محمد بن حسن اصفهانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | بهاءالدین، فاضل هندی، فاضل اصفهانی، کاشف اللثام |
| تاریخ تولد | ۱۰۶۲ق |
| تاریخ وفات | ۱۱۳۱ق |
| محل دفن | تخت فولاد |
| شهر وفات | اصفهان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملا تاجا، علامه مجلسی |
| شاگردان | میرزا عبدالله افندی • شیخ محمد جزایری تستری • میرزا بهاءالدین محمد مختاری • احمد بن حسین حلی |
| تألیفات | کشف اللثام |
| سایر | استنساخ کتب |
ابوالفضل بهاءالدین محمد بن تاج‌الدین حسن بن محمد اصفهانی معروف به فاضل هندی(۱۰۶۲-۱۱۳۱ق) از عالمان شیعه در قرن۱۱ و ۱۲ق و از شخصیت‌های دوره صفویه است. اثر مشهور او در فقه، کتاب کشف اللثام است.
زندگی‌نامه
او در سال ۱۰۶۲ق متولد شد[۱] و در شب شنبه بیست و پنجم رمضان در سال ۱۱۳۱ق درگذشت[۲] و پیکرش در قبرستان تخت فولاد اصفهان بالاتر از قبر اسماعیل بن محمد حسین مازندرانی مشهور به ملا اسماعیل خواجوئی مدفون گشت، و چون قبر ملا محمد فضل، معروف به فاضل نایینی (در گذشت: ۱۲۶۳ق) در کنار مزار او قرار گرفته به همین دلیل، قبر این دو شخصیت علمی در زبان مردم به نام «فاضلان» (دو فاضل) شهرت یافته است.[۳]
تاریخ دقیق وفات
تاریخ وفات او در منابع مختلف ذکر شده است. آقا بزرگ در طبقات به حسب آنچه که بر سنگ قبر وی حک شده است تاریخ وفات او را ۱۱۳۷ق[۴] و امین، ۱۱۲۶ق[۵] ذکر کرده‌اند. آقا بزرگ در الذریعه ۱۱۳۵ق را نیز احتمال داده است.[۶] اما در حاشیه نسخه خطی کشف اللثام که کاتب آن محمدصالح علی اکبر حسنی از شاگردان فاضل هندی بوده است. تاریخ وفات او یکی بار به حروف و یک بار به عدد ۲۵ رمضان ۱۱۳۱ق درج کرده است. این نسخه به شماره ۱۸۴۳۶ در مجلس شورای اسلامی ایران نگهداری می‌شود.[۷]
ازدواج
فاضل هندی با مادر میرزا کمال‌الدین احمد بن کمال‌الدین حسین از سلسله خاندان مجلسی ازدواج کرد و از این‌رو با علامه مجلسی قرابت دارد.[۸]
فرزندان
تنها پسر فاضل هندی، محمدتقی بود. از قول گردآوری‌کننده[یادداشت ۱] دیوانِ سید نصرالله حائری[یادداشت ۲] درباره محمد تقی آمده است:
اسم و لقب
او ملقب به «بهاءالدین» بود و به «فاضل هندی» و «فاضل اصفهانی» نیز شهرت داشته است و گاهی به جهت تألیف کتاب کشف اللثام، به «کاشف اللثام» هم نامیده می‌گردد.[۱۱] کشف اللثام شرح بر کتاب فقهی معروف علامه حلی به نام قواعد الاحکام است.[۱۲]
علت اشتهار به فاضل هندی
شیخ محمد در اوایل جوانی به همراه پدرش سفری به هند داشته و پس از آن به فاضل هندی شهرت یافت. گفته شده وی از این عنوان شادمان نبود.[یادداشت ۴][۱۳] [۱۴][یادداشت ۵]
منزلت علمی
درباره جایگاه و مقام علمی فاضل هندی نقل شده که وی در سن ۱۳ سالگی و قبل از بلوغ، به درجه اجتهاد رسیده و خود در این‌باره می‌گوید:
- «من فارغ از علوم عقلی و نقلی شدم در حالی که سیزده سالگی‌ام به پایان نرسیده بود و شروع به نوشتن کتاب‌هایم کردم در زمانی که یازده ساله نبودم.»[۱۵]
- «من فارغ از علوم عقلی و نقلی شدم در حالی که سیزده سالگی‌ام به پایان نرسیده بود و شروع به نوشتن کتاب‌هایم کردم در زمانی که یازده ساله نبودم.»[۱۵]
فاضل هندی در ۱۶ سالگی موفق شد شفای بوعلی را تلخیص کند، گرچه این نسخه سوخت و از میان رفت. فاضل در ۲۲ سالگی، بار دیگر به تلخیص کتاب شفا پرداخت.[۱۶]
وی از علمای سرشناس اصفهان بود و در زمانی که دو منصب «ملاباشی» و «شیخ الاسلامی» بین علما رواج داشت، وی به «مجتهد» و «صاحب فتوا» مشهور بود...مرجعیت فاضل هندی پس از وفات مجلسی دوم(۱۰۳۷ق- ۱۱۱۰ق) و درگذشت آقا جمال خوانساری(درگذشت: ۱۱۲۵ق) فراگیر شد.[۱۷]
سید جلال‌الدین آشتیانی(۱۳۰۴ش - ۱۳۸۴ش) درباره مقام علمی فاضل هندی، چنین می‌گوید:
«من در زمان گذشته، عبارتی از شخصی که در اواخر صفویه می‌زیسته است دیدم که چنین نوشته است: در مدرسه، صَبیِّ مُراهِقی (پسر نزدیک به بلوغ) را دیدم که در مباحث علمی، ماهر و واجد مقام عالی در علوم عصر (روز) بود و آثار نبوغ از ناصیه (پیشانی) او آشکار بود. از نَسَبش پرسیدم، گفتند: او فرزند ملاتاج و نامش بهاء الدین محمد است.»[۱۸]
اساتید
بنابر آنچه از آثار فاضل هندی بدست می‌آید نشان از پرورش یافتن او در محضر اساتید بزرگی بوده اما در این باره چیزی به دست نمی‌آید جز دو نفر:
- پدرش ملا تاج‌الدین حسن اصفهانی معروف به ملا تاجا از علمای بنام اصفهان متوفای ۱۰۹۸ق اولین استادش بوده است.
- علامه مجلسی.[۱۹]
شاگردان
- احمد بن حسین حلی
- سید محمد علی کشمیری
- سید ناصرالدین احمد بن محمد سبزواری
- میرزا بهاءالدین محمد مختاری
- میرزا عبدالله افندی
- ملا اسماعیل خواجویی
- شیخ محمد جزایری تُستَری
- ملا عبدالکریم بن محمدهادی طبسی
- شیخ علی‌اکبر بن محمد صالح حسنی لاریجانی
- شیخ محمد صالح کَزّازی قمی
- سید صدرالدین محمد حسینی
- شیخ محمدتقی اصفهانی معروف به ملا تَقیّا.[۲۰]
آثار و تألیفات
در برخی از آثار فاضل هندی آمده است که وی دارای ۸۰ تألیف بوده و در برخی موارد تا ۱۵۰ کتاب ذکر گردیده که همگی درباره موضوعات مختلف علوم اسلامی است.
- کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام.
- المناهج السویه فی شرح الروضة البهیه.
- مُنیة الحریص علی فهم شرح التلخیص.
- التنصیص علی معانی التّمحیص.
- الزهره فی مناسک الحج و العمره.
- احالة النظر فی القضاء و القدر.
- تفسیر قرآن فاضل هندی.
- الزُبدة فی اصول الدین.
- الحور البریعه فی الاصول الشریعه.
- شرح الدرة البریعه فی علم اصول الشریعه.
- خلاصة المنطق.
- الحاشیه علی المواقف.
- الاحتیاطات اللازمة
- عون اخوان الصفا علی فهم کتاب الشفاء
- اثبات الواجب فی اثبات الواجب.
- ...[۲۱]
کتابخانه فاضل هندی
تنکابنی در قصص العلماء نقل می‌کند که فاضل هندی در نهایت فقر زندگی می‌کرده و با نوشتن و استنساخ کتب، روزی می‌گذرانده است؛ ازاین رو توانست نسخه‌های منحصر به فردی از آثار پیشینیان را در کتابخانه شخصی‌اش جمع کند.
شماری از کتاب‌هایی که در کتابخانه فاضل هندی وجود داشت، عبارتند از:
الجمل و الانتصار، المزار للشهید، حاشیه علی القواعد، رساله فی جواز السفر، اللوامع و المقدادیات، الغنیه فی العلوم، الشامیات و البحریات لابن فهد حلّی، المسائل الغرویه، شرح نهج المسترشدین، شرح الارشاد لابن المصنف، اجوبة المسائل المختلفه للشیخ علی، مناهج الیقین فی اصول الدین، رسالة ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة و اسامی الرجال، مجلی مرآة المنجلی فی علم الکلام، قواعد ابن میثم، فرج بعد الشدّه للتنوخی، ترجمه تورات، الانوار البدریه، نثر اللآلی و تفسیر بلابل القلاقل.[یادداشت ۶][۲۳] [۲۴]
پانویس
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵.
- ↑ فانی زنوزی، ریاض الجنة، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۰۲.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۹-۴۱.
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، الناشر اسماعیلیان، ج۶، ص۵۷۵. به نقل از واثقی، یادی از فاضل هندی و تصحیح تاریخ وفات او، ص۱۹۶.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۱۴۰.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ واثقی، یادی از فاضل هندی و تصحیح تاریخ وفات او، ۱۳۹۴ش، ص۱۹۶.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶.
- ↑ امین، سیدمحسن، أعيان الشيعة، ج۹، ص۱۹۷، چاپ دارالتعارف بیروت
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۱ و ۴۲.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵.
- ↑ https://wiki.ahlolbait.com/
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ش،ج۷، ص۱۱۴
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۶.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۵و۱۶.
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶-۲۵
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۱-۶۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۰
- ↑ اصفهانی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۶و۳۷.
- ↑ جعفریان، کتابخانه شخصی فاضل هندی، ۱۳۷۶ش.
یادداشت
- ↑ ظاهراً شاعری به نام محمد جواد بغدادی پسر حاج عبدالرضا است که معاصر سید نصرالله بوده است .سید محسن امین، أعيان الشيعة، ج۴، ص۲۷۳ https://ar.hawzahnews.com/news/359240/
- ↑ سید نصرالله حائری درگذشته بین ۱۱۶۶ و ۱۱۶۸ق. عالم شیعی و نماینده نادرشاه که به مکه رفته و در مسجدالحرام نماز جمعه برگزار کرده است و پس از سعایتِ و سخن چینی مخالفان در مسجدالحرام، به دست دولت عثمانی به شهادت رسیده است. او در روضه حرم امام حسین(ع)، قم و مکه تدریس داشته و در علوم اسلامی، تاریخ و شعر مهارت داشته است. یکی از شعرهای او بر ورودی یکی از درهای حرم امام حسین(ع) نقش شده است.https://wikihaj.com/view/
- ↑ ترجمه:ای جناب مولی تقی! که همواره زبانش صواب و راست روایت می‌کند. ای پسرِ بهایی (بهایی و بهاءالدین ازالقاب فاضل هندی پدر محمد تقی بوده) که مقام و فضلش چونان خورشیدی است که ابری آن را نمی‌پوشاند، نامه‌ای عزتمند به من هدیه کردی که در نیکویی و زیبایی مانند بُرهه جوانی است و هم چون آب صاف و زلالی است که دیگر نامه‌ها در کنارش چونان سراب است.
- ↑ والدى تاج الدّين حسن الإصفهانّى و الإشتهار(بالفاضل الهندی)، الّذى لست راضيا به لمجيئنا منها بعد ذهابنا وجوبا إليها، و ذلك قبل أوان حُلمى بكثير، ترجمه: پدرم تاج الدین حسن اصفهانی است که به فاضل هندی مشهور است ، لقبی که بدان راضی نیستم زیرا پس از سفر ضروری به هند از آنجا بازگشتیم و این سفر در دوران کوکی و خیلی پیش ازبلوغ من بوده است. روضات الجنات خوانساری، ۱۳۹۰ش،جلد ۷ ص ۱۱۴
- ↑ اظهار نارضایتی او از ملقب شدن به هندی روی سنگ قبر او اینگونه حک شده است: و خودم به فاضل هندی مشهورم و حال آنکه از چنین شهرتی ناراحتم...
- ↑ تهرانی در الذریعه در توضیح نام این کتاب گفته که کتابی است در تفسیر سوره‌هایی که با «قُل» شروع شده است براساس روایاتی که در باره آنها وارد شده است.[۲۲]
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، درالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- جعفریان، رسول، کتابخانه شخصی فاضل هندی، آینه پژوهش، مرداد و شهریور ۱۳۷۶ - شماره ۴۵.
- فانی زنوزی، محمد حسن بن عبدالرسول، ریاض الجنة، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، ۱۳۷۸ش.
- واثقی، حسین، یادی از فاضل هندی و تصحیح تاریخ وفات او، مجله میراث شهاب، سال بیست و یکم، شماره۸۱-۸۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.