صافی در شرح کافی (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا خلیل قزوینی |
| موضوع | شرح احادیث اصول کافی |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | سی و چهار جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالحدیث |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۹ق |
صافی در شرح کافی کتابی به زبان فارسی نوشته ملا خلیل قزوینی (متوفای ۱۰۸۹ق) در شرح اصول کافی است. این کتاب در سی‌وچهار جلد و در طول بیست سال در قرن یازدهم هجری نوشته شده است. این اثر دارای نسخه‌های فراوانی است. مصنف، شرحی عربی بر اصول کافی به نام الشافی فی شرح الکافی هم دارد.
درباره مؤلف
مُلا خَلیل بن غازی قَزوینی از عالمان شیعه در قرن یازدهم قمری و اهل قزوین است. از اساتید مشهور او می‌توان به میرداماد و شیخ بهایی اشاره کرد. ملا خلیل، مدتی عهده‌دار تولیت آستان عبدالعظیم حسنی بود و به علت حکم تحریم نماز جمعه برکنار شد. از دیگر ویژگی‌های او گرایش به اخباریان و مخالفت با فلاسفه و اجتهاد بود. علیرغم این روحیات و ویژگی‌ها آنچه در بیان معاصران ملاخلیل قزوینی ذکر شده، همگی در تمجید مقام علمی او بوده است.
علت نام‌گذاری به صافی
اسم‌گذاری این شرح به نام «صافی» هر چند که در طلیعه گفتار مصنّف در جزء اوّل آن، چندان صریح و واضح نیامده، اما در ابتدای شرح قسم فروع از کافی، مصنّف به این عنوان تصریح کرده و از این شرح به عنوان «صافی شرح کافی» یاد نموده است.
آقا بزرگ تهرانی نیز در سه موضع از الذریعة، از این شرح به نام «صافی» نام برده و به ترجمه آن پرداخته است. همچنین در سایر کتاب‌های تراجم و فهارس نیز به همین عنوان، نام برده شده است و آن به این دلیل بوده که در چاپ سنگی این کتاب هم که در لکهنو سال ۱۳۲۳ق منتشر شده، به همین عنوان، نام‌گذاری شده است. هر چند که در برخی از نسخه‌های این شرح، با عنوان «صافی گنجینه شاهی» یا مطلق «گنجینه شاهی» از آن نام برده‌اند، که از آن جمله است نسخه موجود در مدرسه گلپایگانی به شماره (۸۶/ ۲۶) که به خطّ برادر مؤلّف جعفر بن غازی می‌باشد؛ وی در پایان نسخه از این شرح به عنوان «گنجینه شاهی» یاد کرده و گویا منشأ اشتباه وی، تعبیر مصنّف در ابتدای جزء اوّل این شرح بوده که خطبه خود را با عبارت «فتح صافی گنجینه شاهی شرح کافی...» شروع کرده است.
به هر حال، خود مؤلّف در ابتدای شرح کتاب الوصایا از قسم فروع، تصریح نموده که نام این شرح را «صافی شرح کافی» نهاده و هرگونه تردید و شبهه را در این خصوص، زائل نموده است. بر این شرح، حاشیه‌ای توسّط برادر شارح، مولی محمّد باقر بن غازی قزوینی نگاشته شده است که صاحب الذریعه و صاحب أعیان الشیعه از آن یاد کرده‌اند.[۱]
تاریخ نگارش
مؤلّف در سال ۱۰۶۴ق در محلّه دیلمیه قزوین به این شرح آغاز نموده و آن را به نام شاه عباس صفوی که در همین محله قزوین اقامت گزیده بود شروع کرده است. او این شرح را به مدت بیست سال مشغول بوده و در ۱۰۸۴ق به پایان رسانده است.[۲]
انگیزه تألیف
در کتاب نجوم السماء، درباره انگیزه مؤلف از تألیف این شرح آمده است:
«الفاضل الجلیل، ملّا خلیل بن غازی القزوینی، سید علیخان مدنی در سلافة العصر- که ابتدای تألیفش سنه یکهزار و هشتاد و یک هجری است- آورده که:
ملّا خلیل مذکور از فضلای اهل این عصر و علمای موجود این زمان است. از تصانیف او در شرح بر کتاب کافی کلینی یکی فارسی و دیگری عربی. و هر دو شرح به نظر مؤلّف رسیده و شرح عربی که موسوم به «شافی» است، در سال یکهزار و شصت و چهار هجری به شغل آن پرداخته و چون در سال مذکور شاه عبّاس ثانی صفوی، وارد قزوین شد و فرمایش شرح دیگر به زبان فارسی به او نمود. پس او شرح فارسی هم مسمّی به صافی در همان سال شروع فرموده و آن را در عرض مدّت بیست سال در مجلّدات سی و چهار گانه به اتمام رسانیده و تاریخ اتمام مجلّد اوّل از شرح فارسی، ماه محرّم سنه یک هزار و شصت و شش هجری است و تاریخ اتمام جلد آخر از شرح کتاب مذکور، که شرح کتاب الروضة از کافی است، سنه یک هزار و هشتاد و چهار هجری است.»[۳]
نسخه‌ها
در مجموعه فهرستگان نسخه‌های خطّی حدیث و علوم حدیث شیعه (که از ناحیه مرکز تحقیقات دار الحدیث منتشر شده است) تعداد ۳۲۸ نسخه برای این شرح، معرفی شده است.[۴]
پانویس
یادداشت
منابع
- قزوینی، خلیل بن غازی، صافی در شرح کافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.