فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای
فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای دیدگاه فقهی آیت‌الله خامنه‌ای است که در پاسخ به ادعای اسرائیل مبنی بر تصمیم ایران بر ساخت سلاح هسته‌ای، مطرح شد. آیت‌الله خامنه‌ای، سلاح‌های کشتار جمعی را تهدیدی علیه بشریت و حرام می‌داند.
برخی پژوهشگران برای بیان حرمت این حکم، به آیاتی از قرآن و روایات منع تعرض به غیرنظامیان استناد کرده‌اند. به‌گفته ابوالقاسم علیدوست، سابقه حکم حرمت استفاده‌های از سلاح‌های با کشتار وسیع نزد فقهای شیعه، حداقل به ده قرن پیش برمی‌گردد.
این فتوا، در مراکز تحلیل سیاسی و اندیشکده‌های بین‌المللی بازتاب داشت و در سازمان ملل به عنوان سندی رسمی ثبت شد. کتاب «فقه هسته‌ای» اثر جمعی از نویسندگان و کتاب «فتوای هسته‌ای از منظر حقوق بین‌الملل» اثر جابر سیوانی‌زاد به بررسی ادله و ابعاد حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای پرداخته‌اند.
اهمیت
فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای در پاسخ به ادعای رسانه‌های حامی اسرائیل مبنی بر ساخت سلاح هسته‌ای در ایران، از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر نظام جمهوری اسلامی صادر شده است.[۱] این فتوا به‌صورت رسمی در نخستین «کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای» در سال ۱۳۸۹ش در ایران قرائت شد.[۲]
علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به سؤالاتی درباره حرکت نظام جمهوری اسلامی ایران به سمت ساخت بمب اتم، صلاح ایران را حفظ شأن و پیروی از فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای دانسته است.[۳] هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت آمریکا هم در جهت زمینه‌سازی مذاکره آمریکا با ایران در فروردین ۱۳۹۱ش به این دیدگاه فقهی رهبر ایران اشاره کرد.[۴] باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا نیز در ۲ مهر ۱۳۹۲ش در سازمان ملل با استناد به این فتوا، مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفت.[۵]
بازتاب
فتوای آیت‌الله خامنه‌ای با استقبال جهانی مواجه شد[۶] و بازتاب وسیعی در مراکز تحلیل سیاسی و اندیشکده‌های بین‌المللی داشت.[۷] به گزارش خبرگزاری‌ها، پیام آیت‌الله خامنه‌ای به کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای که حاوی فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای بود، در سازمان ملل به عنوان سندی رسمی ثبت شد.[۸] جاناتان گرانف، رئیس مؤسسه امنیت جهانی در آمریکا، در مصاحبه‌ای از رهبر ایران خواست در نامه‌ای به سران مذهبی جهان ممنوعیت استفاده از سلاح هسته‌ای در هر شرایطی را اعلام کند تا آن‌ها نیز به او بپیوندند.[۹]
در سال ۱۳۹۲ش گروهی شش‌نفره از کشیشان و متخصصان آمریکایی برای سنجش اعتبار این نظر فقهی، با عالمان شیعه در قم دیدار و گفتگو کردند. آنان ممنوعیت سلاح هسته‌ای در فقه شیعه و نتایج سفر خود را به دولت آمریکا گزارش دادند تا در مذاکرات هسته‌ای غرب با ایران لحاظ شود.[۱۰] در سال ۱۴۰۰ش تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی با پخش مستند «یک فتوای هسته‌ای» در برنامه‌ای از احتمال تغییر و موقتی‌بودن فتوای آیت الله خامنه‌ای خبر داد؛[۱۱] ولی پژوهشگران فقه این احتمال و دخالت زمان و مکان در شکل‌گیری این فتوا را رد کردند.[۱۲]
پشتوانه تاریخی
سلاح هسته‌ای از مصادیق سلاح‌های کشتار جمعی دانسته شده است.[۱۳] به گفته ابوالقاسم علیدوست در سال ۱۳۹۳ش، فقیهان شیعه حداقل از ده قرن پیش فتوا به حرمت استفاده از سلاح و ابزارهایی داده‌اند که باعث کشتار وسیع انسان‌ها و نابودی موجودات زنده و تخریب محیط زیست می‌شود.[۱۴] آیت‌الله خامنه‌ای نیز از ۳۰ بهمن ۱۳۸۸ش بارها فتوا و نظر خود را در مخالفت با ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای بیان کرده است.[۱۵]
متن فتوا و اتفاق‌نظر با مراجع دیگر
متن فتوای سید علی خامنه‌ای، مرجع تقلید و رهبر جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۸ فروردین سال ۱۳۸۹ش در پیام رسمی او به «نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه» توسط علی‌اکبر ولایتی خوانده شد.[۱۶] در این پیام آمده است:
- «به اعتقاد ما افزون بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی، نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند... ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام... می‌دانیم».[۱۷]
گفته شده در نیمه اول دهه ۱۳۹۰ش اظهارنظر و فتاوای مراجع تقلیدی مانند مکارم شیرازی، نوری همدانی، جعفر سبحانی و جوادی آملی نیز دیدگاه فقهی آیت‌الله خامنه‌ای را تأیید و تأکید کرد.[۱۸] ابوالقاسم علیدوست دبیر همایش ملی فقه هسته‌ای و احمد مبلغی از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری این نظریه را با توجه به ادله آن حکمی الهی و ابدی دانسته‌اند که قابل تغییر و معامله نیست.[۱۹]
دلایل
دلایل فقهی مختلفی برای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای بیان شده است. آیت‌الله خامنه‌ای دلیل حرمت تولید و استفاده از سلاح هسته‌ای را مخالفت مبانی اعتقادی اسلام با استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی می‌داند. به‌گفته وی بهکارگیری چنین سلاحی همان نابود‌کردن حَرث (کشاورزی) و نسل است که در آیه ۲۰۵ سوره بقره آمده است.[۲۰] دراین‌باره ابوالقاسم علیدوست اصلاح حال بندگان در ارتباط با خدا و در پیوند با یکدیگر را از مقاصد شریعت دانسته و تصریح کرده است که اصلاح هرگز با اِفساد و کاربرد سلاح‌های کشتارجمعی تأمین نمی‌شود.[۲۱]
آیات قرآن
احمد مبلغی، فقیه شیعه دلایل فقهی این دیدگاه را متعدد دانسته و به سه قاعده قرآنی اشاره می‌کند؛[۲۲]
- بر اساس قاعده وِزر[یادداشت ۱] نباید بی‌گناهان را در مجازات مجرمان شریک کرد. بهکارگیری سلاح هسته‌ای کشتار جمعی و عقوبت بی‌گناهان را به دنبال دارد و حتی به نسل‌های آینده نیز آسیب وارد می‌کند.
- بر پایه قاعده حرمت سعی بر فساد[یادداشت ۲] هر اقدامی که منجر به فساد بر روی زمین و نابودی حَرْث (زراعت و دام) و نسل شود، حرام است.
- قاعده اثم[یادداشت ۳] هر عملی را که زشتی و فسادش بزرگ‌تر از منافعش باشد حرام می‌داند. به اعتقاد مبلغی، بی‌شک فساد سلاح هسته‌ای بیشتر از فواید احتمالی آن است.
ناصر قربان‌نیا آیات ۱۹۰ و ۲۰۵ بقره، و آیات ۸ و ۳۲ مائده را به‌معنای منع مطلق بهکارگیری سلاح هسته‌ای می‌داند.[۲۳]
روایات
در بررسی فقهی ممنوعیت سلاح هسته‌ای به عنوان نمونه‌ای از سلاح‌های کشتارجمعی به روایاتی استدلال شده است، از جمله:
- ابوالقاسم علیدوست و محمدجواد فاضل لنکرانی به احادیثی در حرمت ریختن سَم در آب دشمن استناد کرده‌اند.[۲۴]
- برخی از پژوهشگران به روایاتی درباره منع از تعرض به غیرنظامیان (کودکان، زنان، سالمندان، مجانین و حیوانات) استدلال کرده‌اند.[۲۵]
کتاب‌شناسی
کتاب‌هایی درباره فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای تالیف شده است:
- کتاب «فتوای هسته‌ای از منظر حقوق بین‌الملل» اثر جابر سیوانی‌زاد از سوی انتشارات آمریکایی «سوپریم سنچوری» منتشر شده است. گفته شده این کتاب به تعیین جایگاه و ابعاد حقوقی فتوای هسته‌ای آیت‌الله خامنه‌ای از نگاه حقوق بین‌الملل پرداخته است.[۲۶]
- کتاب فقه هسته‌ای به کوشش ابوالقاسم علیدوست شامل ۱۰ مقاله فقهی در بیان حرمت تولید و بهکارگیری سلاح‌های هسته‌ای و کشتارجمعی در ۱۳۹۲ش منتشر شد. محتوای کتاب حاصل همایش فقه هسته‌ای است که در سال ۱۳۹۲ش در تهران و قم برگزار شد.[۲۷]
- مایکل آیزِنِشتات و مهدی خلجی با نوشتن کتاب «فتوای هسته‌ای؛ سیاست و مذهب در استراتژی منع تکثیر ایران» و انتشار از سوی مؤسسه واشنگتن در امور خاور نزدیک به بررسی این فتوای هسته‌ای پرداخته‌اند.[۲۸]
پانویس
- ↑ «ثبت پیام رهبر انقلاب به‌عنوان سند در سازمان ملل»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «آشنایی با کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ «صالحی: تنها رهبر انقلاب می‌توانند درباره ساخت سلاح هسته‌ای نظر صائب بدهند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «بازنگاهی بر صدور فتوای حرمت سلاح‌های هسته‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب»، سایت بصیرت.
- ↑ محمدپور، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، ص۱۳۴.
- ↑ «پیام رهبر انقلاب به کنفرانس تهران به عنوان سند رسمی سازمان ملل ثبت شد»، روزنامه کیهان.
- ↑ «رهبران مذهبی جهان به آیت‌الله خامنه‌ای بپیوندند»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «به قم رفتیم تا فتوای هسته‌ای آیت الله خامنه‌ای را بررسی کنیم/ گزارش سفرمان را به کاخ سفید ارسال کردیم/ مسلماً دولت آمریکا این گزارش را مدنظر قرار می‌دهد»، سایت مشرق.
- ↑ «یک فتوای هسته‌ای - بین سطور»، سایت BBC News فارسی.
- ↑ «آیا حرمت سلاح هسته‌ای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، سایت مرکز فقهی ائمه اطهار.
- ↑ «بررسی تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله علیدوست.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ «بیانات در دیدار دست‌اندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای؛ «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای؛ «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «پیام به نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «پیام به نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «لوازم چهارگانه فتوای رهبر انقلاب درباره حرمت داشتن سلاح هسته‌ای»، سایت تسنیم؛ «آیا حرمت سلاح هسته‌ای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «بیانات در دیدار دست‌اندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هسته‌ای، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۳.
- ↑ «دلائل فقهی تحریم سلاح‌های اتمی»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هسته‌ای، ۱۳۹۷ش، ص۱۸۲-۱۸۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هسته‌ای، ۱۳۹۷ش، ص۸۷ و ۱۱۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فقه هسته‌ای، ۱۳۹۷ش، ص۸۵-۸۷ و ۱۸۵ و ۲۳۱ و ۳۴۳.
- ↑ «کتاب فتوای هسته‌ای رهبر انقلاب از منظر حقوق بین‌الملل در آمریکا منتشر شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «عرضه کتاب فقه هسته‌ای در نمایشگاه کتاب سی‌و‌دوم»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ↑ محمدپور، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، ص۱۳۴-۱۳۳.
یادداشت
- ↑ برگرفته از عبارت «و لا تَزِرُ وازرةٌ وزرَ أُخری» در آیه ۱۵ سوره اسراء
- ↑ برگرفته ازآیه ۲۰۵ سوره بقره
- ↑ برگرفته از عبارت «إثمُهُما اَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» در آیه ۲۱۹ سوره بقره
منابع
- «آشنایی با کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ انتشار: ۳ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «آیا حرمت سلاح هسته‌ای قابل تغییر است؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۶ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «بازنگاهی بر صدور فتوای حرمت سلاح‌های هسته‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب»، سایت بصیرت، تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۴۰۲ش.
- «بررسی تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله علیدوست، تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «به قم رفتیم تا فتوای هسته‌ای آیت الله خامنه‌ای را بررسی کنیم/ گزارش سفرمان را به کاخ سفید ارسال کردیم/ مسلماً دولت آمریکا این گزارش را مدنظر قرار می‌دهد»، سایت مشرق، تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «بیانات در دیدار دست‌اندرکاران ساخت ناوشکن جماران»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۱۱ آبان ۱۳۸۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۲ش.
- «پیام به نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «پیام رهبر انقلاب به کنفرانس تهران به عنوان سند رسمی سازمان ملل ثبت شد»، روزنامه کیهان، تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۲۷ خرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، سایت مرکز فقهی ائمه اطهار، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «ثبت پیام رهبر انقلاب به‌عنوان سند در سازمان ملل»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.
- جمعی از نویسندگان، فقه هسته‌ای، به کوشش ابوالقاسم علیدوست، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
- «دلائل فقهی تحریم سلاح‌های اتمی»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «رهبران مذهبی جهان به آیت‌الله خامنه‌ای بپیوندند»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- «صالحی: تنها رهبر انقلاب می‌توانند درباره ساخت سلاح هسته‌ای نظر صائب بدهند»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۴ مهر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «عرضه کتاب فقه هسته‌ای در نمایشگاه کتاب سی‌و‌دوم»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تاریخ انتشار: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «فتوایی که بعد از ۱۰سال به سازمان ملل رسید»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «کتاب فتوای هسته‌ای رهبر انقلاب از منظر حقوق بین‌الملل در آمریکا منتشر شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «لوازم چهارگانه فتوای رهبر انقلاب درباره حرمت داشتن سلاح هسته‌ای»، سایت تسنیم، تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۲ش.
- محمدپور، محمد، «فتوا به مثابه یک منبع حقوق بین الملل»، در فصل‌نامه شهر قانون، شماره ۱۳، بهار ۱۳۹۴ش.
- «یک فتوای هسته‌ای - بین سطور»، سایت BBC News فارسی، تاریخ انتشار: ۹ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ بهمن ۱۴۰۲ش.
پیوند به بیرون
| خویشاوندان سرشناس |  | |
|---|---|---|
| استادان | ||
| آثار و اندیشه‌ها | آثار آیت‌الله خامنه‌ای • ترجمه کتاب صلح امام حسن(ع) • پیشوای صادق • کتاب انسان ۲۵۰ ساله • فلسطین • طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن • حدیث ولایت • آفتاب در مصاف • غناء • نامه‌ای برای تو • بیانیه گام دوم انقلاب • فتوای حرمت اهانت به مقدسات اهل‌سنت • نظریه انسان ۲۵۰ ساله • جهاد تبیین • حماسه امام سجاد • همرزمان حسین • اقتصاد مقاومتی • فتوای حرمت ساخت و بهکارگیری سلاح هسته‌ای | |
| فعالیت‌های سیاسی | ||
| تأسیس مراکز | ||
| وابسته | ||