اظهار
اِظهار اصطلاحی در علم تجوید و به معنای تلفظ حروف به صورت کامل در مخرج خود است. اظهار با توجه به معنای لغوی آن کاربرد گسترده‌ای در علوم دیگر همچون فقه دارد.
کاربرد اظهار زمانی است که دو حرف، مخارجی دور از یکدیگر داشته باشند که می‌توان در این زمینه به اظهار نون ساکن و تنوین قبل از حروف حلقی و اظهار لام در الف و لام حروف قمری اشاره کرد. به اعتقاد برخی از فقها رعایت اظهار در نماز، واجب است و عدم رعایت آن موجب بطلان نماز خواهد بود.
مفهوم‌شناسی
کلمه اظهار در لغت به معنای ظاهر کردن و آشکار نمودن است[۱] و در علم تجوید[۲] به معنای تلفظ حرف از مخرج خود بدون ادغام و غنه می‌باشد؛[۳] بدین‌گونه که هنگام تلفظ، حروف به صورت کامل در مخرج خود ظاهر شده و بدون تغییر و آشکارا خوانده می‌شوند.[۴]
کاربرد
اظهار در مورد حرف‌هایی به کار می‌رود که مخارجی دور از یکدیگر داشته باشند؛[۵] لذا در این گونه از حروف بر خلاف ادغام و غنه، حروف در یکدیگر ادغام نشده و جدا از یکدیگر و به صورتی ظاهر ادا می‌گردند؛[۶] بدین جهت در احکام نون ساکن و تنوین قبل از حروف حلقی و یا لام به کار رفته در الف و لام حروف قمری مورد بحث قرار گرفته است.
در بین علمای تجوید، در ارتباط با ادغام و یا اظهار برخی از کلمات قرآنی اختلاف وجود دارد.[۷] سیوطی به عنوان یکی از دانشمندان حوزه علوم قرآن، در کتاب الاتقان فی علوم القرآن خود، در یک دسته‌بندی، به برخی از این اختلافات اشاره کرده است. [۸]
از احکام نون ساکن و تنوین
دانشمندان حوزه قرائت، اظهار را یکی از احکام نون ساکن و تنوین در کنار ادغام، اقلاب و اخفاء می‌دانند.[۹] بدین معنا که اگر تنوین یا نون ساکن قبل از حروف حلقی یعنی حروف همزه، هاء، عین، حاء، غین و خاء، بیاید[۱۰] به صورت عادی و آشکار[۱۱] و بدون حرکت و در عین حال سریع ادا می‌شود.[۱۲][یادداشت ۱] دلیل آن دوری مخارج حروف حلقی با مخرج نون و تنوین دانسته شده است؛ مانند کلمات «اَنْعَمْتَ» و «کُفوَاً اَحَد» که نون و تنوین به سبب قرار گرفتن قبل از حروف حلقی، اظهار می‌شوند.[۱۳] اظهار یکی از احکام چهارگانه تنوین و نون ساکن است که در دو بیت بیان شده است
در حروف قمری
مباحث اظهار در باب صلاة و در صحت برخی از کلمات نماز نیز مورد بررسی قرار گرفته است.[۱۴] به عنوان نمونه اظهار لام در الف و لام ابتدایی حروف قمری مانند الحمد، العالمین و... مورد توجه برخی از فقها قرار گرفته است و ضمن اعلام وجوب رعایت آن در نماز، بی‌اعتنایی و ادغام کردن لام را سبب بطلان نماز می‌دانند.[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه اظهار کردن.
- ↑ قنوجی البخاری، أبجد العلوم، ۱۴۲۰، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ الصراف، الجدید فی علم التجوید، ۱۴۲۸ق، ص۴۹.
- ↑ بیگلری، سر البیان، ۱۳۶۴ش، ص۱۹۲.
- ↑ بیگلری، سر البیان، ۱۳۶۴ش، ص۱۹۲.
- ↑ سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۴ق، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۴ق، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۰.
- ↑ قمی، الغاية القصوى، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۱۴؛ گیلانی، تحفة الأبرار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۰؛ آملی، نفائس الفنون، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۵۰۳.
- ↑ حبیبی، شهیدی، روان‌خوانی و تجوید قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۹.
- ↑ موسوی بلده، حلیة القرآن، ۱۳۷۶ش، ص۸۴؛ حبیبی، شهیدی، روان‌خوانی و تجوید قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۹.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۵۵.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۵۵.
یادداشت
- ↑ نمونه‌هایی از آیات قرآن کریم برای رسیدن نون ساکن و تنوین به یکی از حروف شش‌گانه حلقی که در این موارد نون به طور واضح وروشن تلفظ می شود (همزه): يَنْاَوْنَ، مَنْ امَنَ، رَسُولٌ اَمينٌ (هاء): مِنْهُمْ، اِنْ هُوَ، قَوْمٍ هادٍ (عين): اََنْعَمْتَ، مِنْ عِلْمٍ، سَميعٌ عَليمٌ (حاء): وَانْحَرْ، مِنْ حَكيمٍ، عَليماً حَليماً (غين): فَسَيُنْغِضُونَ، يِكُنْ غَنِيَّاً، اِلهٍ غَيْرِهِ (خاء): وَالْمُنْخَنِقَةُ، مِنْ خَيْرٍ، قَوْمٌ خَصِمُونَ
منابع
- آملی، شمس الدین محمد بن محمود، نفائس الفنون فی عرائس العیون، تحقیق أبو الحسن شعرانی، تهرانی، اسلامیة، ۱۳۸۱ش.
- بیگلری، حسن، سر البیان فی علم القرآن، با تجوید کامل استدلالی، تهران، کتابخانه سنایی، ۱۳۶۴ش.
- جمعی از پژوهشگران، زیر نظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.
- حبیبی، شهیدی، علی، محمدرضا، روان‌خوانی و تجوید قرآن کریم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۲۴ق.
- الصراف، مصطفی، الجدید فی علم التجوید، کربلا، مکتبه العلامه ابن فهد الحلی، ۱۴۲۸ق.
- قمى، شيخ عباس، الغاية القصوى في ترجمة العروة الوثقى، قم، منشورات صبح پيروزى، ۱۴۲۳ق.
- قنوجی البخاری، صدیق بن حسن خان، أبجد العلوم، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- گیلانی شفتی، سیدمحمدباقر، تحفة الأبرار الملتقط من آثار الأئمة الأطهار، اصفهان، انتشارات کتابخانه مسجد سید، ۱۴۰۹ق.
- موسوی بلده، سیدمحسن، حلیه القرآن، قواعد تجوید مطابق با روایت حفص از عاصم، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.