آینه دانشوران (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید علیرضا ریحان یزدی |
| موضوع | تراجم |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۲ |
آینه دانشوران یا قصص العلماء کتابی است فارسی با موضوع معرفی استادان و محصلان حوزه علمیه قم در سال‌های نخست شکل‌گیری دوره جدید حوزه علمیه قم به مرجعیت شیخ عبدالکریم حائری یزدی. این کتاب نوشته سید علیرضا ریحان یزدی است که نگارش نخست آن در حدود سال ۱۳۱۴ش به انجام رسیده است. کتاب از نخستین نگاشته‌های دوره خود به شمار می‌رود. آینه دانشوران به دلیل گزارش هم‌زمان از عالمان دوره خود جایگاه یک کتاب مرجع را یافته است. نویسنده در ویرایش دوم کتاب شرح حال برخی از شخصیت‌های سال‌های بعد را نیز افزوده است. کتاب آینه دنشوران در سال ۱۳۷۲ش به صورت تصحیح و تحقیق‌شده نیز منتشر شده است.
جایگاه و اهمیت کتاب
آینه دانشوران کتابی به زبان فارسی نوشته سید علیرضا ریحان یزدی است. عبدالحسین جواهرکلام، نویسنده شیعه، نام آن را به صورت «آینه دانشوران یا قصص العلما» یاد نموده است.[۱]
آینه دانشوران را نخستین دائرة‌المعارف‌گونه‌ای دانسته‌اند که پس از تأسیس حوزه علمیه قم در دوران جدید نگاشته شده و مرجع آثار بعدی بوده است.[۲] انصاری قمی، پژوهش‌گر و ترجمه‌نگار، از این کتاب در ردیف سایر کتابهای تراجم (سرگذشت‌نگاری) معروف شیعه یاد کرده است.[۳]
موضوع و علت نگارش
ریحان یزدی در مقدمه چاپ نخست کتاب علت نگارش آن را ثبت احوال مختصر شرح حال مدرسان و محصلان حوزه قم و یادگاری این امر برای آیندگان دانسته است.[۴] و این اثر را نخستین اثر خویش دانسته که تصمیم بر نگارش جلد دوم آن نیز داشته ولی بعد از این تصمیم منصرف شده است.[۵]
نگارش و انتشار
نویسنده
سید علیرضا ریحان یزدی(۱۳۳۰ق/۱۲۹۱ش- ۱۳۶۷ش/۱۴۰۸ق)، از روحانیون شیعه یزد و قم در قرن چهاردهم قمری است که در یزد، کرمان، بروجرد و قم تحصیل کرده و همچنین مدتی از زندگی‌اش را در تهران گذرانده است.[۶] ریحان اهل تبلیغ و مسافرت بوده و گاه از سفرهای خویش مثلا به هندوستان در سال ۱۳۳۷ش یاد می‌کند.[۷] او در تهران درگذشت و در قبرستان ابوحسین قم دفن شد. سید مهدی لاجوردی از شاگردان وی در دبیرستان بوده است.[۸]
زمان نگارش و انتشار
زمان تألیف کتاب آینه دانشوران، ۱۳۵۰ق تا ۱۳۵۴ق(۱۳۱۰ تا ۱۳۱۴ش) یعنی اواخر دوره شیخ عبدالکریم حائری (درگذشت ۱۳۱۵ش) مؤسس حوزه علمیه قم است.[۹] البته نویسنده در ویراست و چاپ دوم افزوده‌هایی بدان داشته و از وقایع و حوادثی یاد می‌کند که مرتبط به سالها بعد (مانند سال ۱۳۳۷ و ۱۳۴۲ش) است.[۱۰]
این اثر نخستین‌بار در سال ۱۳۵۴ق در شرکت مطبعه فرهومند-اقبال- علمی در ۲۰۹ص منتشر شده و چاپ دوم در سال ۱۳۴۲ش یا سال بعد در تهران در چاپخانه مصطفوی انجام شده است.[۱۱] سپس در سال ۱۳۷۲ش کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نسخه تصحیح و تحقیق شده کتاب به قلم ناصر باقری بیدهندی را در ۹۵۰ صفحه منتشر کرده است.
گزارش ساختار و محتوای کتاب
کتاب مشتمل بر ۵ فصل است و مولف هر فصل را «چهره» نامیده است. همچنین وی بعدها افزوده‌هایی با نام تذییل بر کتاب نگاشته که برخی کوتاه و برخی مفصل است.
کتاب با شرح حال شیخ عبدالکریم حائری یزدی آغاز شده و سپس از تعدادی از مدرسان و علمای معروف این حوزه مانند مراجع سه‌گانه قم یاد می‌شود. وی شرح حال صدها نفر از طلاب و فضلا و علمای حوزه قم را در کتابش آورده و برای برخی چند صفحه، برای اکثر افراد در حد چند سطر و برای عده‌ای فقط به ذکر نام اکتفا می‌کند.[۱۲]
فصل‌های اصلی کتاب
۵ فصل(چهره) کتاب عبارتند از:
- فصل اول: شرح حال شیخ عبدالکریم و شرحی کلی از وضعیت حوزه و مجالس تدریس. صفحات ۱۹ تا ۹۶.
- فصل دوم: شرح حال چند شخصیت روحانی جهان تشیع که در فصل قبل یاد شده و بیشتر از اساتید حائری یزدی هستند. صفحات ۹۷ تا ۱۳۸.
- فصل سوم: شرح حال علمایی که اهل قم بوده مانند میرزا محمد فیض قمی، یا پیش از حائری یزدی در قم ساکن شده بودند مانند میرزا جواد ملکی تبریزی. صفحات ۱۳۹ تا ۱۶۲.
- فصل چهارم: شرح حال علما و مدرسین حوزه قم که از آیات ثلاث قم شروع شده و به شیخ عبدالرزاق و شیخ عبدالوهاب قائنی ختم می‌شود. شرح حال امام خمینی(که در زمان تالیف کتاب حدود ۳۰ تا ۳۳ ساله بوده) در همین فصل آمده است. صفحات ۱۶۳ تا ۲۴۸.
- فصل پنجم: شرح حال طلاب و محصلان حوزه قم در روزگار مؤلف به همراه شرح حال عده‌ای دیگر از علما و مدرسان حوزه. صفحات ۲۴۹ تا ۴۲۸.
افزوده‌ها
ریحان بعدها چند تکمله و تذییل بر کتاب خود افزود:
- تذییل اول: شرح حال خودش، صفحات ۴۲۹ تا ۴۷۲.
- تذییل دوم: شرح حال آیت الله بروجردی با تاکید بر افکار و خدمات بین‌المللی او. صفحات ۴۷۳ تا ۴۸۶.
- تذییل سوم: شرح حال عده از علما و مدرسان حوزه تهران مانند سید احمد خوانساری و میرزا خلیل کمره‌ای، صفحات ۴۸۷ تا ۵۲۴.
- تذییل چهارم: شرح حال ۶۰ شاعر یزدی به نقل از تذکره میکده میرزا محمدعلی وامق یزدی، صفحات ۵۲۵ تا ۵۶۸.
- تذییل پنجم: شرح حال تعدادی از شعرای یزد به نقل از جامع مفیدی ملا محمد مفید بافقی. در این بخش نویسنده اشعاری از برخی معاصران و نیز از خودش نقل می‌کند. صفحات ۵۶۹ تا ۶۵۰.
- تذییل ششم: این بخش اگر چه با عنوان تذییل نیامده ولی در واقع تذییل نهایی کتاب مشتمل بر یاد برخی دانشمندان یزد و ذکر برخی نکات پراکنده دیگر از جمله در علم طب است. صفحات ۶۵۱ تا ۷۸۴.
پانویس
- ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۱۱.
- ↑ آینه دانشوران، مقدمه مصحح، ص۹.
- ↑ انصاری قمی، اختران فضیلت، ج۲، ص۲۱.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۱۴ و ۱۵.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۱۲.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۴۲۹.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۴۳۵ و ۴۳۶.
- ↑ آینه دانشوران، ص۱۱ و تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۰۸ تا ۱۱۱۲.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۱۲.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۹.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۸ و ۹.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۱۹ تا ۴۲۸.
منابع
- ریحان یزدی، سید علیرضا، آینه دانشوران، چاپ سوم، تعلیفات و تصحیح ناصر باقری بیدهندی، قم، مرعشی نجفی، ۱۳۷۲ش.
- جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، قم، انصاریان، ۱۳۸۲ش.
- انصاری قمی، ناصرالدین، اختران فضیلت، ج۲، قم، دلیل ما، ۱۳۹۲ش.