محمد عسکری تهرانی
| سرپرست حوزه علمیه سامرا | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | میرزا محمد ربیب |
| تاریخ تولد | ۱۲۸۱ق |
| تاریخ وفات | ۲۸ جمادی‌الاول ۱۳۷۱ق |
| محل دفن | حرم عسکریین |
| شهر وفات | سامرا |
| خویشاوندان سرشناس | سید مرتضی عسکری(نوه) • ذبیح‌الله محلاتی(داماد) • علامه طهرانی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محمدحسن شیرازی • محمدتقی شیرازی |
| شاگردان | محمدعلی شاه‌آبادی • سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی • محمدعلی غروی اردوبادی • سید محمد حجت کوه‌کمری |
| محل تحصیل | نجف • سامرا |
| تألیفات | مستدرک بحارالانوار • الفوائد العسکریه • الصحیفة المهدویة • مصابیح الانوار |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | تأسیس کتابخانه • بازسازی حرم عسکریین و بارگاه امامزاده سید محمد |
میرزا محمد عسکری تهرانی (۱۲۸۱-۱۳۷۱ق) از عالمان و فقیهان شیعه در سامرا که پس از درگذشت میرزای شیرازی سرپرستی حوزه علمیه سامرا را به‌دست گرفت و برای بازسازی و توسعه حرم عسکریین و امامزاده سید محمد تلاش کرد. میرزا محمد تهرانی در سامرا کتابخانه‌ای داشته که بسیاری از نسخ خطی و مستدرک بحارالانوار در ۲۵ جلد که نوشته خودش بود، در آن نگهداری می‌شد. او جد مادری سید مرتضی عسکری و پدر همسر ذبیح‌الله محلاتی است.
زندگی‌نامه و حیات علمی
میرزا محمد عسکری تهرانی در سال ۱۲۸۱ق در تهران متولد شد.[۱] پدرش ملارجبعلی تهرانی و مادرش سیده فاطمه طباطبایی، مشهور به علویه خانم ناظر بود.[۲] گفته شده است که دلیل ملقب شدن مادرش به «علویه ناظر» این بود که مسئولیت بخشی از وجوهات میرزای شیرازی در سامرا بر عهده او بود.[۳]
میرزا محمد عسکری پس از فوت پدرش تحت سرپرستی دایی‌اش سید زین‌العابدین طباطبایی قرار گرفت که نمایندگی سید محمدحسن شیرازی در ایران را بر عهده داشت.او در سال ۱۲۹۰ق با مادر و دایی‌اش به نجف رفتند و دو سال بعد به‌همراه میرزای شیرازی عازم سامرا شدند. مادرش در آن شهر با میرزای شیرازی ازدواج کرد و چون میرزای شیرازی سرپرستی میرزا محمد را بر عهده گرفت، او را «میرزا محمد ربیب» می‌خواندند. میرزا محمد تا زمان وفات میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲ق در درس او حاضر شد و پس از آن به درس محمدتقی شیرازی رفت. استادان دیگر او عبارتند از: میرزا حسین نوری، سید محمد فشارکی، ملا حسینقلی همدانی و آخوند خراسانی.[۴]
شاگردانی برای محمد عسکری تهرانی ذکر شده است؛ از جمله سید محمدصادق بحرالعلوم، محمدعلی شاه‌آبادی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، محمدعلی غروی اردوبادی و سید محمد حجت کوه‌کمری.[۵] مرعشی نجفی او را استاد برجسته در علم حدیث‌شناسی، و مسلط به روایات و بهترین نمونه در زهد و تقوا معرفی کرده است.[۶]
میرزا محمد عسکری تهرانی در ۲۸ جمادی‌الاول ۱۳۷۱ق در سامرا درگذشت و در حرم عسکریین دفن شد.[۷]
تألیفات
مستدرک بحارالانوار در ۲۵ جلد از جمله تألیفات میرزا محمد تهرانی است که آن را در تکمیل کتاب بحارالانوار اثر محمدباقر مجلسی نگاشت.[۸] [۹] دیگر آثار او عبارتند از:
- شرحی بر الفیه ابن‌مالک،
- الصحیفة المهدویة،
- الفوائد العسکریه،
- صحیفة مولانا علی الهادی علیه‌السلام،
- مصابیح الانوار،
- دیوان حضرت امیر و دیوان ابوطالب علیهماالسلام
- رساله‌ای در ترجمه احمد بن خلیل فراهیدی.[۱۰] [۱۱]
ریاست حوزه علمیه سامرا
با وفات میرزای شیرازی، بسیاری از عالمان و بزرگان حوزه سامرا آن شهر را ترک گفته و به دیگر حوزه‌های علمیه رفتند، اما میرزا محمد تهرانی در سامرا ماند و سرپرستی حوزه علمیه سامرا را در دست گرفت. او با تدریس در مدرسه میرزای شیرازی، محل رجوع شیوخ قبایل سنی و طلاب علوم دینی شد. با علاقه‌ای که میرزا محمد به شهر سامرا و امامین عسکریین داشت، به‌هنگام ضرورت اعلام نام خانوادگی و دارای شناسنامه بودن اتباع ایرانی از سوی کنسولگری ایران، او و دامادهایش لقب «عسکری» را برای خود برگزیدند.[۱۲]
خدمات
اقامه نماز جماعت در حرم عسکریین، برپایی مراسم‌های مذهبی و روضه‌خوانی در حسینیه میرزای شیرازی و دیدار با بزرگان اهل‌سنت در اعیاد فطر و قربان از جمله فعالیت‌های میرزا محمد تهرانی در سامرا بود.[۱۳]
تأسیس کتابخانه
از اقدامات فرهنگی میرزا محمد عسکری در سامرا، ایجاد کتابخانه‌ای بزرگ بود[۱۴] که برای جمع‌آوری کتاب‌هایش و در راه حفظ و نگهداری میراث مکتوب شیعه، تلاش فراوانی کرد.[۱۵] از او بیش از بیست نامه به سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی موجود است که حاکی از کوشش وی برای یافتن نسخه‌های خطی، استنساخ، چاپ و نشر آثار با وجود وضع نابسامان مالی اوست.[۱۶]
مجموعه ۲۵ جلدی مستدرک بحارالانوار که خود نگاشته بود، جزئی از کتابخانه بزرگ او به‌شمار می‌رفت.[۱۷] میرزا محمد کتابخانه را وقف حرم امام رضا(ع) کرد و پس از وفاتش در حالی که ورثه او تصمیم به انتقال کتاب‌ها به ایران و شهر مشهد گرفتند، عوامل حکومت صدام از جریان مطلع شدند و بیش از هزاران کتاب را با عنوان اموال ملی ضبط کردند. از وضعیت کتابخانه اطلاعی در دست نیست، اما به‌گفته سید مرتضی عسکری نوه دختری میرزا محمد، کتاب‌های کتابخانه عسکری تهرانی در کتابخانه اوقاف در بغداد موجود است.[۱۸]
بازسازی و توسعه حرم‌ها
میرزا محمد عسکری تهرانی چون تولیت عتبه سامرا را بر عهده داشت، به بازسازی حرم عسکریین پرداخت[۱۹] و توسعه صحن و افزودن حجره برای بارگاه امامزاده سید محمد در شهر بلد عراق از دیگر اقدامات او گزارش شده است.[۲۰]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، مصفی المقال، ۱۴۰۸ق، ص۴۴۲.
- ↑ «آیت‌الله حاج میرزا محمد طهرانی عسکری»، سایت نور مجرد.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۲۶۲؛ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ میرزا محمد عسکری تهرانی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ صفری، «اجازه میرزا محمد عسکری تهرانی»، ص۲۳۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ «آیت‌الله حاج میرزا محمد طهرانی عسکری»، سایت نور مجرد.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ صفری، اجازه میرزا محمد عسکری تهرانی، ص۲۳۳.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ گلشن ابرار، ج۸.
- ↑ ربانی خلخالی، چهره‌های درخشان سامرا، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۴.
- ↑ شاکری، ربع قرن مع العلامة الامینی، ۱۴۱۷ق، ص۴۱.
- ↑ صفری، «اجازه میرزا محمد عسکری تهرانی»، ص۲۳۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء ج۲۱، ص۴.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «میرزا محمد عسکری تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۱.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، بیروت، دارالعلوم، ۱۴۰۸ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
- آیت‌الله حاج میرزا محمد طهرانی عسکری، سایت نور مجرد، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۱ش.
- آیةالله میرزا محمد عسکری تهرانی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مجله افق حوزه، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، شماره ۲۶۹.
- ربانی خلخالی، علی، چهره‌های درخشان سامرا، مکتب الحسین(ع)، ۱۳۸۶ش.
- شاکری، حسین، ربع قرن مع العلامة الامینی، قم، ۱۴۱۷ق.
- شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، کتابفروشی، اسلامیه، تهران، ۱۳۵۲ش.
- صفری، علی‌اکبر، «اجازه میرزا محمد عسکری تهرانی»، در مجله کتاب شیعه، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش، شماره ۳.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاه‌های عراق، سازمان حج و زیارت، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.