین انتقاد به شاخت این بود که او بهقدر کافی میان شکل حدیث و محتوای آن تفاوت ننهاده است: شكل حديث صورتى رسمى است كه پیش از قرن دوم هجرى بر تن روايات پوشانده نشده است؛ اما محتواى حديث به زمانى بسيار قديمتر باز مىگردد.[۱۶]
در میان پژوهشگران مسلمان هم، کسانی چون فؤاد سِزْگین (درگذشت: ۲۰۱۸م)، به نقد نظر شاخت دربارهٔ اصالت روایات پرداختهاند؛ از نظر آنان شاخت با نظام اِسناد و اصطلاحات بهکار رفته برای نقل حدیث در قرن اول هجری ناآشنا بوده است.[۱۷]
اما، در زمینهٔ سیرهپژوهی، بهنوشتهٔ موتسکی، نظریهٔ شاخت دربارهٔ عدم اصالت روایات سیره چندان سیرهپژوهان را تحت تأثیر قرار نداد؛ برای نمونه، سیرهپژوهی چون ویلیام مونتگمری وات، در عین پذیرش نوعی «شکلدهی سوگیرانه» در روایات سیره، نگاه انتقادی را راهکاری برای ارائهٔ سیرهای نزدیک به واقع، با تکیه بر روایات سیره، برشمرده است.[۱۸]
زندگینامه: تحصیل، تدریس و سایر فعالیتها
یوزف فرانْتِس شاخت در سال ۱۹۰۲م در خانوادهای کاتولیک در آلمان بهدنیا آمد.[۱۹] در سال ۱۹۲۰م، در رشتهٔ الهیات، با تمرکز بر آموختن زبانهای سامی (عبری و عربی)، بهتحصیل پرداخت.[۲۰] در سال ۱۹۲۳م، از رسالهٔ دکتری خود، که تصحیح کتابی دربارهٔ حیله شرعی در فقه اسلامی بود، دفاع کرد.[۲۱] در سال ۱۹۲۹م، بهعنوان جوانترین دانشیار دانشگاههای آلمان، به استادی رشتهٔ زبانهای شرقی در دانشگاه فرایبورگ رسید.[۲۲]
در فاصله ۱۹۲۶ تا ۱۹۳۳م، شاخت سفرهای گوناگونی به خاورمیانه و شمال آفریقا کرد.[۲۳] بهگزارش برخی منابع، هنگامی که نازیها در آلمان بهقدرت رسیدند، با اینکه بهلحاظ نژاد و مذهب خطری متوجه او نبود، او که فرد آزادمنشی بود، آلمان را بهمقصد مصر ترک کرد.[۲۴] گفته شده که تا سال ۱۹۳۹م و آغاز جنگ جهانی دوم، به آلمان بازنگشت و چیزی به زبان مادری خود تألیف نکرد.[۲۵]
او در مصر به تدریس زبانشناسی عربی و سُرْیانی پرداخت و با آغاز جنگ جهانی دوم به انگلستان رفت و به همکاری با رادیوی بی بی سی علیه آلمان نازی پرداخت.[۲۶] بدوی، که خود در مصر با شاخت مرواده داشته، در وطنپرستانهبودن فعالیتهای شاخت در این دوره تردید کرده است.[۲۷] او عدم بازگشت شاخت به آلمان پس از جنگ و پذیرفتن تابعیت انگلیسی را بهعنوان دلیل بر نظر خود اقامه کرده است.[۲۸]
از دیگر فعالیتهای شاخت به همکاری در بنیادگذاری و انتشار مجله معروف مطالعات اسلامی (Saudia Islamica) اشاره شده است.[۲۹] همچنین، او از ویراستاران چاپ جديد دايرة المعارف اسلام در دانشگاه لیدن هلند برشمرده شده که انتشار مرتب این اثر تا حدود زیادی حاصل تلاشهای او دانسته شده است.[۳۰]
بهگزارش منابع، شاخت در دانشگاههای آکسفورد، الجزیره و لیدن هلند و از سال ۱۹۵۹م تا هنگام مرگش (۱۹۶۹م) در دانشگاه کلمبیای امریکا استاد مطالعات اسلامی و عربی بود.[۳۱] شاخت در سال ۱۹۵۴م بهعنوان عضو اکادمی عرب دمشق و در سال ۱۹۵۶م بهعنوان عضو اکادمی سلطنتی هلند برگزیده شده است.[۳۲]
آثار
آثار شاخت در زمینههای زیر دستهبندی و گزارش شده است:
- تحقیق در زمینهٔ فقه اسلامی: از جمله کتابهای منابع فقه اسلامی (۱۹۵۰م)، پیشنویس تاریخ فقه اسلامی (۱۹۵۳م) و دیباچهای بر فقه اسلامی (۱۹۶۴م) و مقالاتی چون «قتل غیرعمد»، «خيارات»، «قصاص»، «تقلید»، «وصيت» و «وضو».
- تصحیح مخطوطات عربی-اسلامی: از جمله مقالات «از کتابخانههای استانبول و قاهره» (۱۹۲۸م)، «از کتابخانههای استانبول و پیرامون آن» (۱۹۳۰م) و «دربارهٔ برخی مخطوطات موجود در کتابخانه جامع قرویین در فاس» (۱۹۶۲م).
- تحقیق متن و نشر برخی از متون فقهی: از جمله کتابهای الحيلُ و المَخارِج اثری در فقه حنفی از قرن سوم قمری (۱۹۲۳م) و اختلاف الفقهاء اثر محمد بن جریر طبری (۱۹۳۳م).
- مطالعاتی در علم کلام اسلامی: از جمله مقالاتی چون «اسلام» خلاصهای از عقاید اسلامی (۱۹۳۱م)، «منابعی جدید برای تاریخ کلام اسلامی» (۱۹۵۳م) و «کلام و فقه در اسلام» (۱۹۶۹م).
- کارهایی در زمینه تاریخ علوم، بهویژه طب در تمدن اسلامی: از جمله مقالات «مناظرهای طبی-فلسفی میان ابنبُطْلان بغدادی و ابنرضوان مصری» (۱۹۳۷م) و «موسی بن میمون در برابر جالینوس» (۱۹۳۷م).[۳۳]
پانویس
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۸؛ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۰-۲۱۱.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۱.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۵.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۶.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۶.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۶.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۵.
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۸.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۴.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۴.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۴.
- ↑ موتسکی، «حدیثپژوهی در غرب: مقدمهای در باب خاستگاه و تطور حدیث»، ص۲۷.
- ↑ موتسکی، «مقدمه»، ص۱۱.
- ↑ ریپین، «تحلیل ادبی قرآن، تفسیر و سیره: روشهای جان ونزبرو»، ص۲۳۷.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۷.
- ↑ موتسکی، «حدیثپژوهی در غرب: مقدمهای در باب خاستگاه و تطور حدیث»، ص۳۰.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۷.
- ↑ موتسکی، «مقدمه»، ص۱۱.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۲؛ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۱.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۱.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۱.
- ↑ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۱.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۵-۳۸۶.
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۶.
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۶.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳؛ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۶.
- ↑ نوری، «یادداشت مترجم»، ص۳.
- ↑ بدوی، دایرة المعارف مستشرقان، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۶-۳۸۹؛ عدالتنژاد، «شاخت، یوزف»، ص۲۱۳-۲۱۴.
منابع
- بدوی، عبدالرحمن، دایرة المعارف مستشرقان، ترجمهٔ صالح طباطبایی، تهران، انتشارات روزنه، ۱۳۷۷ش.
- ریپین، اندرو، «تحلیل ادبی قرآن، تفسیر و سیره: روشهای جان ونزبرو»، ترجمهٔ مرتضی کریمینیا، در نگرشهایی به اسلام در مطالعات ادیان، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۶ش.
- عدالتنژاد، سعید، «شاخت، یوزف»، در دانشنامه جهان اسلام (جلد: ۲۶)، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۷ش.
- موتسکی، هارالد، «حدیثپژوهی در غرب: مقدمهای در باب خاستگاه و تطور حدیث»، ترجمهٔ مرتضی کریمینیا، در حدیث اسلامی: خاستگاهها و سیر تطور، قم: نشر دارالحدیث، ۱۳۹۰ش.
- موتسکی، هارالد، «مقدمه»، در زندگینامهٔ محمد (بررسی منابع)، سر ویراستار هارالد موتسکی، ترجمهٔ محمدتقی اکبری و عبدالله عظیمایی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۶ش.
- نوری، اسدالله، «یادداشت مترجم»، در دیباچهای بر فقه اسلامی، تهران، انتشارات هرمس، ۱۳۸۸ش.