علی بن محمد علوی عمری
| نسب‌شناس شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | نجم‌الدین ابوالحسن علی بن ابوالغَنائم عَلَوی عُمَری |
| لقب | ابن‌‌صوفی |
| نسب | از سادات علوی از طریق عُمَر الاطرف |
| زادگاه | بصره |
| تاریخ وفات | قرن ۵ قمری |
| شهر وفات | موصل |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | رمله • نصیبین • شام • مَیافارفین • مصر • عمان • کوفه |
| تألیفات | المجدی فی انساب الطالبیین و ... |
نجم‌الدین ابوالحسن علی بن ابوالغَنائم عَلَوی عُمَری مشهور به ابن صوفی (حدود۳۹۰-حدود۴۶۰ق)، نسب‌شناس شیعه و نویسنده کتاب المجدی فی انساب الطالبیین است.
ولادت، نسب
ابن صوفی در بصره متولد شد و همانجا پرورش یافت و به علت انتساب به جدّش، عُمَر الاطرف، فرزند حضرت علی(ع) معروف به ابن تغلبیه[۱] به عُمَری و نیز علوی مشهور است.[۲]
پدر ابن صوفی، ابوالغنائم محمد، معروف به ابن مهلبیه[۳] از مراجع علم انساب به شمار می‌آمد.[۴] در واقع نسب شناسی در خاندان ابن صوفی سابقه‌ای دیرینه داشت و حتی جدّ ششم وی، محمد صوفی که ابن صوفی به او منسوب است و به فرمان هارون الرشید به قتل رسید.[۵] نیز نسب شناس بود.[۶]
ابن صوفی[۷] در بیان نسب زید بن علی به مذهب دوازده امامی خود اشاره کرده است. به نوشته ابن طقطقی در الاصیلی، ابن صوفی در موصل درگذشت.[۸]
تحصیلات
ابن صوفی چنانکه خود می‌گوید[۹]، از کودکی به دانش‌های گوناگون و به ویژه نسب شناسی پرداخت و از محضر استادانی بزرگ بهره برد.[۱۰]
ابن طاووس او را سرآمد نسب شناسان روزگار خود شمرده است[۱۱] و به گفته ابن عنبه[۱۲] قول ابن صوفی در این زمینه حجت بود. ابن صوفی را ادیب و شاعر[۱۳] و فقیه[۱۴] نیز دانسته‌اند.
استادان
در کتاب‌های مختلف نام تقریباً ۲۰ تن از استادان ابن صوفی را می‌توان یافت. وی برخی از آنان را در المجدی نام برده است. از جمله ابوالحسن محمد مشهور به عبیدلی، ابوالغنائم محمد پدرش، ابوعبدالله حسین بن محمد بن طباطبای علوی، ابوعلی ابن شهاب عُکبری، ابوعبدالله حمویه، ابوعلی قطان مقری، ابن کتیله حسینی و ابن خداع مصری.[۱۵]
دیدار با سید مرتضی
ابن صوفی با سید مرتضی معاصر بود و این دو در ۴۲۵ق در بغداد با یکدیگر دیدار داشتند.[۱۶] به نوشته سید علی خان مدنی[۱۷] ابن صوفی از محضر سید مرتضی بهره برده و از او و برادرش شریف رضی حدیث روایت کرده است، اما خود ابن صوفی اشاره‌ای در این باره ندارد.
مسافرت‌های علمی
ابن صوفی در ۴۲۳ق از بصره به موصل مهاجرت کرد و در این شهر همسر گزید و ماندگار شد. وی برای کسب تجربه و دانش اندوزی به سرزمین‌ها و شهرهای بسیاری چون رمله، نصیبین، شام، مَیافارفین، مصر، عمان، کوفه و عکبرا مسافرت کرد.[۱۸]
آثار
المجدی فی انساب الطالبیین
ابن صوفی در ۴۴۳ق به مصر سفر کرد و در آنجا برخی از آثار خود را به مجدالدوله ابوالحسن احمد نقیب النقبای طالبیان در حکومت فاطمیان عرضه داشت.[۱۹] ابوطالب محمد پسر مجدالدوله از ابن صوفی خواست[۲۰] تا کتابی مختصر در انساب بنگارد.[۲۱] او نیز کتاب را به پاس عنایت مجدالدوله بدو منسوب کرد و آن را المجدی نامید.[۲۲]
ابن طباطبا[۲۳] از نویسندگان معاصر ابن صوفی نخستین کسی است که از این کتاب نام برده و این نکته نشان می‌دهد که المجدی در زمان حیات مؤلف از شهرت و اعتبار برخوردار بوده است.
المجدی در نسب پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه تا امام جواد(ع) و فرزندان و نوادگان آنها نوشته شده و ابن صوفی[۲۴] مذاهب علمای انساب و اختلاف آراء آنان را نیز در این اثر گنجانده است.
تعلیقات و چاپ
این کتاب یکی از آثار کهن و معتبر علم انساب است[۲۵] که برخی، از جمله ابن طاووس حلی، بر آن تعلیقه نوشته‌اند.[۲۶] المجدی در ۱۴۰۹ق به کوشش احمد مهدوی دامغانی در قم به چاپ رسیده است.
آثار منسوب
- الرسائل، در علم انساب؛ [۲۷]
- الشافی، در علم انساب (همانجا). به نوشته ابن طقطقی این کتاب در دو جزء است که اولی به شرح نسب بنی عباس و دومی به نسب فرزندان حضرت علی(ع) اختصاص دارد [۲۸] این کتاب تاکنون به دست نیامده است؛
- العیون، در علم انساب؛ [۲۹]
- المبسوط، در انساب. [۳۰] به نوشته ابن طقطقی، المبسوط کتابی بزرگ در چند جلد بوده است. وی این کتاب را به خط خود ابن صوفی دیده و از آن نقل کرده است؛ [۳۱]
- المشجر، در علم انساب [۳۲] افندی [۳۳] این کتاب را با عنوان المشجرات آورده و آقابزرگ [۳۴] آن را تشجیر و در جایی دیگر [۳۵] مشجر النسب ذکر کرده و احتمال داده است که تشجیر یا مشجر همان انساب الطالبیین یا المجدی باشد، [۳۶] اما از آنجا که ابن عنبه [۳۷] المجدی و المشجر را دو اثر مستقل شمرده است، نمی‌توان این احتمال را نزدیک به صواب دانست.
پانویس
- ↑ الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷۳
- ↑ معالم العلماء، ص۶۸
- ↑ الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷۴- ۱۷۵
- ↑ الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۴۸۵
- ↑ مقدمه بر المجدی، ص۸
- ↑ الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷۵
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۱۵۷
- ↑ نک: مقدمه بر المجدی، ص۹
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۹۱
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۹۱
- ↑ ریاض العلماء، ج۴، ص۲۳۴
- ↑ عمدة الطالب، ص۳۶۸
- ↑ الشجرة المبارکة، ص۱۹۰
- ↑ منیة الراغبین فی طبقات النسابین، ص۲۵۵
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، جاهای مختلف
- ↑ ابن صوفی، ص۱۲۵
- ↑ الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۴۸۵
- ↑ مقدمه بر المجدی، ص۳۵
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۴
- ↑ قس: مقدمه بر المجدی، ص۳۶
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۵
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۵
- ↑ منتقلة الطالبیة، ص۳۱۷
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، ص۵.
- ↑ مقدمه بر المجدی، ص۳۳؛ ریاض العلماء، ج۴، ص۲۳۲؛ الکنی و الالقاب، ج۱، ص۳۳۷
- ↑ ریاض العلماء، ج۴، ص۲۳۲.
- ↑ معالم العلماء، ص۶۸.
- ↑ مقدمه بر المجدی، ص۳۲-۳۳؛ قس: فرج المهموم، ص۱۲۵.
- ↑ معالم العلماء، ص۶۸.
- ↑ عمدة الطالب، ص۳۶۸؛ فرج المهموم، ص۱۲۵.
- ↑ نک: مقدمه بر المجدی، ص۳۲.
- ↑ عمدة الطالب، ص۳۶۸.
- ↑ ریاض العلماء، ج۴، ص۲۳۳
- ↑ الذریعة، ج۴، ص۱۸۳
- ↑ الذریعة، ج۲۱، ص۴۶
- ↑ الذریعة، ج۲، ص۳۸۱
- ↑ عمدة الطالب، ص۳۶۸
یادداشت
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعة.
- ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق / ۱۹۶۱م.
- ابن صوفی، علی، المجدی فی انساب الطالبیین، به کوشش احمد مهدوی دامغانی، قم، ۱۴۰۹ق.
- ابن طاووس، علی، فرج المهموم، قم ۱۳۶۳ش.
- ابن طباطبا، ابراهیم، منتقلة الطالبیة، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، نجف، ۱۳۸۸ق / ۱۹۶۸م.
- ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، به کوشش محمد حسن آل طالقانی، نجف، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م.
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- فخر رازی، الشجرة المبارکة، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ق.
- قمی، عباس، الکنی و الالقاب، نجف، ۱۳۸۹ق /۱۹۶۹م.
- کمونه، عبدالرزاق، منیة الراغبین فی طبقات النسابین، نجف ۱۳۹۲ق /۱۹۷۲م.
- مدنی، سید علی خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
- مرعشی، مقدمه بر المجدی.
- مروزی، اسماعیل، الفخری فی انساب الطالبیین، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ق.
- مهدوی، مقدمه بر المجدی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی